31 marca 2015

Przeczytane, przemyślane, skomentowane



       Księżyc  naszych przodków  
             
  
                                                   Księżyc okiem nocy
                                                                                    (Ajschylos)           

Obraz księżyca w literaturze jest barwny i poetycki, urzekający pięknem. W mgłach daleczeje sierp księżyca - pisał Bolesław Leśmian. Kornel Ujejski natomiast ujmował to tak:  Księżyc srebrną pogodą obrylantował  rosisty wrzos. Równie wspaniale wyraził  jego urok Norwid:  Daleki księżyc wpląta się we włosy. Więcej prozy jest w związkach frazeologicznych: (Jakby) spadł z księżyca. Wyglądać jak księżyc w pełni. Albo w marzeniach  sennych:  pełnia – oznacza zwłokę. Pierwsza kwadra – fałsz w domu. Księżyc we mgle – choroba. Blady – zmartwienie. 
            
Ja jednak  pragnę spojrzeć na księżyc z punktu widzenia dawnych wierzeń ludowych. Na co dzień nie zdajemy sobie sprawy, jak wiele ma nazw ta planeta: KSIĘŻYC, KSIĘŻYK, (staropolskie: ksiądz, książę), MIESIĄC, MIESIĄCZEK (staropolskie i ludowe), ŁUNA (ruskie od łacińskiego luna), NOCNE SŁOŃCE, KAWALERSKIE SŁOŃCE, NOWIK, MŁODZIK, MŁODY KSIĘŻYC, ŁYSY.

Księżyc, świecący odbitym światłem słonecznym, był podziwiany i otaczany czcią przez Słowian oraz inne ludy świata. Światło księżyca – niezwykłe i tajemnicze – inspirowało do tworzenia wierzeń, legend i podań ludowych. Zjawisko cyklicznej zmienności wpływało na medycynę tradycyjną, archaiczne praktyki kultowe i magiczne.Powszechnie wierzono, że fazy księżyca mają wpływ na sprawy ziemskie:   na zdrowie i życie ludzkie, miłość, kobiecą płodność. Na  wzrost lub regres  w przyrodzie, na rośliny lecznicze. Księżyc miał też wpływać na świat pozaziemski: duchy , demony, upiory i czarownice. Lud uroczyście więc witał księżyc w nowiu jako początek wzmożonej witalności. Witał go wysokimi podskokami, aby rósł bez przeszkód, a wraz z nim – zboże. Pojawienie się księżyca na niebie uważano za łaskę Bożą. W wielu kościołach wiejskich w pierwszą niedzielę po nowiu modlono się o szczęście, zdrowie, dostatek i powodzenie w pracach gospodarskich. Czas, gdy księżyc się powiększa (nów, półpełnia, pełnia), uważano za korzystny dla prac gospodarskich: siania zboża, okopywania grochu, strzyżenia owiec. Wierzono również, że to odpowiedni czas do zalotów, zawierania małżeństw i poczynania dziecka (wraz  z księżycem miały wzrastać miłość i szczęście). Wtedy też  należało załatwiać interesy – kupować prosięta lub cielęta, a także zacząć wypasy.
           
Było jednak i drugie oblicze księżyca. Wierzono, że księżyc w pełni może być niebezpieczny dla ludzi: gdy śpią, wysysa z nich krew, odbiera siły i zdrowie. Szczególnie szkodzi niemowlętom, które pod wpływem księżycowego światła stają się niespokojne, cierpią na kolkę i niedokrwistość, płaczą po nocach, chudną, a nawet umierają. Mówiono, że pożarł je księżyc. Aby temu zapobiec, kołyski stawiano tak, aby nie padała na nie księżycowa poświata. A jeśli już dziecko od niej  zachorowało, leczono je wodą księżycową, czyli taką w której „utopił się”  (odbił się) księżyc. Pełnia potęgowała choroby nerwowe i psychiczne - napady szału, obłęd, epilepsję, somnambulizm.  Ludzie zdrowi natomiast, stawali się niespokojni i pobudliwi, a także cierpieli na bezsenność.
Światło księżyca budziło  demony wodne, rusałki, duchy topielców, które tańczyły na brzegach rzek   i jezior. Podczas księżycowych nocy  w pobliżu cmentarzy oraz na rozstajach dróg snuły  się pokutujące dusze. Okres „starzenia się”, ubywania księżyca sprzyjał praktykom czarnej magii, czyli odprawianej ludziom  na ich szkodę: miało im ubywać zdrowia, urody, powodzenia, dobytku, a nawet zagrażać życiu. Obserwacja księżyca służyła prognozom pogody, a także innym przepowiedniom. Księżyc jasno świecący zapowiadał długotrwałą pogodę. Zamglony lub   w „lisiej czapie”  - opady i mgły. Gdy w czasie nowiu księżyc ma różki zagięte  w górę, najbliższe dni będą słoneczne, do dołu – deszczowe.  To tylko niektóre wróżby pogodowe. Czerwona lub przezroczysta tarcza księżyca w pełni była zapowiedzią klęsk żywiołowych, wojen i zarazy. Dlatego wyczuwające nieszczęście psy i wilki wyły  nocą do księżyca.

Dawni ludzie na swój sposób tłumaczyli sobie plamy i cienie na księżycu.  To sylwetki Adama i Ewy – pierwszych rodziców, proroka Eliasza, świętego Jerzego walczącego ze smokiem  lub  mistrza Twardowskiego. A zaćmienie? To skutek walki księżyca ze słońcem.  Inna interpretacja: księżyc został porwany przez  diabła lub pożarty przez wilki.  Każdy   z   was  pamięta  jakąś   bajkę,    piosenkę ludową lub   podanie, których
bohaterem jest księżyc. I słusznie, widzicie bowiem, jak ważne pełnił funkcje.   

Triolet 

Grafika:
http://www.tate.org.uk/art/images/work/N/N00/N00459_10.jpg
http://www.caspardavidfriedrich.org/download-71730-Two-Men-Contemplating-the-Moon-1819-20.download
https://ae01.alicdn.com/kf/HTB10CzLOVXXXXcIXXXXq6xXFXXXA/3-Pieces-Modern-Canvas-Painting-Wall-Art-The-font-b-Picture-b-font-For-Home-Decoration.jpg