Co w trawie piszczy?

 

        Świąteczna choinka

 

Idealna choinka? Wszystkie choinki są idealne!

(Charles N. Barnard)

 

Zbliżające się Święta  Bożego Narodzenia  już  dużo wcześniej  wprowadzają  mnie w radosny nastrój,  nieco tajemniczy  i  baśniowy.  Może dlatego, że   mam  marzycielskie usposobienie? Rozmyślam  o wszystkim, co  w symboliczny sposób wiąże się z  tym okresem: choinką, wigilią,  opłatkiem, sianem pod obrusem, dwunastoma potrawami, śpiewaniem kolęd. Najwięcej jednak radości zawsze  dawała mi  (i nadal daje) choinka świąteczna - jej ubieranie, a potem podziwianie. Od jakiegoś czasu ja przystrajam  drzewko  i powinnam to robić - zgodnie z tradycją - w Wigilię. Nierzadko jednak, z różnych względów, nasza choinka jest wystrojona już kilka dni wcześniej.

Czym dziś  jest choinka w chrześcijańskiej  interpretacji? To wigilijne (bożonarodzeniowe) drzewko – pamiątka nocy Bożego Narodzenia, symbol nowonarodzonego Jezusa, a także odzwierciedlenie drzewa rajskiego. Nie od razu  jednak Kościół (katolicki) uznał  tradycję ubierania drzewka, ponieważ pochodziła z pogańskiego kraju. Najpierw   ten  zwyczaj  przyjęli  Niemcy – wierzyli, że gałęzie jodły odstraszają zarówno  złe moce, jak  i  choroby. Potem choinka zawędrowała do Francji i Anglii, a dopiero pod koniec XVIII wieku – do Polski (najpierw do domów szlacheckich i mieszczańskich). W naszym kraju przez bardzo długo w wielu  domach choinka ustępowała miejsca podłaźniczce (wieszanej u sufitu), jemiole, żłóbkowi  czy  snopowi zboża.

Podążając tropem tradycji bożonarodzeniowych, natknęłam się na legendy wyjaśniające zwyczaj ubierania choinki. Jak to z legendami bywa, nie muszą mieć potwierdzenia w faktach. Za to są bardzo piękne. Jedna z nich snuje opowieść o mnichu św. Bonifacym, który nawracał germańskich pogan zarówno słowem,  jak  również  i czynem – ściął bowiem  ich święte drzewo – dąb. Ten upadając zniszczył wszystko wokół, ocalała jedynie jodełka. Mnich podobno powiedział:  Widzicie, ta mała jodełka jest potężniejsza od waszego dębu. I jest zawsze zielona, tak jak wieczny jest Bóg dający nam wieczne życie. Niech ona przypomina wam Chrystusa. Znana jest i inna legenda – o  niedźwiedziu, dzięki któremu przyjął się zwyczaj świątecznej choinki. A było to tak. Brunatny miś pragnął powitać  małego Jezusa jakimś darem. Miał tylko jodełkę i wybrał się z nią do Betlejem. Podczas wędrówki drzewko marzło i mokło, więc utworzyły się na nim sople, które w świetle księżyca wyglądały jak najpiękniejsze ozdoby. Górale opowiadają, że ta „niedźwiedzia” choinka stała się symbolem narodzin Jezusa.  

Tak jak choinka powoli  wkraczała do naszych domów, tak i stopniowo zmieniał się sposób jej dekorowania. Nie można było wieszać na niej ani   przypadkowych ozdób, ani używać dowolnych kolorów. Biel oznaczała niewinność Dziecka Bożego, czerwień – zdrowie, złoto – bogactwo, a zieleń igliwia – życie wieczne. A  jakie były dawniej tradycyjne zdobienia? Ciastka (w tym pierniczki) w kształcie serca, orzechy, czerwone jabłka (na przykład rajskie). Poza tym własnoręcznie wykonane w czasie adwentu  ozdoby  z bibuły, słomy, piór, wydmuszek, źdźbeł traw, kłosów zbóż. Jednym słowem, zrobione z darów natury. Na ubranej już  choince zapalano świeczki.

Symbolika ozdób choinkowych. Gwiazda betlejemska na szczycie drzewka „oświetlała” drogę  do  domu tym, którzy wracali z daleka. Anglosasi zamiast gwiazdy zawieszali aniołka. Oświetlenie (świece) chroniło przed  złymi mocami i złymi spojrzeniami ludzi. W tradycji chrześcijańskiej – oznaczało Chrystusa (światło dla pogan oraz nadzieję na zbawienie dla wierzących). Jabłka miały dwojakie znaczenie - biblijny owoc oraz zdrowie i urodę. Orzechy były symbolem siły i dostatku. Niejedno znaczenie miały  także  papierowe łańcuchy: zniewolenie grzechem, symbol wzmocnienia więzi rodzinnych oraz ochronę przed kłopotami. Dzwonki z kolei, oznaczały dobre nowiny i radosne wydarzenia. Anioł – wiadomo -  opiekun domu.

Czy obecnie przywiązujemy  wagę  do symboliki kolorów i ozdób? Może niektórzy tak, ale w dużym stopniu tradycje świąteczne się zlaicyzowały, choinka również. Mam wrażenie, że jest tak trochę  jak  napisał poeta Jan Twardowski:  kiedy znów zaczął merdać puszysty ogon tradycji wprosiła się choinka […] elegancko ubrana. Właśnie tak – elegancka choinka!  I niemal każdego roku  ubiera się w innym stylu, o co dbają  artystycznie uzdolnieni specjaliści. A my? Przeglądamy czasopisma, strony internetowe i naśladujemy. Tak więc drzewko ubiera się w stylu retro, rustykalnym, prowansalskim, to znowu amerykańskim, angielskim czy  skandynawskim. Albo dla odmiany- glamour lub vintage. Czasami  zapachnie nam choinka żywym lasem w domu (Włodzimierz Dulemba), ale  bywa też i sztuczna. Bronić się przed zmianami? Czy to możliwe, skoro świat się zmienia, a my razem z nim? 

O tym, czy warto się zmieniać, poczytacie za tydzień. Zapraszam na blog 1 stycznia – zacznijmy nowy rok odważnie… Dziś jednak pozostańmy w magicznym nastroju i cieszmy się świętami, bliskimi, choinką i innymi bożonarodzeniowymi zwyczajami. Niech to będzie czas, który łzy w śmiech zamienia, uwierzcie w moc, która spełnia marzenia… To magia Bożego Narodzenia!

Erita

 

Grafika:

https://ogrodniktomek.pl/wp-content/uploads/2018/11/IMG_9854-1024x768.jpg

https://i.pinimg.com/originals/68/29/02/68290280fbcf9d547e65f120692657a4.jpg

https://ogrodniktomek.pl/wp-content/uploads/2018/11/Choinki-4.png

Językowe potyczki

 

            Bawić się słowem

 

Młodzi ludzie lubią się bawić słowem,

wymyślać nowe formy,

przekształcać już istniejące tak,

by nadać im charakter  jednocześnie indywidualny i wspólnotowy.

(Ewa Kołodziejek)

 

Przypominamy  tym, którzy się  nieco zagapili, że plebiscyt na Młodzieżowe Słowo Roku  istnieje od 2016 roku. Jest organizowany przez Państwowe Wydawnictwo Naukowe (PWN),  a w bieżącym roku był  wspierany  przez Uniwersytet Warszawski. Co  roku można wysyłać swoje propozycje lub głosować na podane przez innych. Należy jednak pamiętać, że zostaną wykluczone słowa wulgarne, obraźliwe, nawołujące do przemocy  czy nienawiści. To słuszny - naszym zdaniem - wymóg! Językoznawczyni Ewa Kołodziejek mówi, że młodzi ludzie lubią się bawić słowem. I to jest w porządku, ponieważ język żyje  i wzbogaca się, ale nie wolno  go zanieczyszczać. A teraz spojrzenie na dotychczasowych  zwycięzców: 2016 – sztos; 2017 – xD;  2018 – dzban; 2019 – alternatywka. W  2020  roku organizatorzy nie rozstrzygnęli plebiscytu, gdyż młodzież zgłaszała  głównie słowa wulgarne, wyśmiewające konkretne osoby, poglądy, postawy lub płeć. Wyróżnili natomiast neologizm tozależyzm.

Jak długo będą funkcjonować te słowa? Czas pokaże. Co robić, żeby być na bieżąco z językiem? Zwyczajnie, śledzić nowe  mody  na portalach społecznościowych.  Bartek Chaciński, jeden z organizatorów plebiscytu, radzi,  aby  pamiętać, że to, co było hitem, najszybciej wypada z obiegu. Na razie jednak nie martwimy się o to, gdyż mamy  świeżutkie, można by rzec, słowa: śpiulkolot, naura, twoja stara, mrozi, odciszyć się.  Nam, czekającym już na ferie świąteczne, najbardziej przypadło do gustu odciszanie się (odciszyć się).  

Młodzieżowym Słowem Roku 2021 został śpiulkolot. Młodzież zgłosiła dwie definicje tego słowa. Pierwsza: miejsce do spania; słowo nawiązuje do mema, śpiulkać  (spać). Druga: samolot do spania;  „boarding do snu”, czyli udanie się na odpoczynek. Słowo to odnosi się też  do zwierząt - gdy  drzemią, wtedy mówi się, „boardingują do śpiulkolotu”, czyli szykują się do snu. Językoznawczyni Anna Wileczek, członkini jury, tak wyjaśniła to pojęcie:  Zwycięski śpiulkolot żartobliwy wyraz oznaczający sen, czynność spania, samo udawanie się na spoczynek lub nawet łóżko czy inne przyjemne miejsce do spędzania czasu w objęciach Morfeusza.[…]   Odnosi się ono, rzecz jasna, do „śpiulkania” (czyli spania) i budzi pozytywne, ciepłe skojarzenia. Drugie miejsce zajęło słowo  naura, czyli skrót od na razie. Jest ono używane  na pożegnanie, a  powstało ze słowa nara  i  oznacza na razie, do zobaczenia. Na trzecim miejscu znalazło się wyrażenie twoja stara. Używa się go  w  funkcji dezaprobaty na dowolną wypowiedź lub na pytanie: kto?

Nagrodę Jury  otrzymało  słowo mrozi  jako  najciekawsze językowo. Jurorzy tak uzasadnili swoją decyzję: Słowo mrozi podąża za sensem oryginalnego słowa (cringe),  bo  o cringe'u (spolszczanym często jako krindż) mówiono, że opisuje dreszcz  zażenowania, ciarki żenady. Sytuację, w której wstydzimy się, że coś oglądamy albo czemuś się przysłuchujemy. Czasownik mrozić koresponduje zarazem z popularnym emoji ze zmarzniętą, lodowatą buźką i zębami wyszczerzonymi w grymasie, który zdaje się w postaci ikonicznej demonstrować bliskość odczuć chłodu i zażenowania. 

Kapituła  plebiscytu na Młodzieżowe Słowo Roku przyznała również jedno wyróżnienie – słowu odciszyć (się). Tak oto umotywowała wybór:  To słowo […] w czasie zdalnej edukacji było i jest często używane przez młodzież. Kiedy się już wyciszyliśmy, czyli wyłączyliśmy mikrofon na platformie  zdalnej, wtedy może zajść potrzeba, żebyśmy się z powrotem odciszyli. […] Właściwie dziwne, że żaden słownik nie notuje odciszyć  […]  Jury przyznaje nagrodę za mądre wykorzystanie mechanizmów gramatycznych oraz  za uzupełnienie luki słownikowej. Odciszyć (się) to na pewno słowo potrzebne.

Anna Wileczek  w trakcie pracy  nad  wyłonieniem  słowa roku zauważyła, że wśród nadchodzących propozycji znaczna liczba dotyczyła nawiązywania i podtrzymywania relacji lub zaznaczania emocji  w ramach młodzieżowego współistnienia. Zwróciła także uwagę na twórczy stosunek młodych ludzi do języka. Wprowadzili  oni  bowiem sporo nowych słów (śpiulkolot, zodiakara, koroniak), odświeżyli stare ( git, twoja stara, klawo) oraz  nadali  nowe znaczenie już istniejącym (mrozi, oddaje, koks/kox).  Ewa Kołodziejek dodała: Słowa zaskakują nowatorską formą i możliwością skojarzeń. W slangu młodzieżowym świat widziany jest w krzywym zwierciadle, a obiekty, pojęcia i uczucia są wyolbrzymiane, pomniejszane albo żartobliwie bądź złośliwie wykrzywiane. Podoba nam się taki przejaw młodzieżowej inwencji.

Nulla  z  Faustyną i Mają  

 

Grafika:

https://pbs.twimg.com/media/FGAPf8TXEAU3JIo?format=jpg&name=small

https://pbs.twimg.com/media/FGALSChXMAYaGQH?format=jpg&name=small