Wolność w pewnych
granicach
Człowiek jest wolny jak ptak w klatce:
może się poruszać tylko w pewnych granicach.
(Johann Kaspar Lavater)
Jeśli ostatnio narzekasz na brak wolności, gdyż
musisz zostać w domu, to chyba nie do końca rozumiesz jej istotę. Ja pewnie również nie ogarnę w pełni jej złożoności, ponieważ to pojęcie nie jest
wcale jednoznaczne i można je różnie definiować. Czym zatem jest? Brakiem
ograniczeń czy wolnością umożliwiającą
świadomą zgodę na pewne ograniczenia?
Jest się wolnym jak ptak wznoszący się w powietrzu? Czy raczej wolnym jak ptak
w klatce, który może się poruszać tylko w
pewnych granicach?
Wolność tak naprawdę nie oznacza całkowitej swobody, lecz możliwość wyboru, często spośród różnych ograniczeń,
które dotyczą każdego człowieka. Idąc tropem znanych ludzi, można więc
powiedzieć, że wolność to: (…) stan ducha;
(…) stan umysłu (…) zdolność do
samodyscypliny. Czyli z jednej
strony są ograniczenia (historia, tradycja, kultura, środowisko życia, inni
ludzie) i konieczności życiowe
(kalectwo, nieuleczalna choroba,
śmierć). Z drugiej strony, jest nasze dążenie do wolności, które jednak musi
się wiązać z odpowiedzialnością za podjęte działanie. Dlaczego z odpowiedzialnością?
Trafnie ujęła to Indira Gandhi: Wolność nie znaczy, że można
poruszać się po niewłaściwej stronie ulicy. Tak więc dążenie
do wolności nie oznacza spełniania własnych zachcianek, bez liczenia się z
innymi. Dlatego wolność każdego z nas kończy się tam, gdzie zaczyna się wolność
innych. I to jest oczywista granica, o której nie można nigdy zapominać.
Bardzo często wolność błędnie utożsamia się
jedynie z brakiem zewnętrznych ograniczeń, czyli ze
sposobnością swobodnego poruszania się, wyznawania religii, głoszenia poglądów
politycznych, wyboru wykształcenia czy zawodu. Tymczasem istota wolności polega
przede wszystkim na niepodległości wewnętrznej. Filozof Tadeusz Gadacz jest zdania, że jeżeli człowiek jest
wewnętrznie wolny, może być także wolny w każdej sytuacji, nawet w najbardziej
ekstremalnych warunkach. Prawdę tych
słów potwierdzają postawy wyjątkowych ludzi
zamkniętych w systemach
totalitarnych. Maksymilian Kolbe, będąc
więźniem obozu w Auschwitz, sam decyduje o oddaniu życia za Szymona
Gajowniczka. I w tym się wyraża jego wewnętrzna wolność. Swoją wolność w
sowieckim łagrze zamanifestowali również: Michał Kostylew, Rusto Karinen,
Natalia Lwowna, jak również Gustaw Heling – Grudzińki, autor Innego świata. O wielkiej wadze
wewnętrznej wolności przekonywał także ksiądz Jerzy Popiełuszko,
potwierdzając słowa własną postawą.
Oczywiście, cena wewnętrznej wolności jest wysoka, czasem najwyższa – życie.
By być
wolnym, trzeba chcieć być wolnym. Nie wystarczy mieć wolność, jako możliwość
działania. Można stworzyć warunki do wolności, ale nie można nikogo przymusić
do inicjatywy, do wolnego działania – uważa profesor Gadacz. Podobnie sądzi i inny
filozof, Emmanuel Mounier: nie można dać człowiekowi wolności z
zewnątrz. Musi on mieć w sobie ducha wolności, inaczej sam stanie się niewolnikiem. Ilustracją tego zagadnienia jest wiersz Juliana Kornhausera Lekcja o przyimku. Oto on: Ptaszek siedzi w klatce./Ptaszek
wychodzi z klatki./Ptaszek chodzi po klatce./Ptaszek fruwa nad klatką./Ptaszek
wchodzi do klatki./Ptaszek bije skrzydłami o klatkę./ Ptaszek siedzi przed klatką./Ptaszek siedzi przy klatce./Ptaszek trzyma łapki
na klatce./Ptaszek wychodzi za klatkę./Biedny ptaszek. Zostawmy rozważania o przyimku, bo nie o gramatykę tu chodzi. Ważniejsze jest zachowanie ptaszka,
który tylko pozornie się porusza, a w istocie nie robi nic sensownego. Kręci
się – jak w chocholim tańcu – i ma się wrażenie, że za chwilę wróci do klatki.
Ten biedny ptaszek jest w
zasadzie wolny (otwarta klatka), ale
czuje się do niej przywiązany, więc
sam wybiera ograniczenie. Mamy
więc tu do czynienia ze zniewoleniem wolnego człowieka. Może warto pomyśleć, na ile każdy z nas jest naprawdę wolnym
ptakiem, a na ile ptakiem w klatce podejmującym nieistotne działania? Pomyśleć,
zanim zacznie się narzekać.
Niby
wielu z nas mówi o wolności, ale w
istocie boi się jej, gdyż wymaga ona odwagi, wysiłku, samodzielnego myślenia, odróżnienia dobra od
zła, oddzielenia prawdy od kłamstwa. Poza tym żąda mądrości oraz
odpowiedzialności, aby nie
traktować wolności jako celu samego w sobie. Do wolności trzeba być dojrzałym. Ważne jest to, być wolnym. Nie mniej
jednak ważne jest to, co jest treścią naszej wolności – sądzi profesor Tadeusz Gadacz. I myślę, że przymusowa izolacja w
domu może być świetną okazją do przemyślenia tego istotnego zagadnienia.
Libera
Grafika:
https://cdn.pixabay.com/photo/2018/04/19/09/25/bird-3332686_960_720.png
https://cdn.pixabay.com/photo/2013/07/18/10/58/bird-163676_960_720.jpg