1 listopada 2017

Przeczytane, przemyślane, skomentowane


              Chwile  zadumy

Do butów czepiają się liście
jak dusze żebrzące o litość
a zniczów języki
liżą płachtę dymną
przypaloną wonią kadzideł

chryzantemy drobnolistne
w zimnym uścisku
całują cmentarne tablice
(Jadwiga Zgliszewska)

 
Dzisiaj Wszystkich Świętych, jutro Zaduszki. Wszyscy odwiedzimy groby naszych bliskich oraz  znajomych, wspomnimy  tych, którzy już od nas odeszli, pomodlimy się i zapalimy znicze jako symbol wiary w ich życie wieczne.  Warto więc i tu - na szkolnym blogu - chwilę się zamyślić nad więzią żywych i zmarłych, a także nad funkcją oraz symboliką cmentarza.  Powołam się na autorytet Jacka Kolbuszewskiego, historyka literatury polskiej i literatur zachodniosłowiańskich, profesora zwyczajnego w Instytucie Filologii Polskiej Uniwersytetu Wrocławskiego.  Zainteresowanych odsyłam do jego książki Cmentarze.

Zdaniem profesora cmentarz jest przestrzenią Pamięci  oraz wspólnotą żywych i umarłych. Owe więzy (narodowe, wyznaniowe, rodzinne) są wyrażane różnorako: poprzez  patriotyczną manifestację, modlitwę, chwilę refleksji, złożenie kwiatów lub wieńców, zapalenie zniczy, sprzątanie grobów.
Cmentarz  jest wspólnotą zmarłych, przestrzenią świętą i nienaruszalną. Pomnik grobowy  natomiast, wyznacza granicę między dwoma światami - żywych i umarłych.  I to jest podstawowa funkcja tego miejsca. Bywało jednak w przeszłości, że cmentarze pełniły wtórne funkcje, sprzeczne z ich podstawową rolą. Trudno uwierzyć, ale w okresie średniowiecza na cmentarzach odbywały się: jarmarki, sądy i sejmiki, procesje oraz kazania, a także wystawiano tam misteria.  Po zmroku  cmentarze dawały schronienie rzezimieszkom, prostytutkom, a także chorym psychicznie. Na cmentarzach lud oddawał się pogańskim praktykom religijnym, na przykład obrzędowi Dziadów. Na cmentarzach wreszcie ogłaszano  zarządzenia władz, wykonywano kary, łącznie z egzekucjami (w Sawinie hitlerowcy rozstrzeliwali więźniów z miejscowego obozu pracy). Na cmentarzach  odbywały się zbiórki partyzanckie oraz manifestacje polityczne w okresie działania Solidarności. Cmentarze wykorzystywano do działań wojennych – w Gorlicach  w czasie  I wojny światowej na cmentarzu schronili się Rosjanie przed Austriakami. Budowano też cmentarze typu obronnego (mocne mury z okienkami strzelnic) – przykładem są: Lubiechowa, Marciszów, Brochów koło Sochaczewa, Kleczków koło Ostrołęki.
Profesor Jacek   Kolbuszewski  tłumaczy też symbolikę elementów cmentarza. Należą do nich: ogrodzenie, brama, główna droga prowadząca przez cmentarz, kaplica, grobowce  oraz  mogiły ziemne, krzyże, stele. Rolą ogrodzenia jest ochrona świętości (teren cmentarza był traktowany jako część kościoła). Symbolicznie zaś wyznacza granicę między sacrum i profanum.  Centrum cmentarza tworzy kaplica lub krzyż, który jest kulturowym śladem tego, że dawne cmentarze znajdowały się obok kościołów. Krzyż sakralizuje przestrzeń cmentarną, a więź cmentarza i kościoła jest podkreślana przez procesję. Symboliczne znaczenie ma też brama, która jest granicą między światem żywych i zmarłych  oraz oznacza przejście od śmierci do życia wiecznego. Droga  jest ostatnią drogą ziemską  zmarłego  w zaświaty. Nam – żyjącym przypomina natomiast, że kiedyś będziemy również musieli tę drogę przebyć. Niegdyś symboliczne znaczenie miała też roślinność, zwłaszcza drzewa. Wierzono bowiem, że dusza zmarłego wciela się w nagrobną roślinność, szczególnie w drzewa albo też staje się ptakiem (jaskółką lub bocianem), który trwa na straży życia rodzinnego.

Do języka symboli należą również  formy architektoniczne (grobowce), plastyczne (rzeźby, malowidła), językowo – literackie (epitafia i inne inskrypcje). To ostatni dar, który zmarły otrzymuje od swoich bliskich, i który podkreśla, że człowiek nie wszystek umiera. Grób jest jego śladem na ziemi, świadectwem  istnienia człowieka oraz tego, że był dla kogoś ważny. Nagrobny napis  podkreśla niepowtarzalną odrębność ludzkiego losu.

Warto przy okazji pobytu na cmentarzu zamyślić się nad  kruchością naszego życia oraz  symboliką tego miejsca. Przypominam także, że już kilka razy pisaliśmy na naszym blogu o cmentarzach: Spacer po zamojskich cmentarzach (30.10.2014);Cmentarze w literaturze i w malarstwie (5.11. 2015); Tam spoczywają Polacy (30.10.2016). Zachęcam do tej interesującej lektury.

Inis

Grafika:
http://wf4.xcdn.pl/files/12/10/31/682519_IMG_7644_68.jpg
http://digart.img.digart.pl/data/img/vol5/80/13/miniaturki400/6839346.jpg
http://www.przedszkole3.gniezno.pl/images/20162017/swieca2.jpg

23 komentarze:

  1. Odpowiedzi
    1. Cieszę się, że podoba Ci się mój post. Dziękuję.

      Przyszła mi do głowy smutna refleksja. Kiedy ktoś umiera, wtedy prawdziwe okazują się słowa Księdza Jana Twardowskiego:
      Żal że się za mało kochało
      Że się myślało o sobie
      Że się już nie zdążyło
      Że było za późno

      Żal, ale już niczego nie da się naprawić.

      Usuń
  2. Zgadzam się z twierdzeniem, że cmentarz jest przestrzenią Pamięci. Dzięki odwiedzaniu cmentarzy nie zapominamy o naszych bliskich zmarłych. Symbolika elementów cmentarza jest, jak się okazało, bardzo interesująca i postanowiłam bardziej zagłębić się w ten temat. Ciekawy post.

    OdpowiedzUsuń
  3. (i)zielony.brokuł1 listopada 2017 06:26

    Nie wiedziałam, że kiedyś cmentarze pełniły takie funkcje. Nawiedzając groby naszych zmarłych pamiętajmy, że "Trzeba natychmiast żyć. Jest później, niż się wydaje." - Baptiste Beaulieu

    OdpowiedzUsuń
  4. Nie sądziłem, że dawniej cmentarze były tak, ośmielę się napisać, profanowane. Chociaż jakby się tak zastanowić, dzisiaj też nie jest wspaniale. W sumie to nie zastanawiałem się nad tym, że tak naprawdę proste rzeczy takie jak cmentarna brama, droga czy zwykłe ogrodzenie, miały dawniej tak istotne znaczenie. Mnie zawsze fascynuje wygląd cmentarzy po zmroku, kiedy widać palące się znicze na grobach. Szkoda, że takiego widoku nie mamy na co dzień, w końcu w większości przypadków ludzie przypominają sobie o swoich zmarłych dopiero w listopadzie. Z drugiej strony jednak dobrze, że w ogóle o nich pamiętają...

    OdpowiedzUsuń
  5. Bardzo interesujący artykuł. Lubię to święto, gdyż chwila modlitwy nad grobem naszych najbliższych naprawdę uświadamia nam, że życie szybko przemija i trzeba doceniać tych, których mamy przy sobie :)

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Na szczęście większość z nas pamięta o zmarłych, nie tylko w listopadzie.

      Bechler H. tak oto pisze o Święcie Zmarłych:

      Na cmentarzu płomyki złote
      i groby w chryzantemach.
      Ludzie przyszli tu z myślą o tych,
      których już nie ma.

      Wspominają drogie imiona,
      zasłaniają lampki przed wiatrem,
      dla tych bliskich wieńce zielone
      i bukiety jesienne pełne kwiatów.

      Usuń
  6. Bardzo ciekawy artykuł. Dobrze, że uczniowie naszej szkoły nie tylko obchodzą święta, ale także chcą głębiej poznać co one oznaczają. Zainteresował mnie fragment o tym jakie kiedyś funkcję spełniał cmentarz. Bardzo podoba mi się początkowe zdanie autora- "cmentarz to wspólnota żywych i umarłych".

    OdpowiedzUsuń
  7. Trafny artykuł. Uważam że bardzo dużo młodych ludzi nie zdaje sobie sprawy z tego, jak ważne jest to święto. Niestety, ale część z nich w ogóle o nim nie pamięta i liczy się dla nich tylko to, że jest wolne. Przykre, aczkolwiek prawdziwe. Myślę że warto pamiętać o tych świętach i właśnie... Zatrzymać się na chwilę podczas codziennego biegu... Mało kto o tym myśli, ale kiedyś wszyscy się tam znajdziemy. Właśnie tam wszyscy będziemy równi. Nie będzie bogatych i biednych, popularnych i mało znanych, wesołych i smutnych, ładnych i brzydkich. Metr pod ziemią wszyscy będziemy równi.

    OdpowiedzUsuń
  8. Bardzo ciekawy post!
    1 listopada to dzień bardzo dla nas ważny. Miejmy nadzieję, że w tym dniu każdy zatrzymuje się choć na chwilę w codziennym biegu i zastanawia się nad ludzkim losem i tym co w życiu ważne.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi

    1. Joanna Kulmowa w swoim wierszu wyraża nadzieję na lepsze życie po śmierci. I my przecież w to wierzymy.

      Smutek to jest mrok po zmarłych tu,
      ale dla nich są wysokie, jasne światy.
      Zapal świeczkę. Westchnij. Pacierz zmów.
      Odejdź pełen jasności skrzydlatej.

      Usuń
  9. Nigdy bym nie pomyślała, że kiedyś cmentarz był wykorzystywany do tak różnych celów, jednak teraz służy on jedynie do pochówku naszych bliskich zmarłych. Wiele osób przychodząc 1 listopada nad groby nie zdaje sobie sprawy, że tak naprawde powinni to robić znacznie częściej niż raz do roku. Według mnie, jeśli człowiek naprawde tęskni za kimś kto odszedł to odwiedza go regularnie, a nie tylko od święta, jednakże dzisiejszy świat funkcjonuje inaczej niż powinien. Bardzo trafny artykuł i zgadzam się z tobą, że kiedyś wszyscy skończymy jako równi sobie pod ziemią i na pewno będziemy oczekiwali, że bliscy będą nas odwiedzać znacznie częściej niż raz w roku.

    OdpowiedzUsuń
  10. 1 listopada jest bardzo ważnym świętem, pozwala przeżyć chwilę zadumy oraz odwiedzić mogiły tych, o których z jakiegoś powodu na co dzień zapominamy.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. O tym samym pisze Władysław Broniewski:

      Światła cmentarz rozjaśniły,
      Że aż łuna bije w dali,
      Lecz i takie są mogiły,
      Gdzie nikt lampki nie zapali.

      Usuń
  11. Nigdy nie zastanawiałam się nad takimi rzeczami na cmentarzu np jak droga, drzewa, krzewy. Nie sądziłam że mają tam aż tak symboliczne znaczenie. bardzo lubię podziwiać widok palących się zniczy wieczorem i w nocy 1 listopada w Dzień Wszystkich Świętych. Szkoda że niektórzy przypominają sobie o swoich bliskich zmarłych dopiero wtedy. Odwiedzajmy swoich bliskich na cmentarzu częściej i najlepiej regularnie a nie tylko od święta abo nawet tylko w listopadzie.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Dobrze, że chociaż w listopadzie przychodzą tłumnie na cmentarze.

      Danuta Wawiłow, nieżyjąca już poetka, tak pisze o ludzkiej pamięci:

      Przechodzą ludzie,
      schylają głowy.
      Wśród żółtych liści listopadowych
      palą się znicze...

      Usuń
  12. Cmentarz to bardzo wazne miejsce, jak bylo wspomniane strefa sacrum odgrodzona od strefy profanum. Zastanawia mnie, więc dlaczego tak wielu ludzi, którzy podają się za chrześcijan idą na groby i niszczą świętość tego miejsca, swoim zachowaniem, a nawet ubiorem. Cmentarz jest miejscem, gdzie cisza okazuje największy szacunek. Dlaczego więc tyle ludzi schodzi sie tam na pogaduszki? Warto się zastanowić. Bardzo interesujący artykuł ;)

    OdpowiedzUsuń
  13. Od zawszę myślałem, że cmentarz jest głownie miejscem pochówku naszych bliskich, które odwiedzamy co roku na Wszystkich Świętych, więc bardzo mnie zdziwiło, że wcześniej na cmentarzach odbyło się tyle nie pasujących całkowicie do tego miejsca zdarzeń.

    OdpowiedzUsuń
  14. 1 listopada to bardzo ważny dzień w naszej kulturze. I pomimo tego, że nie każdy tak to odbiera to jest to wesołe święto bo możemy spotkać się ze zmarłymi z naszych rodzin. Może nie fizycznie ale na pewno, gdy staniemy przy grobie, zapalimy znicz, nasza dusza poczuje się lepiej oraz poczuje bliskość z osobą zmarłą.

    OdpowiedzUsuń
  15. Cmentarz wielu ludziom kojarzy się, podobnie jak uroczystość Wszystkich Świętych, ze śmiercią i żałobą. Według mnie nic bardziej mylnego. Cmentarz jest miejscem, gdzie następuje przejście do życia wiecznego po zakończeniu doczesne wędrówki, a śmierć jest jedynie integralną częścią życia. Cmentarz nie powinien służyć nam po to, by się smucić, ale po to, by pamiętać o bliskich zmarłych i wierzyć w ich lepsze istnienie. Nikt nie umiera na zawsze.

    OdpowiedzUsuń
  16. Nigdy nie zastanawiałam się nad symboliką elementów cmentarza. Nie miałam pojęcia, że całyjcały jego plan jest bardzo przemyślany. Bardzo fajnie jest się o tym więcej dowiedzieć. Myślę, że przy najbliższej okazji zwróce na to szczególną uwagę.

    OdpowiedzUsuń
  17. Bardzo spodobał mi się ten tekst, dowiedziałam się wiele nowych rzeczy. Z pewnością gdy w najbliższym czasie odwiedzę cmentarze zwrócę uwagę na symboliczne elementy. Cmentarze są miejscami, które wprowadzają nas w stan zadumy i rozmyślań nad życiem oraz śmiercią ale też i wspomnień o naszych bliskich, których nie ma już wśród nas, a znaczenia symboliczne jego elementów dodatkowo wzmagają to uczucie. Jestem zdziwiona rolą cmentarzy w przeszłości, obecnie są one miejscem wiecznego spoczynku, gdzie należy się odpowiednio zachowywać.

    OdpowiedzUsuń