Tam spoczywają Polacy
Na starych grobach,
gdzie ojcowie moi.
Spoczęli, życiem strudzeni tułacze,
Klękam pod krzyżem, co nad nimi stoi,
I płaczę.
(Maria
Konopnicka)Spoczęli, życiem strudzeni tułacze,
Klękam pod krzyżem, co nad nimi stoi,
I płaczę.
Przedwojenna
Polska miała cztery piękne nekropolie – na
Rossie w Wilnie,
Łyczakowski we Lwowie, Rakowicki w
Krakowie i
warszawskie Powązki. Spośród
nich zostały nam dwa – piękne, nastrajające melancholijnie, niezwykłe. Te we
Lwowie i Wilnie są dziś kotwicą pamięci o Polsce – powiedział profesor Stanisław
Nicieja w jednym z wywiadów.
Cmentarz na Rossie (zdjęcie wyżej) znajduje się w Wilnie, a więc na Litwie. Najstarsza część nekropolii pochodzi z 1769 roku. Poeta młodopolski
Lucjan Rydel tak go opisywał: Cmentarz jest rozległy i dziwnie piękny. Samo
jego położenie niezwykłe: rozkłada się on tarasowato na stoku dość pochyłego
pagórka. Osobny urok nadają mu rozłożyste stare drzewa, rosnące gęsto i
nieregularnie, jak w lesie. Między nimi wiją się swobodnie, wspinają w górę i
schodzą w dół ścieżki, snujące się kręto wśród mogił. Tak przynajmniej wygląda
najstarsza, najrozleglejsza, trochę dzika i właśnie dlatego najpiękniejsza
część tego leśnego cmentarza. Na
Rossie znajduje się około 26 tysięcy nagrobków, pomników, a także
grobowców. Za najpiękniejszy pomnik
nagrobny uznaje się brązową rzeźbę anioła na mogile Izy Salmonowiczówny, wykonaną
w 1903 roku – zdjęcie otwierające post.
Na wileńskim cmentarzu
spoczywa wielu znanych Polaków: historyk i
działacz polityczny Joachim Lelewel;
poeta i tłumacz epoki romantyzmu Władysław Syrokomla; poeta i publicysta Czesław Jankowski; malarz
i rysownik Franciszek Smuglewicz; Eustachy Tyszkiewicz – archeolog i historyk.
Tutaj jest pochowany Euzebiusz Słowacki
- polski teoretyk i historyk literatury, tłumacz, dramatopisarz,
poeta i pedagog, ojciec Juliusza Słowackiego. Na Rossie
znaleźli wieczny odpoczynek przedstawiciele wielu pokoleń, wybitni działacze
społeczni, malarze, twórcy literatury, kompozytorzy i uczeni. Jest więc Wzgórze
Literatów, jest Aleja Główna (Profesorów) oraz
Wzgórze Aniołów. Na ty
cmentarzu znajduje się grób Marii z Billewiczów Piłsudskiej, matki
Marszałka. U jej stóp umieszczono srebrną urnę z sercem Józefa Piłsudskiego, a
na płycie - napis: Matka i Serce Syna.
Cmentarz Łyczakowski (zdjęcie wyżej) we Lwowie (Ukraina)
założono w roku 1786 na miejscu cmentarza dla zmarłych na dżumę. Obecnie
zajmuje obszar 42 hektarów i mieści 300
tysięcy mogił, na których znajduje się około 500 posągów i
płaskorzeźb o wielkich walorach artystycznych. Przedstawiają one wizerunki
zmarłych i postaci alegoryczne. Bogaci
mieszkańcy Lwowa zamawiali nagrobki u
najlepszych rzeźbiarzy, architektów i kamieniarzy: Antona, Jana i Leopolda Schimserów, Hartmana Witwera,
Tomasza Dykasa, Leonarda Marconiego, Juliana Zachariewicza, Parysa Filippiego
(poniżej rzeźba Filippiego).
Tworzeniu Cmentarza Łyczakowskiego przyświecała
myśl filozofa Jeana- Jaquesa Rousseau: człowiek blisko przyrody. Zgodnie z tym założeniem cmentarz miał
być parkiem, ogrodem snu i pamięci. Zmarli zasnęli snem wiekuistym z nadzieją na
przebudzenie. Nie ma więc napisów: Memento
mori. Profesor Nicieja pisze: dzięki temu, że ludzie zostali
pochowani na tak niezwykłej nekropolii, zyskali nieśmiertelność. (…) ludzie
słyszą opowiastki o pochowanych, oczarowują się ich grobem, a potem sięgają po
książki o nich. Jedna z opowieści mówi o aptekarzu Iwanowiczu.
Gdy umarł, jego dwa wierne psy leżały na grobie, nie przyjmując jedzenia. Gdy
zakończyły życie, ich rzeźby umieszczono
na grobie pana.
Łyczaków jest miejscem pochówku wielu wybitnych i zasłużonych Polaków. Spoczywają tutaj: poeta Seweryn Goszczyński, malarz Artur Grottger (niżej zdjęcie grobowca), poetka Maria Konopnicka, pisarka Gabriela Zapolska, poeta Władysław Bełza, matematyk Stefan Banach, działaczka ludowa Maria Wysłouchowa, twórca spółdzielczych kas oszczędnościowych Franciszek Stefczyk.
Powinniśmy pamiętać, że miliony Polaków spoczywają także na wielu cmentarzach Litwy, Białorusi, Rosji
i Ukrainy. Historia sprawiła, że jedni tam mieszkali (Lwów, Wilno, Grodno – to
tylko największe miasta), inni byli ofiarami stalinowskiego terroru (Syberia,
Katyń, Miednoje, Bykownia, Kuropaty). Niżej
fragment cmentarza w Kuropatach na Białorusi.
Za wschodnią granicą spoczywają również
powstańcy listopadowi i styczniowi oraz powstańcy z AK. Tam są pochowani ludzie
zasłużeni dla polskiej kultury. W Rudkach koło Lwowa (Ukraina) - Aleksander
Fredro. W Grodnie (Białoruś) - pisarka
Eliza Orzeszkowa oraz historyk Teodor Narbutt. W Horodnikach
(Białoruś) – Jędrzej Śniadecki, filozof, lekarz, biolog, ojciec chemii
polskiej. W Łyskowie (Białoruś)– Franciszek Karpiński, poeta, autor kolędy Bóg się rodzi. W Bogdanowie (Białoruś)–
malarz Ferdynand Ruszczyc. W Smolanach
(Białoruś) jest pochowany Tomasz Zan - poeta i geolog, współzałożyciel Towarzystwa
Filomatów. W Moskwie (Rosja) – znajduje się symboliczny grób
ostatniego dowódcy Armii Krajowej, generała Leopolda Okulickiego „Niedźwiadka”.
Na Syberii zachowały się cmentarze z przełomu XIX i XX wieku: w Wierszynie
(Irkuck), Wilence, Kanoku, Alaksandrówce (Krasnojarski Kraj), w Białymstoku
(Tomsk), w Despotzenowce, Botwino, Hryniewiczach (Omsk).
To tylko niektóre nekropolie skrywające szczątki
Polaków i będące kotwicą pamięci o
Polsce. Warto czasem o nich pomyśleć i zadumać się nad powikłaną polską
historią. Dzień Wszystkich Świętych jest dobrą ku temu okazją.
Kerstin
Kerstin
Grafika:
http://static.prsa.pl/images/bfcdc122-c9af-4285-9934-6fc9074ce317.jpg
http://blog.bluesky.pl/wp-content/uploads/2014/03/Wilno-smentarz.jpg
http://lwow.info/wp-content/blogs.dir/1/files/cmentarz_lyczakowski_list2015/ODS_6913.JPG
https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/30/Lw%C3%B3w_-_Cmentarz_%C5%81yczakowski_-_Jozefa_Markowska.jpg
http://s3.flog.pl/media/foto/maria_d8b6a91ba18c5010c48566336d3f4d97.jpg
https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjK1HvTbQNsAaOHQ0nqOkUlEtFKYqnn5eUQAYI8GU4vVVfd1D5kQn3vn4I1bIWVJcISwTgOauQZGHE7jmL8eZjr7z2aLoW63QilfoIAy6MlSU5XsbuEwDaKytwRlBVzyzNAXMXqhrFdP0fZ/s400/cccccc.png