Mistrzowie prowokacji
glandridi laudi lonni
cadori
gadjama
bim beri glassala
glandridi
glassa tuffm i zimbrabim
blassa galassasa tuffm i
zimbrabim
(Hugo Ball - dadaista)
Dada. Co znaczy to słowo? Są różne jego
interpretacje, ale jeden z dadaistów pisze, że nazwa nie znaczy
nic, nie pragnie nic znaczyć i została przyjęta właśnie z powodu owej nicości.
Od tego słowa utworzono nazwę kierunku artystyczno –
literackiego zwanego dadaizmem. Był rok 1916 i w Zurychu pojawił się
zbuntowany poeta rumuński Tristan Tzara (wyżej na obrazie dadaisty Francisa
Picabii), który pisał: Wielkie zadanie
niszczenia i negacji czeka na wykonanie. Zamieść, wyczyścić!
Hans Richter - niemiecki reżyser, jeden z
twórców i głównych ideologów ruchu dada powiedział : Dadaizm
nie był kierunkiem artystycznym w tradycyjnym znaczeniu tego słowa, był burzą,
która spadła na sztukę w tym samym czasie, gdy wojna światowa zwaliła się na
narody. (…) Nasze prowokacje, demonstracje i sprzeciwy były tylko środkiem
mającym doprowadzić mieszczucha do wściekłości, dzięki której ocknąłby się
pełen zażenowania ze swego snu. Tym, co nas w istocie zajmowało, były nie tyle
skandale, protesty, (...) ile elementarne pytanie owych czasów: dokąd?
Czym był więc dadaizm? Nie grupą artystyczną, bo
rozprzestrzenił się po Europie (Szwajcaria, Francja, Niemcy), a także
dotarł do Nowego Jorku. Był formacją intelektualno – artystyczną, która
przyniosła duchowy ferment. Tak więc u podstaw dadaizmu legł
anarchistyczny bunt: przeciw wojnie, współczesnej cywilizacji
mieszczańskiej, dziedzictwu kulturalnemu, wartościom społecznym, moralno -
obyczajowym i artystycznym. Do Tzary dołączyła grupa poetów,
tworząc teatrzyk Cabaret Voltaire. Twórców tej grupy nie interesował
pozytywny program, lecz odrzucanie, negowanie, wyśmiewanie. Posługując się
prymitywizmem, infantylizmem, parodią, czarnym humorem oraz szyderstwem,
wyrażali bezsens i chaos współczesności. Przy tym dawali sobie zupełną swobodę
improwizowania oraz demonstrowania indywidualnej fantazji. Dadaistyczny utwór
literacki, często bezznaczeniowy, był zespołem mechanicznie łączonych słów,
zwrotów z mowy potocznej, cytatów, tytułów z gazet, sloganów reklamowych,
cząstek wyrazów, a nawet pojedynczych liter.
Tristan Tzara proponował taki oto przepis na
poemat: Chcąc
stworzyć wiersz dadaistyczny, weź gazetę. Weź też nożyczki. Wybierz artykuł,
który odpowiadałby długości twojego wiersza. Wytnij artykuł. Następnie powycinaj
z artykułu poszczególne słowa i włóż je do torby (kapelusza). Potrząśnij
delikatnie torbą (kapeluszem). Następnie po kolei wyciągaj z torby (kapelusza)
słowa. Zapisz wszystko na kartce. Wiersz będzie podobny do ciebie. I oto jesteś
pisarzem nieskończenie oryginalnym, z czarującą wrażliwością, choć
jeszcze niezrozumiałą dla pospolitej publiczności.
Dadaiści nie liczyli się z regułami składni i
semantyki, tworząc nawet pozbawione znaczenia wiersze brzmieniowe. Przykładem
jest fonetyczny wiersz Balla: gadji beri bimba glandridi..., który
autor odczytał podczas jednego z wieczorów w Galerie Dada, ubrany w rulon z
tektury.
Dadaizm przeniknął także
do sztuki. Odrzucał tradycyjne malarstwo i wszelki mimetyzm, cenił natomiast
sztukę abstrakcyjną. Jego twórcy posługiwali się nie pędzlem, lecz nożyczkami,
rozwijając kolaż. Wykorzystywali montaż i asamblaż (kompozycję z
przedmiotów gotowych, trójwymiarową
odmianę kolażu). Często dla dzieł
plastycznych charakterystyczne były kompozycje z przypadkowo dobranych
przedmiotów użytkowych, części mechanizmów (tzw. ready mades, czyli „przedmioty gotowe”). Przykładem jest
zaprezentowanie przez Marcela Duchampa pisuaru,
który zatytułował Fontanna.
Dadaiści posługiwali się
absurdem. Jedna z prac Duchampa składała się z klatki dla ptaków, w której
umieścił kawałki białego marmuru przypominające kostki cukru. A pracę
zatytułował: Dlaczego nie kichać.
Jedynym
narzędziem twórczym artysty dadaizmu była niczym nieskrępowana fantazja,
pozwalająca dowolnie zestawiać różnorodne elementy, co miało wywoływać
u odbiorcy szok i zaskoczenie. Sprowadzała się do gry, a nawet beztroskiej,
infantylnej zabawy. Duże znaczenie w sztuce dadaistycznej miały parodia,
szyderstwo i nonsens. Sztandarową techniką malarstwa dadaistycznego stał się kolaż,
a więc tworzenie obrazu z różnych (niejednokrotnie doklejanych) elementów i
faktur: gazet, tapet, szkła itp. Ten kontrolowany, pozorny bezsens i
chaos – podobnie jak w poezji – miał odzwierciedlać absurdalny
porządek świata.
Kurt Schwitters –jeden z dadaistów twierdził: Kiedyś wszystko będzie stare, z
wyjątkiem Dada. (powyżej jeden z
jego obrazów: Small
Sailors' Home).
Czy rzeczywiście miał rację?
Ars
Ars
Grafika:
https://ilinfernodotcom.files.wordpress.com/2015/10/visuel-1-940x1290.jpg
http://retroavangarda.com/wp-content/uploads/2016/05/dada-05.jpg
http://s3-us-west-2.amazonaws.com/fahrenheit/wp-content/uploads/2017/02/21160421/obras-que-fueron-inspiradas-por-la-fuente-de-marcel-duchamp-01.jpg
http://www.4-construction.com/up/images/featured/art//12-why-not-sneeze-rose-selavy-1921.jpg
https://uploads0.wikiart.org/images/kurt-schwitters/small-sailors-home-1926.jpg