Coś ty Atenom zrobił, Sokratesie?
[…] oskarżono go[…]
o ateizm, herezję i psucie młodzieży.
Tymi kamieniami tłum i w starożytności najchętniej ciskał
w zbyt wybitne jednostki,
jeśli tak były nieostrożne,
że przed tłum szły z tym, co nie jest dla mas;
tym kamieniem trafiony padł i Sokrates.
Filozof Władysław Witwicki, pisząc o śmierci Sokratesa, użył przenośni, która jednak wyraża istotę rzeczy – tragizm jednostek wyprzedzających własne epoki. Konflikt wielkich osobowości - tworzących historię i kulturę – z przeciętnością oraz z okolicznościami. Konflikt aktualny w każdych czasach, niestety. Sokrates został otruty a nie ukamienowany, lecz to nie zmienia faktu, że Ateńczycy nie rozumieli i nie chcieli jego misji – wpajania postawy życiowej, której sensem były wielkie ideały moralne. A drogą do celu - zabarwione ironią rozmowy wiodące do poszukiwania prawdziwej wiedzy.
Coś ty Atenom zrobił, Sokratesie,/Że ci ze złota statuę lud niesie,/Otruwszy pierwej… - pytał Cyprian Kamil Norwid. Sąd ateński obwinił filozofa o bezbożność i demoralizację młodzieży oraz skazał na śmierć. Nie pomogły mowy obrończe, a sam oskarżony przyjął wyrok z godnością – najpierw odmówił ucieczki z Aten, a potem wypił cykutę. Co Sokrates zrobił Atenom? Prowokował jego mieszkańców do moralnego doskonalenia się, u wielu obnażał głupotę, co burzyło ich beztroskie życie oraz budziło sprzeciw. Platon w Obronie Sokratesa przytoczył słowa filozofa z jego mowy w trakcie procesu: […] póki mi tchu starczy, […] bezwarunkowo nie przestanę filozofować i was pobudzać, i pokazywać drogę każdemu, kogo tylko spotkam. Pouczał: zabijając ludzi nie powstrzymacie kogoś od tego, żeby was nie ganił i nie łajał […] I dodawał: bezmyślnym życiem żyć człowiekowi nie warto. Niestety, misja filozofa w Atenach zakończyła się jego klęską. Norwid w XIX wieku pisał: Dopiero Sokratesowi w kilka czasów po jego śmierci Ateńczycy statuę ze złota postawili. Takie to brutalne koleje losu– syn mija pismo, a wnuk wspomina, gdy człowieka już nie ma.
Sokrates nie napisał żadnej pracy, a poglądy oraz sposób jego działania przekazał jego uczeń - Platon. W Obronie Sokratesa przedstawił go jako wzór filozofa, miłośnika mądrości oraz poszukiwacza dobra. Myśli Sokratesa przetrwały do dziś w umysłach ludzi dążących do ideału człowieczeństwa. Dlatego warto choćby pokrótce zapoznać się z jego wybranymi poglądami.
Wiem, że nic nie wiem. To bardzo ważna i znana myśl Sokratesa. Jest wyrazem pokory filozofa, której uczył również swoich rozmówców. Uświadamiał im, że tak naprawdę niewiele wiedzą, choćby mieli o sobie wygórowane mniemanie. I nie brak wiedzy jest największym problemem, lecz jej nieświadomość. Mówił: tylko głupcy nie mylą się nigdy. Strzeż się ludzi, którzy są pewni tego, że mają rację. Świadomość niewiedzy prowadzi z kolei do jej poszukiwania. Najmądrzejszy jest, który wie, czego nie wie - mówił Sokrates. A im ktoś mądrzejszy, tym lepiej rozumie, że musi się jeszcze wiele nauczyć.
Puste worki nadyma wiatr, bezmyślnych ludzi – próżność. Tak zwykł mówić, aby zmusić swoich rozmówców do samokrytyki. W trakcie dyskusji wcielał się w rolę prostaczka poszukującego wiedzy i pozwalał, aby rozmówcy go pouczali. Pozornie zgadzał się z ich tezami, usypiał czujność, a następnie demaskował ich niewiedzę. Tym, którzy naprawdę pragnęli wiedzy, pomagał dojść do niej drogą dedukcji, posługując się prostym językiem i naprowadzając rozmówców pytaniami na właściwy tok rozumowania. Słuchanie, zadawanie pytań i docieranie do prawdy – oto sposób prowadzenia dialogu, zwany metodą sokratyczną.
Życie bezmyślne nie jest warte życia. Ważne jest dążenie do wiedzy, ponieważ z nią wiąże się prawda, a z prawdą - dobro i cnota. Wiedza jest warunkiem czynienia dobra oraz bycia szczęśliwym. Zło natomiast, jest popełniane albo z powodu braku wiedzy, albo nieświadomie, gdyż człowiek nie jest nigdy zły dobrowolnie. Zdaniem Sokratesa, najszybciej dochodzi się do wiedzy przez dyskusję i zadawanie pytań. Wierzył bowiem, że prawda tkwi w ludziach i pomagał się jej „narodzić” w trakcie rozmów.
Nie należy dbać […] o nic bardziej niż o duszę. Dusza w rozumieniu Sokratesa to rodzaj wewnętrznego ośrodka wyposażonego w zdolności- logicznego myślenia oraz autorefleksji. Zadaniem człowieka jest rozwijanie tych darów poprzez ćwiczenie logicznego myślenia (a więc osiągania rzetelnej wiedzy) oraz poznawania samego siebie. Dzięki tym staraniom życie stanie się świadome, a nie sterowane przez zewnętrzne bodźce lub wewnętrzne namiętności.
Ateny są jak ospały koń, a ja jak giez, który próbuje go ożywić. Sokrates niepokoił ludzi polityki i władzy dociekliwymi pytaniami. Dowodził, że niewiele wiedzą i muszą się uczyć. Krytykował demokrację ateńską, aby ją doskonalić, ponieważ jest niby koń wielki i rasowy, ale taki duży, że gnuśnieje i potrzebuje jakiegoś żądła, żeby go budziło .
Bać się śmierci jest tym samym, co mieć się za mądrego, nim nie będąc. Kiedy został skazany na śmierć, pocieszał żonę: Nie płacz – wszyscy jesteśmy skazani na śmierć z natury.
Sokrates miał wykształcenie gimnastyczne, muzyczne i literackie, a filozofem został – jak żartował – ponieważ miał złą żonę. Rzeczywiście Ksantypa była podobno nieznośna, a jej imię na zawsze stało się synonimem złośliwej, zrzędliwej i kłótliwej kobiety. Przyjęło się też powiedzenie: brzydki jak Sokrates – filozof był bowiem niski, miał wyłupiaste oczy, zadarty nos, wydatny brzuch, krzywe nogi oraz łysinę. Za to odznaczał się doskonałym zdrowiem, siłą i odpornością na wszelkie trudy. Ateńczycy uważali go za dziwaka oraz nieudacznika, ponieważ cały czas spędzał na rozmowach z ludźmi i nauczał, lecz nie żądał żadnych opłat. Jedynie młodzież ateńska, pochodząca z dobrych domów, była zafascynowana jego naukami. To zresztą, z czasem stało się pretekstem do oskarżenia Sokratesa o deprawowanie młodzieży.
Delficka wyrocznia zapytana o mądrość Sokratesa, odpowiedziała: Mądry jest Sofokles, mędrszy Eurypides, – ze wszystkich przecie mężów najmędrszy jest Sokrates. I to chyba najwłaściwsze zakończenie rozważań o tym ateńskim filozofie.
Feda
Grafika:
https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Josef_Abel_1807_Socrates_teaching_his_disciples.jpg/640px-Josef_Abel_1807_Socrates_teaching_his_disciples.jpg
https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/25/Raffael_069.jpg/800px-Raffael_069.jpg
https://static.prsa.pl/images/8bd61664-c4f2-44c7-8d17-08b961fde64d.jpg