Każda rzecz, która udaje inną,
by tym samym wywołać uczucia,
jest kiczem.
(Olga Tokarczuk)
Kicz to utwór o małej wartości artystycznej, stereotypowy,
odwołujący się do gustu przeciętnego odbiorcy. Olga Tokarczuk ujęła to tak: Kicz jest pustym, bezrefleksyjnym
naśladowaniem tego, co zostało naprawdę przeżyte, co zostało odkryte po raz
pierwszy i jedyny. Kicz jest wtórnością, powieleniem, mimikrą, która usiłuje
wykorzystać raz stworzoną formę. Kicz jest imitowaniem wzruszenia, grzebaniem
przy podstawowym, pierwotnym afekcie i ubieraniem go w treści, które są za
ciasne.
Nietrudno znaleźć na co
dzień przykłady kiczu- w architekturze,
sztuce, ubiorze. Mnie jednak chodzi o kicz językowy, który również zewsząd nas
otacza. Oto dwa fragmenty „literackie”.
- Będę miała dziecko, Krystianie.
W dzikim odruchu
przygarnia ją do siebie. Kartka z wierszami pada na ziemię.
Zrazu nie może mówić. Trzyma ją w objęciach, płaczą ze szczęścia. Spogląda
poza siebie, w okno, w dal, gdzie w cieniu widnieją góry, gdzie trwa puszcza,
gdzie serce natury bije w wiecznym rytmie tworzenia.
- Będziemy żyć, będziemy jeszcze żyć.
Nie może mówić więcej. (J.
Weinheber)
Nadchodzi wielkim krokiem/kolejny rok za rokiem/i znowu przyszło lato/powiedzcie
co Wy na to./Jedziemy wszyscy razem/będziemy spać na plaży,/wieczorem tańczyć w
disco,/bo latem można wszystko.../Ty i ja i muzyka gra/i wszyscy razem tańczą./Ty
i ja to lato jest w nas/pachnące słodką pomarańczą. (Megam, Pomarańczowe lato)
Jak wam się podobają
przytoczone utwory? Pewnie nieraz tańczyliście w rytm piosenek disco polo,
nucąc przy tym ich słowa. A dziewczyny czytały łzawe historie o miłości, jak ta
o Krystianie. Jak to w życiu bywa – jednym ten typ twórczości się podoba, innym
– nie. O gustach trudno dyskutować. Należy jednak mieć świadomość, że to kicz to utwór nieudany, pozbawiony wartości
artystycznych. Służy do zaspakajania masowych potrzeb, unika więc wszystkiego,
co trudne i niewygodne.
Jakie są przejawy kiczu
językowego?
Uleganie modzie
językowej oraz natrętne powtarzanie
stereotypowych słów, zwrotów i
wyrażeń (fajny, wpadka modowa, opcja,
pakiet propozycji) – to pierwsza z oznak.
Ponadto: liczne powtórzenia wyrazów (Spogląda poza siebie, w okno, w dal, gdzie w cieniu widnieją góry, gdzie trwa
puszcza, gdzie serce natury bije…).
Szablonowe skojarzenia (brać sprawy w swoje ręce, dziura budżetowa, szeroki odbiorca, dokonać odkrycia, problem absencji chorobowej).
Stosowanie rymów gramatycznych: krokiem – rokiem, tańczą – pomarańczą. Używanie rymów banalnych, oklepanych,
amatorskich, zwanych częstochowskimi (łzy
– bzy – sny, dal – żal, Cyganka – wybranka).
Autor kiczu chętnie
powtarza stereotypowe motywy (ślub w białej sukni, rozstanie na dworcu, narodziny dziecka,
życie wyższych sfer), używając ogranych
środków stylistycznych (perłowe
włosy, noc pełna gwiazd, spojrzała spod długich rzęs, płaczą ze szczęścia,
serce natury bije).
Obowiązkowe jest nagromadzenie
słownictwa odwołującego się do emocji
– wyciskającego łzy – a nie do rozumu.
Cechą kiczu jest przesada w opisach i ocenach (panna Klara pożerała go wzrokiem; oczy pękały z rozpaczy), a
także schematyczne, zgodne z pewnym
kanonem mody, opisy postaci.
Kicz bywa zjawiskiem
niejednoznacznym, dlatego w ostatnich latach wśród krytyków i czytelników jest
spór o ocenę twórczości W. Whartona i P. Coelho. Jedni ją kochają, inni się z
niej śmieją. Aby uniknąć kiczu językowego, należy doskonalić sprawność i
wrażliwość językową, na przykład przez obcowanie z dobrą literaturą i ludźmi
dbającymi o estetykę słowa. Pamiętaj więc: jeśli masz świadomość, że coś jest
kiczem, nie możesz w kiczu trwać!
Miłośnik poprawnego języka
Grafika:
https://www.dottorgadget.it/blog/wp-content/uploads/bfi_thumb/nane-da-giardino-selfie-347plt6ic4gzubrguzb37u.jpg