Literackie fascynacje

        Czy warto przeczytać                           amerykańską powieść „Polska”?

Tak jak prawda jest dla  człowieka  kluczem  do świata,

tak wolność jest kluczem,

który wartości otwiera drogę w głąb człowieka.

(Józef  Tischner)

James Michener, amerykański pisarz (1907-1997),  to autor ponad 40 książek,  z których znakomitą większość stanowią epickie sagi historyczne. Zamiłowany podróżnik, wykładowca na Uniwersytecie Harvarda, redaktor w nowojorskim wydawnictwie, zdobywca Nagrody Pulitzera za powieść „Tales od the South Pacific” aż ośmiokrotnie odwiedził Polskę. Spotkał się między innymi  z Lechem Wałęsą i arcybiskupem Karolem Wojtyłą, z którym, jak sam twierdzi, odbył wiele pożytecznych rozmów. Zapytany w roku 1977, dlaczego chce wybrać się do Polski, odparł: Jeśli spojrzycie na położenie geograficzne i geopolityczne tego kraju zrozumiecie, że w następnym dziesięcioleciu na pewno znajdzie się w centrum zainteresowania. I tak rzeczywiście było. Na przełomie lat 70. i 80. Polska stała się ,,modna”. Karol Wojtyła został papieżem a Lechowi Wałęsie przyznano pokojową Nagrodę Nobla. „Solidarność” i stan wojenny w Polsce znalazły się  na pierwszych stronach światowych gazet. Te wydarzenia musiały wpłynąć  na decyzję o podjęciu polskiego tematu przez pisarza Jamesa Michenera.

Napisana przez niego w 1983 roku  książka Polska to niezwykła saga historyczno-przygodowa obejmująca czasy od pierwszego najazdu Mongołów w 1241 roku aż po rok 1981, okres po strajkach robotniczych i założeniu związku „Solidarność” . Nie spodobała się władzom PRL oraz niektórym historykom. Nie mogła więc ukazać się przed rokiem 1989, choć było o niej głośno. (w Polsce wydana dopiero w 2006). Autor dedykuję tę książkę Polakom, z którymi się zaprzyjaźnił. Byli oni patriotami najwyższej próby, kochali ojczyznę i  mówili o niej z głębokim uczuciem bez cienia złości. W Posłowiu  jednak nie ujawnia ich nazwisk z obawy przed represjami, jakie mogły ich spotkać ze strony władz PRL –u.

Bohaterem powieści jest Polska. 800 lat historii, na tle których ukazują się kolejne pokolenia tych samych rodzin: Buków (chłopi),  Bukowskich (szlachta) i Lubońskich (arystokracja). Ich losy i wzajemne relację ilustrują dzieje Polski i służą wyrażeniu o niej poglądu autora. Obok fikcyjnych bohaterów, na kartach powieści przewijają się wielkie postaci swoich czasów: Władysław Jagiełło, królowa Jadwiga, Jan Kazimierz, Jan III Sobieski, Tadeusz Kościuszko, Ignacy Jan Paderewski. Na podstawie obecności wielkich rodów magnackich: Lubomirskich, Czartoryskich, Miszchów, Zamoyskich, Radziwiłłów czy Leszczyńskich autor wyraźnie podkreśla, jak ważną rolę odgrywało pochodzenie społeczne, jak wpływało na  małżeństwo i ile od niego zależało. Osią fabuły są wydarzenia historyczne, które kształtowały państwo: najazdy Tatarów,  bitwa pod Grunwaldem, potop szwedzki, odsiecz wiedeńska,  rozbiory, powstanie kościuszkowskie, wojna polsko – bolszewicka, okupacja hitlerowska czy w końcu rządy komunistyczne.

Zaskoczeniem dla mnie była  obecność Zamościa  jako bardzo istotnej miejscowości w powieści. Autor opisuje, jak na przełomie października i listopada 1648 roku kozacka armia podeszła pod Zamość. Bohdan Chmielnicki podjął próbę zdobycia tego miasta - twierdzy, ale bez rezultatu.  Opisuje bitwę ze Szwedami: Decydująca bitwa o wszystko powinna odbyć się w pobliżu Zamościa, tego niezwykłego miasta wzniesionego w ciągu roku przez jednego człowieka za jego pieniądze, dzięki jego nieposkromionej energii. Był nim magnat Zamoyski, obdarzony wspaniałym charakterem patriota. – pisze Michener. Ówczesny ordynat, wnuk fundatora miasta, Jan III Zamoyski nie zgodził się na wydanie twierdzy Szwedom. Zamość dobrze ufortyfikowany i uzbrojony, był gotowy do stawienia czoła groźnemu wrogowi. Nie pomogło Szwedom przybycie króla Karola X wraz z głównymi siłami. Na terenie Polski tylko trzy twierdze oparły się Szwedom i były to: Gdańsk, Jasna Góra i Zamość. Zamość nie był przedstawiony tylko jako forteca, ale jak prawdziwe miasto i to niezwykłej urody. Autor pisze w powieści również  o Szczebrzeszynie, w którym to hrabina dobrze się bawiła, ucząc Amerykanki wymowy tej nazwy.  W powieści  jest opisana również obrona Zamościa przed armią Budionnego, w której to jeden z bohaterów odegrał znaczącą rolę. Anglik z tytułem szlacheckim, śledzący przebieg tej bitwy, napisał w książce:  Obrona Warszawy i odparcie kawalerii Budionnego pod Zamościem stanowią wspólnie jedną z bitew decydujących o losach świata. Nie tylko ocaliła ona Polskę jako wolny kraj wciśnięty pomiędzy pogrążone w chaosie Niemcy i komunistyczną Rosję, lecz zapobiegła temu, by armia tego drugiego kraju dotarła do Paryża i zamieniła cały kontynent w komunistyczne więzienie. (..)  Nie widziałem żadnej nadziei dla odrodzonych Niemiec i wycieńczonej Francji. Te prawie nieznane w naszych krajach bitwy wpłynęły na losy milionów ludzi. Jest to więc historia ciągłego odradzania się państwa polskiego. 

 

James Michener odwiedził wszystkie miejscowości, które opisał. Latem w roku 1981 autor dotarł do Zamościa, który jak sam pisze: Z pewnością jest jednym z najbardziej uroczych miasteczek w Europie. Postrzeganie niektórych wydarzeń  z naszej historii na pewno zawdzięcza opowieściom ludzi, których spotkał w Polsce, bo, jak sam twierdzi, chciał przekazać w tej książce choć odrobinę uczucia, którym były one przesycone.

 

Czytanie tej książki było dla mnie przyjemnością. W jednej powieści autor przedstawił najistotniejsze wydarzenia i bohaterów minionych czasów oraz uchwycił nasze narodowe zalety – żarliwy patriotyzm, umiejętność odbijania się od dna po napadach Tatarów, Krzyżaków, po rozbiorach czy okupacji hitlerowskiej oraz przywary  - narodowy egoizm i brak umiejętności uczenia się na własnych błędach. Połączenie fikcji literackiej z historią kraju tworzy fascynującą mozaikę, która niepostrzeżenie przybliża czytelnikowi dzieje Polski. Autor nie koncentruje się tylko na militarnych czy politycznych aspektach dziejów - wiele miejsca poświęca kulturze i zapomnianym już dzisiaj obyczajom. Wszystko to miesza się ze sobą, tworząc barwną opowieść, która porwie nie tylko miłośnika historii. Nie ukrywam, że ta książka wzbudziła we mnie  refleksje,  bo postawiła przede mną pytanie, na które każdy powinien sobie odpowiedzieć: Czym dla mnie jest Polska?

Ilona

Grafika:

https://media.merlin.pl/media/300x452/000/004/471/56bad87c7ecc1.jpg

http://www.wfmu.org/LCD/27/gfxlcd27/michener.gif