O gwiazdach trochę inaczej
Gwiazdy – to pszczoły nieba.
W dzień śpią, w nocy zbierają miód dla słońca.
Może tam, wysoko, jest wielki ul gwiazd?
Może tam człowiek ma swoją jedną gwiazdę?
Czy może sam wybrać: o, ta albo ta moja gwiazda?
(Janusz Korczak)
Gwiazdy można opisywać różnie: w sposób naukowy, literacki,
malarski… Najmniej mnie – jako humanistkę -
pociąga opis naukowy. Chcę więc opowiedzieć,
jak są postrzegane gwiazdy w polskiej tradycji ludowej. Z ludowych przekazów
pochodzą na przykład urocze legendy o
Plejadach i Drodze Mlecznej. Plejady grabią sianko niebieskie do żłóbka
mającego się narodzić Jezusa, a Droga
Mleczna to gościniec, którym szła z aniołami do nieba Matka Boska Karmicielka
Jezusa Chrystusa – Zbawiciela Świata.
W ujęciu tradycji ludowej gwiazdy są światłem Bożym - szczelinami w niebie, przez które
przedostaje się rajska światłość, są migocącymi lampkami Pana Boga oraz pochodniami aniołów. To również symbol
przyjaznego ludziom światła, Matki Boskiej (nazywanej Gwiazdą Zaranną),
świętych Pańskich, miłości, a także dobroci. Gwiazdy to także dusze ludzi zbawionych, dusze dzieci,
które mrugają z nieba do swoich rodziców.
Są
jednocześnie światłem ludzkiego
życia. Gwiazda pojawia się na
niebie – zapalona przez anioła – w chwili narodzin człowieka i decyduje o jego
losie. Każdy więc rodzi się pod jakąś gwiazdą – bardziej lub mniej szczęśliwą.
Najjaśniej na niebie świecą gwiazdy dobrych ludzi, żyjących w myśl przykazań
Bożych. W chwili śmierci człowieka jego gwiazda gaśnie i spada z nieba
(meteor).
Literatura piękna często czerpie z tradycji ludowej. Tak więc Juliusz
Słowacki w Beniowskim pisze o
głównym bohaterze: Tajemniczą miał gwiazdę przeznaczenia,//Co go broniła jako
częstochowski//Szkaplerz - od dżumy, głodu, od płomienia//I od wszystkich plag
- prócz śmierci i troski.
Z kolei spadająca gwiazda z
ogonem, wiechą, warkoczem, czyli kometa, zapowiada nadchodzący kataklizm:
wojny, pożogi, zarazy, a nawet koniec
świata.
Nawiązując do wierzeń ludu, Henryk
Sienkiewicz w Ogniem i mieczem pisze: Rok 1647 był to dziwny rok, w którym
rozmaite znaki na niebie i ziemi zwiastowały jakoweś klęski i nadzwyczajne
zdarzenia.(…) z wiosny szarańcza w niesłychanej ilości wyroiła się z Dzikich
pól i zniszczyła zasiewy i trawy, co było przepowiednią napadów
tatarskich. (…) wkrótce potem kometa pojawiła się na niebie.
(…) niektórzy twierdzili, że zaraza
spadnie na kraj i wygubi rodzaj ludzki.
Adam Mickiewicz w Panu Tadeuszu również powołuje się na wyobrażenia ludowe: Był
to k o m e t a pierwszej wielkości i mocy,// Zjawił się na zachodzie, leciał ku
północy;//Krwawym okiem z ukosa na rydwan spoziera,//Jakby chciał zająć puste
miejsce Lucypera,//Z niewymownym przeczuciem cały lud litewski//Poglądał każdej
nocy na ten cud niebieski,//Biorąc złą wróżbę z niego tudzież z innych znaków;(…)
Są jednak i tacy, którzy wierzą, że czerwona
kometa wróży wielki urodzaj. Z kolei najważniejsze, wyraźnie widoczne gwiazdozbiory
mają w tradycji ludowej swoje nazwy nawiązujące do zajęć gospodarskich
oraz do zjawisk meteorologicznych. Pas
Oriona to: Kosa, Kośnik, Kosiarz. Miecz
Oriona – Odbieraczki, Grabarki, Żniwiarki, Pomocnicy, Kucharki ze
Śniadaniem. Plejady to: Baby, Babki,
Kwoka, Kura z Kurczętami, Gromadki, Wózek Dusz, Młodziki, Babie Bajki. Droga Mleczna – Droga Matki Boskiej,
Droga do Jeruzalem, Betlejem, Droga na Kalwarię, Droga Gwiazdowa, Mgławica,
Droga Mroźna, Droga Pogody, Gościniec.
Tradycja ludowa stworzyła też liczne wróżby
związane z gwiazdami, a dotyczące pogody, urodzaju oraz ludzkiego losu. One z kolei były impulsem do
powstawania związków frazeologicznych z
wyrazem gwiazda: spod ciemnej gwiazdy; pod (nie)szczęśliwą gwiazdą urodzony; czytać w
gwiazdach; gwiazda przewodnia; przez ciernie do gwiazd; tak kroczy się ku
gwiazdom…
Zwracam uwagę, że wierzenia i wyobrażenia ludowe są ważnym elementem kultury. Dotyczą
nie tylko gwiazd, a pisaliśmy już o tym kilkakrotnie. Oto wcześniejsze posty: Księżyc naszych przodków (31.03.2015); Pod
urokiem czarownic (23.07.2014); Krasnoludki są na świecie (6.08.2014); Magiczna
moc roślin (13.08.2014); Ludowa symbolika drzew (20.08.2014); Mistrz
Twardowski, polski Faust (26.12.2013).
Stella
Grafika:
http://zasoby.ekologia.pl/artykulyNew/12964/xxl/10238832015-54e3e8fd40-o_800x600.jpg
http://tylkoastronomia.pl/sites/default/files/styles/thumbnail/public/comet-twitter2.jpg?itok=hn2YU5Ys
Fascynujące, że gwiazdy posiadają tak bogatą symbolikę. Chyba od zawsze ludzi ciekawiło to,czym są. Moim zdaniem to ważne, aby nie ograniczać się tylko do naukowej definicji, ale także wiedzieć coś o znaczeniu danego pojęcia w innych dziedzinach, co zostało ukazane powyżej.
OdpowiedzUsuńOd dzieciństwa bardzo lubię gwiazdy, więc każdy artykuł o tej tematyce czytam z wielkim zaciekawieniem. Jednak nie spodziewałam się ukazania gwiazd w kulturze ludowej. Twój artykuł bardzo pozytywnie mnie zaskoczył. Dzięki Tobie mogłam pogłębić swoja wiedzę o gwiazdach.
OdpowiedzUsuńBardzo ciekawy post, chyba każdy lubi obserwować gwiazdy w bezchmurną noc Wspaniałe jest to, że każdy gwiazdozbiór ma własną historię, w którą wierzono.
OdpowiedzUsuńBolesław Leśmian tak oto opisuje obserwowanie gwiazd:
UsuńTej nocy niebo w dreszczach od gwiazd mrugawicy
Kołysało swój bezmiar w sąsiednie bezmiary,
To w próżnię swe radosne unosząc pożary,
To zbliżając je znowu ku mojej źrenicy.
Patrzę, niby przez nagły w mej ślepocie wyłom,
A światy roziskrzone - zaledwo na mgnienie
Odsłaniają mym oczom,(...),
Dalekie, zatajone w srebrze ukwiecenie.
To się nazywa wyobraźnia!
A Józef Czechowicz tak widzi gwiazdy w wierszu "Na wsi":
UsuńNocami spod ramion krzyżów na rozdrogach
sypie się gwiazd błękitne próchno
chmurki siedzą przed progiem w murawie
to kule białego puchu
dmuchawiec
Też pięknie!
Bolesław Leśmian w "Klechdach polskich":
UsuńGwiazdy na czystym niebie i sporsze się zdawały, i liczniejsze niż zazwyczaj. Wielka Niedźwiedzica aż się w oczy zewsząd rzucała, to dyszlem srebrnym, to płomienną resztą
swego wozu skrząc się migotliwie. A Droga Mleczna napuszyła się wypukłe i tak wezbrała swym rozpowietrzonym srebrem, jakby z niej za chwilę nadmiar tego srebra miał się na ziemię rosą kroplistą przelać.
Bardzo mi się podoba jego poetycka wyobraźnia.
A Bronisława Ostrowska - czyż nie pięknie pisze? I mamy jeszcze jedno wyobrażenie: gwiazdy są kryształami Bożych myśli.
Usuńzobaczyłam chmurną, niedościgłą piękność gwiazd
(kryształy bożych myśli w nieskończoności zawieszone)
Super artykuł !!
OdpowiedzUsuńDziękuję za uznanie.
UsuńCiekawy post, w którym można przeczytać o historii wierzeń w gwiazdy a nie o zwykłych teoretycznych rzeczach.
OdpowiedzUsuńBardzo ciekawy post. Sam lubię obserwować gwiazdy, a niedawno kupiłem atlas na ten temat ;)
OdpowiedzUsuńGwiazdy są czymś, co wprowadza w nasze życie blask ( nie tylko dosłownie :D ).
OdpowiedzUsuńOprócz ich fizyczności, jesteśmy w stanie odebrać ich "duchowość". Dają nam poczucie bezpieczeństwa we wszechświecie, odrobinę zauroczenia pięknem świata ale też nie lada zagadkę...
Nie zdawałam sobie sprawy, że gwiazdy mają tak różnorodne znaczenie. Lubię oglądać niebo nocą, szczególnie podczas nocy perseidów, kiedy można zobaczyć mnóstwo spadających gwiazd. Interesujący post :)
OdpowiedzUsuńWszelkie wierzenia ludowe mają bardzo bogatą symbolikę. Nie tylko gwiazdy, ale też księżyc, rośliny, zwierzęta, różnorakie istoty fantastyczne ... Kultura ludowa jest kopalnią mądrości dotyczących życia, moralności (dobra, zła, sprawiedliwości), śmierci. Warto o tym poczytać, choćby na naszym blogu.
UsuńŚwietny artykuł! Kocham patrzeć w gwiazdy ♥
OdpowiedzUsuńJa też lubię patrzeć w gwiazdy. Niestety, poznaję jedynie Wielki Wóz oraz Drogę Mleczną. Ale i tak jest to wspaniały widok!
Usuń"Są dwie rzeczy, które napełniają duszę podziwem i czcią, niebo gwiaździste nade mną i prawo moralne we mnie. Są to dla mnie dowody, że jest Bóg nade mną i Bóg we mnie." - Immanuel Kant
OdpowiedzUsuńDla mnie wróżby czy jakieś przesądy związane z różnymi zjawiskami przyrody są nieco przestarzałe, chociaż zgodzę się z tym że mają, bez wątpienia, duży wpływ na naszą kulturę. Mnie bardziej fascynują gwiazdy pod tym względem ludzkich wyobrażeń i skojarzeń, chociażby dotyczące narodzenia Jezusa. Zrozumiałem też sens frazeologizmu "typ spod ciemnej gwiazdy" jako określenia złego człowieka. Takie skojarzenia mają swój urok i dobrze jest o nich przypominać.
OdpowiedzUsuńNigdy nie sądziłam, że gwiazdy mają aż tak wiele znaczeń. Osobiście uwielbiam w nie patrzeć. Mogę się wtedy "zamknąć w swoim małym świecie" i pomyśleć.
OdpowiedzUsuńCudowny post!! Bardzo lubię fizykę, a najciekawsza dla mnie jest astronomia, o której tutaj wspomniałaś. Gwiazdy od wieków intrygowały ludzi i nadal to robią. W swoim artykule użyłaś pięknego zdania - „W chwili śmierci człowieka jego gwiazda gaśnie i spada z nieba”, może to rzeczywiście jest prawda?🤔
OdpowiedzUsuńCieszę się, że podoba Ci się mój post. Wierzę, że każdy ma swoją gwiazdę,która wyznacza jego los. Wierzę też, że gaśnie, gdy człowiek umiera. Może to trochę baśniowe i literackie spojrzenie na temat, ale tak już mam.
UsuńBardzo interesujący post o gwiazdach opisanych w sposób literacki. Dzięki przeczytaniu tego artykułu mogłam poznać nowe związki frazeologiczne ze słowem gwiazda takie jak: spod ciemnej gwiazdy; pod (nie)szczęśliwą gwiazdą urodzony.
OdpowiedzUsuńBardzo interesujący post, w piękny sposób opisałaś znaczenie gwiazd. :)
OdpowiedzUsuńW rzeczywistości, nigdy bym nie pomyślał, że w taki piękny i metaforyczny sposób można opisać gwiazdy. Jestem pewny, że nigdy by mi to przez głowę nie przeszło, dlatego też ten post bardzo mi się spodobał.
OdpowiedzUsuńNie każdy zastanawia się nad istotą gwiazd. Dobrze, że postanowilas o tym napisać.
OdpowiedzUsuńWierzenia dotyczące gwiazd są bardzo ciekawe. Myślę, że każdy człowiek postrzega je inaczej. Dla mnie gwiazdy są między innymi nadzieją, zawsze będą na niebie, nie ważne gdzie będę.
OdpowiedzUsuń