Księżyc naszych przodków
Księżyc okiem nocy
(Ajschylos)
Obraz księżyca w literaturze jest barwny i poetycki, urzekający pięknem. W mgłach daleczeje sierp księżyca - pisał Bolesław Leśmian. Kornel Ujejski natomiast ujmował to tak: Księżyc srebrną pogodą obrylantował rosisty wrzos. Równie wspaniale wyraził jego urok Norwid: Daleki księżyc wpląta się we włosy. Więcej prozy jest w związkach frazeologicznych: (Jakby) spadł z księżyca. Wyglądać jak księżyc w pełni. Albo w marzeniach sennych: pełnia – oznacza zwłokę. Pierwsza kwadra – fałsz w domu. Księżyc we mgle – choroba. Blady – zmartwienie.
Ja jednak
pragnę spojrzeć na księżyc z punktu widzenia dawnych wierzeń ludowych. Na
co dzień nie zdajemy sobie sprawy, jak wiele ma nazw ta planeta: KSIĘŻYC,
KSIĘŻYK, (staropolskie: ksiądz, książę), MIESIĄC, MIESIĄCZEK (staropolskie i
ludowe), ŁUNA (ruskie od łacińskiego luna), NOCNE SŁOŃCE, KAWALERSKIE SŁOŃCE,
NOWIK, MŁODZIK, MŁODY KSIĘŻYC, ŁYSY.
Księżyc, świecący odbitym światłem słonecznym, był podziwiany i otaczany czcią przez Słowian oraz inne ludy świata. Światło księżyca – niezwykłe i tajemnicze – inspirowało do tworzenia wierzeń, legend i podań ludowych. Zjawisko cyklicznej zmienności wpływało na medycynę tradycyjną, archaiczne praktyki kultowe i magiczne.Powszechnie wierzono, że fazy księżyca mają wpływ na sprawy ziemskie: na zdrowie i życie ludzkie, miłość, kobiecą płodność. Na wzrost lub regres w przyrodzie, na rośliny lecznicze. Księżyc miał też wpływać na świat pozaziemski: duchy , demony, upiory i czarownice. Lud uroczyście więc witał księżyc w nowiu jako początek wzmożonej witalności. Witał go wysokimi podskokami, aby rósł bez przeszkód, a wraz z nim – zboże. Pojawienie się księżyca na niebie uważano za łaskę Bożą. W wielu kościołach wiejskich w pierwszą niedzielę po nowiu modlono się o szczęście, zdrowie, dostatek i powodzenie w pracach gospodarskich. Czas, gdy księżyc się powiększa (nów, półpełnia, pełnia), uważano za korzystny dla prac gospodarskich: siania zboża, okopywania grochu, strzyżenia owiec. Wierzono również, że to odpowiedni czas do zalotów, zawierania małżeństw i poczynania dziecka (wraz z księżycem miały wzrastać miłość i szczęście). Wtedy też należało załatwiać interesy – kupować prosięta lub cielęta, a także zacząć wypasy.
Było jednak i drugie oblicze księżyca. Wierzono,
że księżyc w pełni może być niebezpieczny dla ludzi: gdy śpią, wysysa z nich
krew, odbiera siły i zdrowie. Szczególnie szkodzi niemowlętom, które pod
wpływem księżycowego światła stają się niespokojne, cierpią na kolkę i
niedokrwistość, płaczą po nocach, chudną, a nawet umierają. Mówiono, że pożarł
je księżyc. Aby temu zapobiec, kołyski stawiano tak, aby nie padała na nie
księżycowa poświata. A jeśli już dziecko od niej zachorowało, leczono je wodą księżycową, czyli
taką w której „utopił się” (odbił się)
księżyc. Pełnia potęgowała choroby nerwowe i psychiczne - napady szału, obłęd, epilepsję,
somnambulizm. Ludzie zdrowi natomiast,
stawali się niespokojni i pobudliwi, a także cierpieli na bezsenność.
Światło
księżyca budziło demony wodne, rusałki,
duchy topielców, które tańczyły na brzegach rzek i jezior. Podczas księżycowych
nocy w pobliżu cmentarzy oraz na
rozstajach dróg snuły się pokutujące
dusze. Okres „starzenia się”, ubywania księżyca sprzyjał praktykom czarnej
magii, czyli odprawianej ludziom na ich
szkodę: miało im ubywać zdrowia, urody, powodzenia, dobytku, a nawet zagrażać
życiu. Obserwacja księżyca służyła prognozom pogody, a także innym
przepowiedniom. Księżyc jasno świecący zapowiadał długotrwałą pogodę. Zamglony
lub w „lisiej czapie” - opady i mgły. Gdy w czasie nowiu księżyc ma
różki zagięte w górę, najbliższe dni
będą słoneczne, do dołu – deszczowe. To
tylko niektóre wróżby pogodowe. Czerwona lub przezroczysta tarcza księżyca w pełni była zapowiedzią klęsk
żywiołowych, wojen i zarazy. Dlatego wyczuwające nieszczęście psy i wilki
wyły nocą do księżyca.
Dawni ludzie na swój sposób tłumaczyli sobie
plamy i cienie na księżycu. To sylwetki Adama i Ewy – pierwszych rodziców,
proroka Eliasza, świętego Jerzego walczącego ze smokiem lub mistrza
Twardowskiego. A zaćmienie? To skutek walki księżyca ze
słońcem. Inna interpretacja: księżyc
został porwany przez diabła lub pożarty
przez wilki. Każdy z was pamięta jakąś bajkę, piosenkę ludową
lub podanie, których
bohaterem jest księżyc. I słusznie, widzicie bowiem, jak
ważne pełnił funkcje.
Triolet
Triolet
Grafika:
http://www.tate.org.uk/art/images/work/N/N00/N00459_10.jpg
http://www.caspardavidfriedrich.org/download-71730-Two-Men-Contemplating-the-Moon-1819-20.download
https://ae01.alicdn.com/kf/HTB10CzLOVXXXXcIXXXXq6xXFXXXA/3-Pieces-Modern-Canvas-Painting-Wall-Art-The-font-b-Picture-b-font-For-Home-Decoration.jpg