Przeczytane, przemyślane, skomentowane

              Chwile  zadumy

Do butów czepiają się liście
jak dusze żebrzące o litość
a zniczów języki
liżą płachtę dymną
przypaloną wonią kadzideł

chryzantemy drobnolistne
w zimnym uścisku
całują cmentarne tablice
(Jadwiga Zgliszewska)

 

Dzisiaj Wszystkich Świętych, jutro Zaduszki. Wszyscy odwiedzimy groby naszych bliskich oraz  znajomych, wspomnimy  tych, którzy już od nas odeszli, pomodlimy się i zapalimy znicze jako symbol wiary w ich życie wieczne.  Warto więc i tu - na szkolnym blogu - chwilę się zamyślić nad więzią żywych i zmarłych, a także nad funkcją oraz symboliką cmentarza.  Powołam się na autorytet Jacka Kolbuszewskiego, historyka literatury polskiej i literatur zachodniosłowiańskich, profesora zwyczajnego w Instytucie Filologii Polskiej Uniwersytetu Wrocławskiego.  Zainteresowanych odsyłam do jego książki Cmentarze.

Zdaniem profesora cmentarz jest przestrzenią Pamięci  oraz wspólnotą żywych i umarłych. Owe więzy (narodowe, wyznaniowe, rodzinne) są wyrażane różnorako: poprzez  patriotyczną manifestację, modlitwę, chwilę refleksji, złożenie kwiatów lub wieńców, zapalenie zniczy, sprzątanie grobów.

Cmentarz  jest wspólnotą zmarłych, przestrzenią świętą i nienaruszalną. Pomnik grobowy  natomiast, wyznacza granicę między dwoma światami - żywych i umarłych.  I to jest podstawowa funkcja tego miejsca. Bywało jednak w przeszłości, że cmentarze pełniły wtórne funkcje, sprzeczne z ich podstawową rolą. Trudno uwierzyć, ale w okresie średniowiecza na cmentarzach odbywały się: jarmarki, sądy i sejmiki, procesje oraz kazania, a także wystawiano tam misteria.  Po zmroku  cmentarze dawały schronienie rzezimieszkom, prostytutkom, a także chorym psychicznie. Na cmentarzach lud oddawał się pogańskim praktykom religijnym, na przykład obrzędowi Dziadów. Na cmentarzach wreszcie ogłaszano  zarządzenia władz, wykonywano kary, łącznie z egzekucjami (w Sawinie hitlerowcy rozstrzeliwali więźniów z miejscowego obozu pracy). Na cmentarzach  odbywały się zbiórki partyzanckie oraz manifestacje polityczne w okresie działania Solidarności. Cmentarze wykorzystywano do działań wojennych – w Gorlicach  w czasie  I wojny światowej na cmentarzu schronili się Rosjanie przed Austriakami. Budowano też cmentarze typu obronnego (mocne mury z okienkami strzelnic) – przykładem są: Lubiechowa, Marciszów, Brochów koło Sochaczewa, Kleczków koło Ostrołęki.

Profesor Jacek   Kolbuszewski  tłumaczy też symbolikę elementów cmentarza. Należą do nich: ogrodzenie, brama, główna droga prowadząca przez cmentarz, kaplica, grobowce  oraz  mogiły ziemne, krzyże, stele. Rolą ogrodzenia jest ochrona świętości (teren cmentarza był traktowany jako część kościoła). Symbolicznie zaś wyznacza granicę między sacrum i profanum.  Centrum cmentarza tworzy kaplica lub krzyż, który jest kulturowym śladem tego, że dawne cmentarze znajdowały się obok kościołów. Krzyż sakralizuje przestrzeń cmentarną, a więź cmentarza i kościoła jest podkreślana przez procesję. Symboliczne znaczenie ma też brama, która jest granicą między światem żywych i zmarłych  oraz oznacza przejście od śmierci do życia wiecznego. Droga  jest ostatnią drogą ziemską  zmarłego  w zaświaty. Nam – żyjącym przypomina natomiast, że kiedyś będziemy również musieli tę drogę przebyć. Niegdyś symboliczne znaczenie miała też roślinność, zwłaszcza drzewa. Wierzono bowiem, że dusza zmarłego wciela się w nagrobną roślinność, szczególnie w drzewa albo też staje się ptakiem (jaskółką lub bocianem), który trwa na straży życia rodzinnego.

Do języka symboli należą również  formy architektoniczne (grobowce), plastyczne (rzeźby, malowidła), językowo – literackie (epitafia i inne inskrypcje). To ostatni dar, który zmarły otrzymuje od swoich bliskich, i który podkreśla, że człowiek nie wszystek umiera. Grób jest jego śladem na ziemi, świadectwem  istnienia człowieka oraz tego, że był dla kogoś ważny. Nagrobny napis  podkreśla niepowtarzalną odrębność ludzkiego losu.

Warto przy okazji pobytu na cmentarzu zamyślić się nad  kruchością naszego życia oraz  symboliką tego miejsca. Przypominam także, że już kilka razy pisaliśmy na naszym blogu o cmentarzach: Spacer po zamojskich cmentarzach (30.10.2014);Cmentarze w literaturze i w malarstwie (5.11. 2015); Tam spoczywają Polacy (30.10.2016). Zachęcam do tej interesującej lektury.

Inis

Grafika:

http://wf4.xcdn.pl/files/12/10/31/682519_IMG_7644_68.jpg

https://blogger.googleusercontent.com/img/proxy/AVvXsEjPHCkVeQnxz9Ef8ZKwlJg-uhnpbQnwMFP_Cx1qDovhd9YMjPKZn3pgjSC9uY7gCc61imLipRrPHdg1i6vXMEiqSgZIGfGNv1FJIxrUS7DDEab8gbAGwrUYO4d2u3O6VyPwScO51HcVEHsuSZ8edURgyhzZiq6AEw=

http://www.przedszkole3.gniezno.pl/images/20162017/swieca2.jpg