6 listopada 2021

Przeczytane, przemyślane, skomentowane

 

         Na pamiątkę dziadów

 

Dziady nasze mają to szczególnie,

iż obrzędy pogańskie

pomieszane są z wyobrażeniami religii chrześcijańskiej,

zwłaszcza iż dzień zaduszny przypada

około czasu tej uroczystości.

(Adam Mickiewicz)

 

Na  pamiątkę dziadów, czyli w ogólności zmarłych przodków –pisze Adam Mickiewicz  w Przedmowie do Dziadów cz. II.  I  jest to jedno z wyjaśnień nazwy ludowego obrzędu  łączącego  wiarę  w obcowanie żywych i umarłych  z  tradycją  rytualnego poczęstunku. Drugie  wytłumaczenie wiąże się z żebrakami, zwanymi dziadami. Stanowili oni rodzaj medium, duchowych przewodników, którzy mieli wiedzę umożliwiającą kontakt z nieśmiertelnymi istotami. I dlatego do nich właśnie zwracano się z prośbą o modlitwy za dusze zmarłych przodków, w zamian częstując specjalną strawą czy dzieląc się datkami pieniężnymi. (CiekawostkiHistoryczne.pl, 01.11.2020). Środkowe zdjęcie: obraz Jana Feliksa Piwowarskiego Dzień Zaduszny (Dziady pod kościołem św. Krzyża w Warszawie)

Obrzęd  ku czci  zmarłych wywodzi się z czasów  pogańskich. Najdłużej praktykowano go na Litwie, Białorusi i Ukrainie, a także we wschodniej Polsce (Podlasie i Białostocczyzna). Mickiewicz – poeta romantyzmu – był urzeczony zarówno duchowością  ludu (pospólstwa), jak  i  tajemniczym obrzędem (noc, cmentarz, kaplica), który rozpalał  jego wyobraźnię. W Przedmowie do Dziadów cz. II  wyznawał: słuchałem bajek, powieści i pieśni o nieboszczykach powracających z prośbami lub przestrogami; a we wszystkich zmyśleniach poczwarnych można było dostrzec pewne dążenie moralne i pewne nauki, gminnym sposobem […] przedstawiane. Te  fascynacje poety mieściły się w kręgu zainteresowań epoki: pradawne wierzenia i legendy, wiara w zjawiska nadprzyrodzone, ludowa moralność, oswajanie śmierci, tajemnicza sceneria, bohaterowie z ludu. Pierwszy obraz, otwierający post: ilustracja do Dziadów  Czesława Borysa Jankowskiego. 

Mickiewiczowskie dziady. Poeta stworzył obrzędowe widowisko sceniczne na pograniczu poezji i muzyki, wprowadzając  chór, arie i recitativa (Dziadów cz. II). Obrzędem kieruje Guślarz (Koźlarz, Huslar), który staje się niejako przewodnikiem chóru, jak w początkach tragedii antycznej. Sięgając do źródeł pogańskich,  poeta wprowadził również akcenty chrześcijańskie  (na przykład: czyściec i zbawienie), a całość podporządkował „prawdom żywym” wyznawanym przez lud. W Dzień Zaduszny – nocą, w kaplicy cmentarnej – zebrani przywołują dusze czyśćcowe, aby skrócić ich cierpienie i jednocześnie wysłuchać przestróg moralnych dotyczących sensu życia. Pojawiają się więc trzy kategorie duchów: lekkie, pośrednie i ciężkie. Prości ludzie utwierdzają tym samym się w przekonaniu, że w trakcie ziemskiej wędrówki trzeba się kierować sercem (miłością, litością, współczuciem) oraz zaznać zarówno radości, jak i cierpienia. To warunki pełni człowieczeństwa i gwarancja zbawienia. Mickiewicz – romantyk utożsamia się z ludowym widzeniem świata, w którym dominują  wiara i uczucia pozwalające zgłębić tajemnice istnienia.

Dziady w „Chłopach” Reymonta. Noblista również nawiązał do  obrzędu dziadów, który był wciąż żywy na polskiej wsi. Oto fragment opisujący Dzień Zaduszny w Lipcach. Kuba wyjął z zanadrza parę oszczędzonych skibek chleba, rwał je w glonki, przyklękał i rozrzucał po mogiłach.-  Pożyw się, duszo krześcijańska, co cię wypominam w wieczornym czasie, pożyw się, pokutnico człowiecza, pożyw się! — szeptał z przejęciem. Noc była coraz głębsza […] śpiewy dziadów umilkły […] Cmentarz  jakby się napełniał cieniami... tłumem widm... gąszczem mrocznych zarysów... gędźbą rozjęczonych a cichych głosów... […] z trwogą patrzano w okna, czy nie stoją, nie jawią się ci, co w dniu tym błądzą, przygnani tęsknotą i wolą Bożą... czy nie jęczą pokutniczo na rozstajach... czy nie zaglądają przez szyby żałośnie?... A gdzieniegdzie, starym zwyczajem świętym, gospodynie wystawiały  na przyźby resztki wieczerzy, żegnały się pobożnie i szeptały... - Naści, pożyw się, duszo krześcijańska, w czyścu ostająca... Wśród ciszy, smętku, rozpamiętywań, lęku płynął ten wieczór Zaduszek.

Pogański obrzęd dziadów. W przedchrześcijańskiej przeszłości święto obchodzono kilka razy w roku, a najważniejsze były dziady wiosenne (1 lub 2 maja)  i  jesienne (noc z  31 października na 1 listopada). Lud urządzał ucztę dla duchów zmarłych przodków, a na jej zakończenie – poczęstunek dla żebraków oraz   innych  biedaków. Ugoszczone duchy miały opiekować się żyjącymi, a ci z kolei –starali się pomóc zmarłym w osiągnięciu wiecznego szczęścia. Uczty odbywały się w  na cmentarzach  (na grobach zmarłych)  lub w miejscach pogańskiego kultu  (na wzgórzach, pod świętymi drzewami, przy kaplicach), a w późniejszym okresie - w domach. Pokarmy i napoje (strawa) to na przykład: chleb, sól, miód, kasza, jaja, kutia, wódka. Na Białorusi  do dziś zachowało się wezwanie, którym gospodarz  zapraszał dusze na ucztę: Święci dziadowie, chodźcie do nas wieczerzać, proszę was na wieczerzę. Ważnym elementem obrzędu było rozpalanie ognisk (przy grobach, wokół wsi  lub na rozstajach dróg), aby dusze nie błądziły w ciemnościach, a potem mogły się ogrzać. Ogień również  rozpalano przy grobach samobójców i topielców, żeby  ich dusze, zmienione w upiory, nie miały przystępu do żyjących. Ważną rolę w obrzędzie odgrywali wędrowni dziadowie - żebracy, którzy byli pośrednikami między światem żywych i zmarłych, śpiewali pieśni i modlili się. Temu pogańskiemu świętu przeciwstawiały  się  kościoły – katolicki i prawosławny. Mimo wszystko, w szczątkowej formie przetrwało  do dzisiaj: we wschodniej Polsce, na Białorusi i Ukrainie oraz  gdzieniegdzie w Rosji. Dziady są również kultywowane przez współczesne  słowiańskie ruchy neopogańskie (również przez rodzimowiercze). Na zdjęciu wyżej: obraz  Stanisława Bagieńskiego Obrzęd dziadów (wyobrażenie).

Dziady    jednym z najstarszych słowiańskich obrzędów.  Jego nazwa  była niekiedy zastępowana takimi określeniami jak: pominki, przewody, zaduszki, radecznica. Z  czasem – po  wprowadzeniu chrześcijaństwa –  obrzęd dziadów tracił na znaczeniu, ale ciągle w niektórych regionach jest obchodzony (choć już w szczątkowej postaci). Nawiązaniem do wiosennych dziadów jest krakowskie  święto – Rękawka. Zainteresowanym tematem pogańskich obrzędów polecam Mitologię słowiańską Jakuba Bobrowskiego i Mateusza Wrony.

Assula

 

Grafika:

https://s.ciekawostkihistoryczne.pl/uploads/2020/10/Adam_Mickiewicz_-_Dziady_cz%C4%99%C5%9B%C4%87_I_II_i_IV_p053.png

https://niezlomni.com/wp-content/uploads/2015/10/zaduszki.jpg

https://dorzeczy.pl/_thumb/da/6c/980448cfeeb3efed8xx4dc594562.pn

25 komentarzy:

  1. Dodam jeszcze, że w niektórych okolicach przygotowywano również przybywającym duszom kąpiel i saunę. W czasie święta dziadów był bezwzględny zakaz pracy – między innymi nie sprzątano po wieczerzy, „aby dusze mogły się naprawdę ugościć”. Nie wylewano wody po myciu naczyń, aby nie spłoszyć dusz.

    Według etnologów, niektóre obrzędy i uroczystości związane z pogańskim kultem zmarłych zostały przeniesione na Dzień Zaduszny. Wtedy chrześcijanie modlą się za dusze cierpiące w czyśćcu oraz wspominają swoich bliskich.

    O dziadach i innych obrzędach można przeczytać tu:
    „Polskie tradycje i obyczaje”, A. Willman, S. Chmiel, Dragon 2016
    „Polskie tradycje i obyczaje rodzinne”, B. Ogrodowska, Muza SA 2012

    OdpowiedzUsuń
  2. Wierzono, że ludzie odprawiający obrzęd dziadów pomagają duszom czyścowym, ale tylko wtedy, gdy zmarli byli ludźmi.
    Zatrzymajmy się na chwilę i zastanówmy jakimi jesteśmy ludźmi, czy jesteśmy ludźmi...

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Rozumiem, że nie zadowala Cię encyklopedyczna definicja człowieka: dwunożna postawa i chód, (..), wysokie czoło, małe zęby i żuchwa, (...), zdolność do wykorzystywania symboli (język i pismo).

      Bycie człowiekiem to znacznie więcej. To czułość na ludzkie cierpienia i nieszczęścia oraz niesienie pomocy. To tolerancyjność, uczciwość, sprawiedliwość. To zdolność do głębszych uczuć.

      Dlatego Widmo (złego pana) w „Dziadów cz. II” wie, że: […] kto nie był ni razu człowiekiem,/Temu człowiek nic nie pomoże.

      Usuń
    2. Roni, trafiłeś w sedno ! :)

      Usuń
  3. Ten tekst mnie bardzo zainteresował. Dziady to niewątpliwie bardzo ciekawy i intrygujący obrzęd. Chciałabym chociaż raz uczestniczyć w tym wydarzeniu i poczuć się jak dawni ludzie. Bardzo ciekawy tekst. Myślę, że każdy zainteresowany obrzędem dziadów,powinien przeczytać ten post.

    OdpowiedzUsuń
  4. eAleksandra054327 listopada 2021 01:10

    Stanowi świetne wprowadzenie do Dziadów Mickiewicza. Bardzo dobrze też tłumaczy same obrzędy dziadów jak i fascynację nimi autora Dziadów. Dzięki temu postowi można lepiej zrozumieć motywację Mickiewicza piszącego Dziady.

    OdpowiedzUsuń
  5. Interesujący artykuł.
    Dziady to zbiór przedchrześcijańskich obrzędów, rytuałów, które były poświęcone duchom przodków. Z czasem świętowanie Dziadów zostało zakazane przez Kościół i zastąpione przez Dzień Zaduszny.

    OdpowiedzUsuń
  6. Uważam, że powyższy tekst jest idealnym wprowadzeniem do lektury „Dziadów” Adama Mickiewicza. W interesujący sposób wyjaśnia pochodzenie dawnego obrzędu oraz podaje wiele zaskakujących ciekawostek związanych z utworem. Moim zdaniem warto wracać do tego wpisu przed przeczytaniem kolejnych części „Dziadów”.

    OdpowiedzUsuń
  7. Zwięźle, a zarazem szczegółowo przedstawiłaś w swojej pracy obrzęd jakim są Dziady. Z początkowo złym nastawieniem, że będzie to nużący wpis, dałem się wciągnąć. Udało Ci się zaciekawić mnie, jak i na pewno dużą część czytelników. Nigdy zbytnio nie miałem dużej wiedzy na temat tego obrzędu. Jedynie tyle by wiedzieć o co chodzi w "Dziadach części II" A. Mickiewicza. Dużo ciekawych rzeczy, którymi można zabłysnąć na lekcji polskiego, jak i między znajomymi ;)
    Pozdrawiam serdecznie.

    OdpowiedzUsuń
  8. Powyższy post bardzo dobrze opisuję tematykę dziadów jak i wprawia nas w ten klimat. Polecam każdemu przeczytać jeżeli jeszcze tego nie zrobił.

    OdpowiedzUsuń
  9. Żadnej lektury mi się tak przyjemnie nie czyta jak 'Dziadów' Mickiewicza. Według mnie pogańskie obrzędy, są ciekawsze niż te chrześcijańskie, oczywiście z całym szacunkiem, jednak przykładowo, ten obrzęd dziadów ma w sobie to coś, co nadaje mu wyjątkowości. Tekst bardzo mnie zainteresował, aż jest ochota bardziej się w to zagłębić!

    OdpowiedzUsuń
  10. Dzięki powyższemu tekstowi dowiedziałam się więcej o obrzędzie dziadów. Bardzo pomocny i interesujący.

    OdpowiedzUsuń
  11. Uważam, że ten tekst jest bardzo ciekawy. Możemy dzięki niemu głębiej zrozumieć znaczenie dziadów w naszej kulturze i poznać w jaki sposób obchodzili je nasi przodkowie.

    OdpowiedzUsuń
  12. Naprawdę świetny artykuł! W jasny i czytelny sposób przedstawia tradycyjny słowiański obrzęd, jakim są dziady. Sama treść może posłużyć niejednemu uczniowi jako pomoc przy opracowywaniu samej lektury.

    OdpowiedzUsuń
  13. Bardzo interesujący post. Z tekstu można wyciągnąć dużo interesujących informacji na temat obrzędu dziadów, które idealnie uzupełniają wiedzę posiadaną z „Dziadów” Mickiewicza. Myśle, że po przeczytaniu tego artykułu jeszcze lepiej zrozumiem lekturę.

    OdpowiedzUsuń
  14. Post jest bardzo edukacyjny, polecam przeczytać go każdemu kto będzie w przyszłości czytał lekturę ,,Dziady''. Bardzo pomaga zrozumieć kulturę dawnych Słowian, jak i myśli Adama Mickiewicz pisząc ,,Dziady''.

    OdpowiedzUsuń
  15. "Dziady" Adama Mickiewicza to niewątpliwie jedna z moich ulubionych lektur szkolnych i z tego powodu bardzo przyjemnie czytało mi się ten artykuł. Myślę, że jest on dobry w przygotowaniu się na lekcję języka polskiego dotyczącej "Dziadów"

    OdpowiedzUsuń
  16. Bardzo pomocny i ciekawy artykuł, pokazuje on znaczenie obrzędu dla literatury, naszej kultury oraz naświetla samą jego genezę.

    OdpowiedzUsuń
  17. Chciałabym kiedyś wziąć udział w obrzędzie Dziadów, ale niestety boję się skutków jakie może to ze sobą nieść. Bardzo przyjemnie czytało mi się twój post!

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Zastanawiam się, czy współcześnie obrzęd Dziadów odbywałby się podczas seansu spirytystycznego...?
      *Mika, może lepiej pozostańmy przy Zaduszkach... :)

      Usuń
  18. Bardzo ciekawy post! Obrzęd Dziadów jest dla mnie niezwykle interesujący. Dzięki temu wpisowi dowiedziałam się jeszcze więcej na ich temat. W bardzo dobry sposób uzupełnia on lekturę "Dziady" Adama Mickiewicza.

    OdpowiedzUsuń
  19. Artykuł bardzo mnie zainteresował. Dowiedziałam się wielu ciekawych rzeczy o tym dawnym zwyczaju. Cieszę się, że dzięki wspóczesnym inscenizacjom mamy okazję zobaczyć, jak taki obrzęd odbywał się na żywo.

    OdpowiedzUsuń
  20. Świetny artykuł! Dowiedziałam się dużo ciekawych informacji na temat obrzędu dziadów.

    OdpowiedzUsuń
  21. Bardzo ciekawie czyta się o tym obrzędzie. Zaintrygował mnie on, kiedy po raz pierwszy o nim przeczytałem w utworze Adama Mickiewicza. Myślałem, że obrzędy tego typu już dawno wymarły i zdziwiło mnie to, że obrzędy te są dalej przeprowadzane.

    OdpowiedzUsuń
  22. Ciekawy i interesujący artykuł. Pozwala nam bardzo dokładnie przybliżyć sobie tematykę obrzędów Dziadów, o których zapewne nie dużo wiemy. Ktoś kto chciałby pochłonąć informacje na ten temat powinien przeczytać ten artykuł. Brawo dla autorki.

    OdpowiedzUsuń