O gwiazdach trochę inaczej
Gwiazdy – to pszczoły nieba.
W dzień śpią, w nocy zbierają miód dla słońca.
Może tam, wysoko, jest wielki ul gwiazd?
Może tam człowiek ma swoją jedną gwiazdę?
Czy może sam wybrać: o, ta albo ta moja gwiazda?
(Janusz Korczak)
Gwiazdy można opisywać różnie: w sposób naukowy, literacki,
malarski… Najmniej mnie – jako humanistkę -
pociąga opis naukowy. Chcę więc opowiedzieć,
jak są postrzegane gwiazdy w polskiej tradycji ludowej. Z ludowych przekazów
pochodzą na przykład urocze legendy o
Plejadach i Drodze Mlecznej. Plejady grabią sianko niebieskie do żłóbka
mającego się narodzić Jezusa, a Droga
Mleczna to gościniec, którym szła z aniołami do nieba Matka Boska Karmicielka
Jezusa Chrystusa – Zbawiciela Świata.
W ujęciu tradycji ludowej gwiazdy są światłem Bożym - szczelinami w niebie, przez które
przedostaje się rajska światłość, są migocącymi lampkami Pana Boga oraz pochodniami aniołów. To również symbol
przyjaznego ludziom światła, Matki Boskiej (nazywanej Gwiazdą Zaranną),
świętych Pańskich, miłości, a także dobroci. Gwiazdy to także dusze ludzi zbawionych, dusze dzieci,
które mrugają z nieba do swoich rodziców.
Są
jednocześnie światłem ludzkiego
życia. Gwiazda pojawia się na
niebie – zapalona przez anioła – w chwili narodzin człowieka i decyduje o jego
losie. Każdy więc rodzi się pod jakąś gwiazdą – bardziej lub mniej szczęśliwą.
Najjaśniej na niebie świecą gwiazdy dobrych ludzi, żyjących w myśl przykazań
Bożych. W chwili śmierci człowieka jego gwiazda gaśnie i spada z nieba
(meteor).
Literatura piękna często czerpie z tradycji ludowej. Tak więc Juliusz
Słowacki w Beniowskim pisze o
głównym bohaterze: Tajemniczą miał gwiazdę przeznaczenia,//Co go broniła jako
częstochowski//Szkaplerz - od dżumy, głodu, od płomienia//I od wszystkich plag
- prócz śmierci i troski.
Z kolei spadająca gwiazda z
ogonem, wiechą, warkoczem, czyli kometa, zapowiada nadchodzący kataklizm:
wojny, pożogi, zarazy, a nawet koniec
świata.
Nawiązując do wierzeń ludu, Henryk
Sienkiewicz w Ogniem i mieczem pisze: Rok 1647 był to dziwny rok, w którym
rozmaite znaki na niebie i ziemi zwiastowały jakoweś klęski i nadzwyczajne
zdarzenia.(…) z wiosny szarańcza w niesłychanej ilości wyroiła się z Dzikich
pól i zniszczyła zasiewy i trawy, co było przepowiednią napadów
tatarskich. (…) wkrótce potem kometa pojawiła się na niebie.
(…) niektórzy twierdzili, że zaraza
spadnie na kraj i wygubi rodzaj ludzki.
Adam Mickiewicz w Panu Tadeuszu również powołuje się na wyobrażenia ludowe: Był
to k o m e t a pierwszej wielkości i mocy,// Zjawił się na zachodzie, leciał ku
północy;//Krwawym okiem z ukosa na rydwan spoziera,//Jakby chciał zająć puste
miejsce Lucypera,//Z niewymownym przeczuciem cały lud litewski//Poglądał każdej
nocy na ten cud niebieski,//Biorąc złą wróżbę z niego tudzież z innych znaków;(…)
Są jednak i tacy, którzy wierzą, że czerwona
kometa wróży wielki urodzaj. Z kolei najważniejsze, wyraźnie widoczne gwiazdozbiory
mają w tradycji ludowej swoje nazwy nawiązujące do zajęć gospodarskich
oraz do zjawisk meteorologicznych. Pas
Oriona to: Kosa, Kośnik, Kosiarz. Miecz
Oriona – Odbieraczki, Grabarki, Żniwiarki, Pomocnicy, Kucharki ze
Śniadaniem. Plejady to: Baby, Babki,
Kwoka, Kura z Kurczętami, Gromadki, Wózek Dusz, Młodziki, Babie Bajki. Droga Mleczna – Droga Matki Boskiej,
Droga do Jeruzalem, Betlejem, Droga na Kalwarię, Droga Gwiazdowa, Mgławica,
Droga Mroźna, Droga Pogody, Gościniec.
Tradycja ludowa stworzyła też liczne wróżby
związane z gwiazdami, a dotyczące pogody, urodzaju oraz ludzkiego losu. One z kolei były impulsem do
powstawania związków frazeologicznych z
wyrazem gwiazda: spod ciemnej gwiazdy; pod (nie)szczęśliwą gwiazdą urodzony; czytać w
gwiazdach; gwiazda przewodnia; przez ciernie do gwiazd; tak kroczy się ku
gwiazdom…
Zwracam uwagę, że wierzenia i wyobrażenia ludowe są ważnym elementem kultury. Dotyczą
nie tylko gwiazd, a pisaliśmy już o tym kilkakrotnie. Oto wcześniejsze posty: Księżyc naszych przodków (31.03.2015); Pod
urokiem czarownic (23.07.2014); Krasnoludki są na świecie (6.08.2014); Magiczna
moc roślin (13.08.2014); Ludowa symbolika drzew (20.08.2014); Mistrz
Twardowski, polski Faust (26.12.2013).
Stella
Grafika:
http://zasoby.ekologia.pl/artykulyNew/12964/xxl/10238832015-54e3e8fd40-o_800x600.jpg
http://tylkoastronomia.pl/sites/default/files/styles/thumbnail/public/comet-twitter2.jpg?itok=hn2YU5Ys