Wielki Tydzień w polskiej tradycji
Ważna jest tradycja,
dbanie o pewne niezmienne formy wspólnego życia.
Coś stałego, do czego się wraca jak do domu.
Nie do mieszkania.
(Katarzyna Grochola)
Wielki Tydzień. Tydzień między Niedzielą Palmową i Niedzielą Wielkanocną wiąże się z wieloma zwyczajami ludowymi, które są pielęgnowane od pokoleń. Uzupełnione o wierzenia i normy społeczne, tworzą tradycję, która jest jednym ze składników tożsamości regionalnej i narodowej. Jest bardzo ważna, ponieważ wprowadza ład do życia codziennego, wdraża zasady moralne, estetyczne i społeczne. Zwyczaje związane z Wielkim Tygodniem są połączeniem chrześcijańskich i pogańskich elementów– obrzędów liturgicznych i zwyczajów ludowych.
Niedziela Palmowa. Jest pamiątką przybycia Chrystusa na święto Paschy do Jerozolimy, gdzie witano Go liśćmi palm daktylowych (symbolem światła, boskiej natury, płodności).W Polsce palmy kiedyś robiło się z gałązek wierzbowych, witek leszczyny i pędów wiecznie zielonych roślin (sosny, cisu, bukszpanu, barwinka lub tui). Do żywych gałązek dodawano suche trawy –jako znak nierozerwalności życia i śmierci. Poświęcona palma była przechowywana (za świętymi obrazami), ponieważ strzegła domu i gospodarstwa przed piorunami i pożarem. Wierzono również, że ma moc leczenia, połykano więc bazie (od bólu gardła i przeziębienia), a także chłostano się witkami (od wszelkich chorób). Palmę po roku palono, a jej popiół rozsypywano na polu lub posypywano głowy w Środę Popielcową.
Początek Wielkiego Tygodnia. To czas gruntownych porządków w domu i w obejściu. Ponieważ okres przedświąteczny zbiega się z wiosną, gospodarze sadzili i szczepili drzewka z wiarą, że będą pięknie rosnąć i owocować. Gospodynie bieliły izby, ozdabiały je, wypychały sienniki świeżym sianem (lub słomą), wietrzyły pierzyny i ubrania, szorowały podłogi, stoły i ławy. Robiono również porządki wokół domu. Miały one symboliczny sens - wymiatanie zimy oraz zła i chorób. Do oczyszczania duszy natomiast, służyła przedświąteczna spowiedź. Dziewczęta robiły pisanki, a chłopcy – kołatki (do klekotania w czasie nabożeństw w Wielkim Tygodniu, ponieważ milkną wówczas dzwony). W Wielką Środę zaczynała się obserwacja przyrody, ponieważ zapowiadała pogodę na cały rok: środa- wiosnę, czwartek – lato, piątek- jesień, a sobota – zimę. Na zdjęciu wyżej: jeden z modeli kołatki.
Wielki Czwartek. Jest obchodzony na pamiątkę Ostatniej Wieczerzy. W kościołach milkną dzwony i organy, a rozbrzmiewają kołatki. W niektórych świątyniach kapłani (na wzór Chrystusa) myją nogi dwunastu osobom. Dawniej po wieczornym nabożeństwie w domach odbywały się postne wieczerze, na które były zapraszane również dusze przodków, a przybycie miał im ułatwiać blask ognia przy kapliczkach i na rozstajach dróg. Jeszcze na początku XX wieku w Wielki Czwartek (lub w Wielką Środę) palono kukłę Judasza, który zdradził Chrystusa. Towarzyszyły temu obrzędowe śpiewy oraz klekot kołatek. Bywało też, że kukłę zrzucano z kościelnej wieży lub dzwonnicy.
Wielki Piątek. Jest pamiątką Męki i Śmierci Chrystusa, więc w kościołach krzyże zakrywa się filetowym żałobnym materiałem, wygasza światła, usuwa kwiaty, a także zdejmuje obrus z ołtarza, otwiera puste tabernakula (hostie znajdują się w ciemnicy). Dawniej w domach również zachowywano żałobę: zasłaniano lustra, zatrzymywano zegary, cicho rozmawiano. Na Zachodzie Polski oraz na Śląsku był zwyczaj Wielkopiątkowej Wody. Wierzono w siłę wody, która w momencie przejścia z Wielkiego Czwartku na Wielki Piątek nabywała szczególnej mocy […] należało iść do niej boso, przed świtem i w milczeniu. Ciała nie wycierano, woda miała wyschnąć na skórze.( Beata Kiszel) W zależności od regionu, wielkopiątkowa woda miała kontekst zdrowotny lub religijny.
Wielka Sobota. W tym dniu są święcone pokarmy. Tradycyjna święconka składała z potraw, które miały zapewnić pomyślność - zdrowie i dostatek. Były to: jajka, chleb, chrzan, sól, wędlina, mięso, ser. Ponadto – baranek wielkanocny jako symbol ofiarności Chrystusa. Dawniej święconce towarzyszyły różne wierzenia. Na przykład panny musiały jak najprędzej wrócić z poświęconym pokarmem do domu, aby szybko wyjść za mąż. Sądzono też, że trzykrotne obejście domu ze święconką zapewni rodzinie powodzenie, zakopanie poświęconych jajek w ogrodzie i na polu – urodzaj, a pod węgłem – szczęście i bogactwo. W Wielką Sobotę w kościołach święci się też ogień (który spala wszystko co stare) i wodę (która daje życie).
Wielki Tydzień, poprzedzający Wielkanoc, jest wypełniony uroczystościami religijnymi, ale również tradycjami ludowymi oraz zwyczajami domowymi. Wprawdzie z czasem wiele tradycyjnych obrzędów poszło w zapomnienie, ale nadal to okres refleksji religijnej, wiosennych porządków, a także przygotowań świątecznych potraw. I tak jak niegdyś, w wielu domach wieczór wielkosobotni jest czasem odpoczynku oraz radosnego oczekiwania na święto Zmartwychwstania.
Rinn
Grafika:
https://i.pinimg.com/736x/6a/6e/15/6a6e15f4a87f1c10d3bfe7a37bb391c9.jpg
https://flowersbulbs.pl/wp-content/uploads/IMG_8598.jpeg
https://muzeumjaslo.pl/wp-content/uploads/2020/10/3065-Etnografia-Wielkanocna-kolatka-drewniana-czteromlotkowa-ok.-1945-r.-wys.-24-cm-szer.-17-cm-gl.-175-cm-min-scaled.jpg
https://www.muzeumrolnictwa.pl/user/pages/03.aktualnosci/aktualnosci-biezace/niecodziennik-muzealny-koszyczek-wielkanocny/03.jpg