Spotkanie ze sztuką

     
    Surrealistyczna wyobraźnia
          

Sztuka jest dla mnie stanem duszy.

A dusza jest święta!

(Marc Chagall)

                       

Marc Chagall był francuskim malarzem, awangardowym twórcą pochodzenia żydowsko-rosyjskiego. Zajmował się również grafiką, scenografią, ceramiką oraz rzeźbą. Chagall wykorzystywał zdobycze plastyczne kubizmu, które stały się dla niego nowym językiem wyobraźni. Inspirował się też orfizmem z jego  ekspresją barw i liryzmem wypowiedzi. Jest uznawany za prekursora surrealizmu. Jego obrazy to fantazje poetyckie o motywach zaczerpniętych z folkloru żydowskiego i rosyjskiego. Chagall stał się olśnieniem dla Zachodu, uosobieniem wschodniej nostalgii, świadectwem bogatej duchowo Prowincji. Mieszkał w Paryżu, a wyobraźnią przebywał wciąż w Witebsku, gdzie spędził dzieciństwo. Stał stopą zawsze na ziemi, która go narodziła. Zatrzymał na zawsze grudki gleby rosyjskiej przyczepione do swoich bucików - pisze Herbert Read. Sam Chagall powiedział: wybrałem malarstwo, gdyż było mi niezbędne jak pożywienie. Wydawało mi się oknem, poprzez które mogę ulecieć w inny świat.Z czasem Marc Chagall wypracował swój indywidualny styl, do którego cech charakterystycznych należą m.in.: naruszanie proporcji, ekspresyjne kolory oraz zacieranie granic między światem realnym a fantastycznym.

Zielony skrzypek to obraz z 1923 roku. Został  namalowany farbami olejnymi.  Nie był to pierwszy obraz, na którym Chagall przedstawił postać skrzypka. Już  na obrazie Gody z 1909 roku, podkreślił  rolę weselnego skrzypka. Także w roku 1913 powstał obraz Skrzypek, który był ilustracją wspomnień malarza z Rosji. Motyw ten był więc wciąż obecny w twórczości Chagalla. Miało to związek z jego żydowskim pochodzeniem. W kulturze żydowskiej skrzypek był bowiem bardzo ważną postacią (grał on podczas urodzin, wesel pogrzebów), a co ważniejsze - stanowił on symbol trwania w tradycji. Skrzypek wiąże się też  z osobistymi wspomnieniami malarza. Wuj Neuch, brat matki artysty, był skrzypkiem. Należał do odłamu chasydów, dla których mistyczne połączenie z Bogiem spełniało się   w muzyce i tańcu. Oczarowany jego grą Chagall kilkakrotnie upamiętnił go  w swoich obrazach. Sam też w dzieciństwie uczył się gry na skrzypcach. Na pierwszym planie znajduje się duża postać skrzypka z zieloną twarzą. W tle, zza głowy głównego bohatera, unosi się anioł na niebie spowitym nocnymi chmurami. W tle widzimy również domy oraz ludzi w ruchu, pochłoniętych jakimiś czynnościami. Na dole obrazu widnieje ziemia, jakby z lotu ptaka. Na niej znajduje się wieża kościoła, są dachy domów, drzewa, zwierzę oraz człowiek. Postać znajdująca się na środku obrazu gra na skrzypcach. Pozycja skrzypka sugeruje, że może być on istotą nadprzyrodzoną, ponieważ  góruje nad wszystkim, choć w delikatny sposób, a jego nogi nie przysłaniają całkiem dachu, na którym stoi. Zielona twarz głównego bohatera może oznaczać optymizm i nadzieję. Zielone są również ręce. Mimika twarzy skrzypka wyraża raczej sprzeczne emocje. Oczy są  skupione na czymś konkretnym, a usta ułożone  w charakterystyczny grymas. Skrzypek ubrany jest w fioletowy płaszcz i fioletową czapkę. Pod płaszczem ma  złoto – szare ubranie. Ma na sobie ciemne spodnie  we wzory geometryczne oraz ciemne buty.

Na obrazie dominują stonowane kolory - czerń, brąz, biel oraz   odcienie         szarości. Najbardziej wyróżniającymi się barwami są fiolet, zieleń, złoto oraz czerwień? pomarańcz? skrzypiec. Wyeksponowane kolory, choć na ogół nasuwają dobre skojarzenia, w takich odcieniach wprowadzają do obrazu niepokój i zamęt. Podoba mi się  aura tajemniczości, w jaką wprowadza odbiorcę to dzieło. Nic  nie jest na nim oczywiste, a podkreślona dynamiczność, dodatkowo zaciekawia. Zaabsorbowały mnie barwy użyte przez Chagalla. Wyraźnymi, pozornie niepasującymi do siebie kolorami, zaznaczył postać skrzypka, wobec którego nie można pozostać obojętnym.

Upadek Ikara powstał w 1975 roku. To obraz olejny. Chagall nawiązuje do mitu o Dedalu i Ikarze. Dedal i jego syn Ikar chcieli uciec z Krety (zostali tam uwięzieni przez króla). Do ucieczki miały im posłużyć skrzydła wykonane z ptasich piór oraz z wosku. Ikar, zafascynowany lotem, nie posłuchał rad ojca i wzbił się za wysoko. Słońce roztopiło jego skrzydła, a on wpadł do morza.

Na pierwszym planie znajduje się upadający Ikar. Jego skrzydła topnieją w żarze słońca, przez co widać też wirujące w powietrzu pióra. Nie spada on do morza,  ale do wioski. Z lewej i z prawej strony obrazu znajdują się ludzie, obserwujący upadek Ikara. Pomiędzy nimi jest droga. W tle widać domy i pasące się zwierzęta. Tłem są  również niebo i  słońce. Obok słońca można zaobserwować lecącego ptaka. Ikar spada głową w dół. Na jego twarzy nie widać żadnych emocji. Nie wykonuje on gwałtownych ruchów, lecz spada swobodnie. Być może spokój ten wynika z realizacji pragnienia, ze spełnionego marzenia o lataniu. Na obrazie widoczni są także ludzie - kobiety, mężczyźni oraz dzieci. Wszyscy z zaciekawieniem przyglądają się spadającemu Ikarowi. Powychodzili z domów  i obserwują niecodzienną sytuację. Niektórzy weszli nawet na dachy, aby lepiej widzieć dziwne zjawisko.

Kolory są różne: od jasnych (bieli, żółtego, pomarańczowego, zieleni) przez odcienie szarości, aż po ciemne (czarny, granatowy, fioletowy). W tym obrazie Chagall zastosował wyraźną grę światła. Postać Ikara przedstawiona jest w jasnych barwach, ma jednak ciemniejsze skrzydła. Kontrastuje on z ponurą kolorystyką wsi. Także lewa strona oraz środek obrazu są jaśniejsze (dzięki promieniom zachodzącego słońca). Elementem rzucającym się w oczy jest także czerwona droga.

Upadek Ikara to obraz ekspresjonistyczny oraz symboliczny. Ikar może być zarówno symbolem odwagi, jak i naiwności. Jego postawa kontrastuje z życiem mieszkańców wsi, którzy wiodą nudną i monotonną egzystencję. Ikar jest istotą inną niż oni, ryzykuje i spełnia swoje marzenia, upaja się wolnością. Dosięgnął upragnionego ideału, jednak zdobycz tę przypłacił życiem. Obraz Chagalla bardzo mnie intryguje. To, w jaki sposób malarz przedstawił postawę Ikara i obserwujących go ludzi, zmusza odbiorcę do głębszej refleksji. Kolorystyka zarówno zadziwia, jak i zastanawia. Choć na pierwszy rzut oka wszystko na tym obrazie wydaje się niespójne i chaotyczne, to po dokładnym przyjrzeniu się poszczególnym jego elementom, widać, że tworzą one harmonijną całość. 

Warto poznać twórczość Marca Chagalla, bardzo silnie związanego z tradycją żydowską. Przypomina o tym piosenka napisana przez Wojciecha Młynarskiego,  a śpiewana przez Edytę Geppert pod tytułem Tak jak malował pan Chagall. Muzykę do niej napisał Leopold Kozłowski, ostatni klezmer Galicji. Jej fragment brzmi tak: Tych miasteczek nie ma już/Okrył niepamięci kurz/Te uliczki, lisie czapy, kupców rój/Płotek z kozą żywicielką/Krawca Szmula z brodą wielką/Co jak nikt umiał szyć ślubny strój/A zakochane oczy lśnią/Otula się liliową mgłą/Zapomniany świat i płynie, płynie w dal/Z kogucim i baranim łbem/Na białej chmurze ginie, hen/Tak, jak malował pan Chagall

Starałam się przybliżyć twórczość Chagalla, z którą po raz pierwszy zetknęłam się na lekcji języka polskiego. Zachęcam też do obejrzenia innych obrazów tego malarza. A może teraz ktoś z Was zechciałby się podzielić swoimi odczuciami po obejrzeniu Zielonego skrzypka oraz Upadku Ikara?

Kamila 

Grafika:

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c0/Yury_Pen_-_Portrait_of_Marc_Chagall.jpg/170px-Yury_Pen_-_Portrait_of_Marc_Chagall.jpg

http://e-literaci.pl/upload/1380134623.jpg

https://pl-static.z-dn.net/files/d75/89173befd18bb5eb1af335a320c135d2.jpg