28 października 2017

Przeczytane, przemyślane, skomentowane


     O gwiazdach trochę inaczej


Gwiazdy – to pszczoły nieba.
W dzień śpią, w nocy zbierają miód dla słońca.
Może tam, wysoko, jest wielki ul gwiazd?
Może tam człowiek ma swoją jedną gwiazdę?
Czy może sam wybrać: o, ta albo ta moja gwiazda?
(Janusz Korczak)


Gwiazdy można opisywać  różnie: w sposób naukowy, literacki, malarski… Najmniej mnie – jako humanistkę -  pociąga  opis naukowy. Chcę  więc  opowiedzieć, jak są postrzegane gwiazdy w polskiej tradycji ludowej. Z ludowych przekazów pochodzą  na przykład urocze legendy o Plejadach i Drodze Mlecznej. Plejady grabią sianko niebieskie do żłóbka mającego się narodzić Jezusa, a   Droga Mleczna to gościniec, którym szła z aniołami do nieba Matka Boska Karmicielka Jezusa Chrystusa – Zbawiciela Świata.

W ujęciu tradycji ludowej gwiazdy są światłem Bożym  - szczelinami w niebie, przez które przedostaje się rajska światłość, są  migocącymi lampkami Pana Boga oraz  pochodniami aniołów. To również symbol przyjaznego ludziom światła, Matki Boskiej (nazywanej Gwiazdą Zaranną), świętych Pańskich, miłości, a także dobroci. Gwiazdy to  także dusze ludzi zbawionych, dusze dzieci, które mrugają z nieba do swoich rodziców.  

  jednocześnie światłem ludzkiego życia. Gwiazda pojawia się na niebie – zapalona przez anioła – w chwili narodzin człowieka i decyduje o jego losie. Każdy więc rodzi się pod jakąś gwiazdą – bardziej lub mniej szczęśliwą. Najjaśniej na niebie świecą gwiazdy dobrych ludzi, żyjących w myśl przykazań Bożych. W chwili śmierci człowieka jego gwiazda gaśnie i spada z nieba (meteor).

Literatura piękna  często czerpie z tradycji ludowej. Tak więc Juliusz Słowacki w Beniowskim pisze o głównym bohaterze: Tajemniczą miał gwiazdę przeznaczenia,//Co go broniła jako częstochowski//Szkaplerz - od dżumy, głodu, od płomienia//I od wszystkich plag - prócz śmierci i troski.
Z kolei spadająca gwiazda  z ogonem, wiechą, warkoczem, czyli kometa, zapowiada nadchodzący kataklizm: wojny, pożogi, zarazy, a nawet  koniec świata.

Nawiązując do wierzeń ludu, Henryk Sienkiewicz  w Ogniem i mieczem pisze: Rok 1647 był to dziwny rok, w którym rozmaite znaki na niebie i ziemi zwiastowały jakoweś klęski i nadzwyczajne zdarzenia.(…) z wiosny szarańcza w niesłychanej ilości wyroiła się z Dzikich pól i zniszczyła zasiewy i trawy, co było przepowiednią napadów tatarskich.  (…)  wkrótce potem kometa pojawiła się na niebie. (…)  niektórzy twierdzili, że zaraza spadnie na kraj i wygubi rodzaj ludzki.

Adam Mickiewicz w Panu Tadeuszu również  powołuje się na wyobrażenia ludowe: Był to k o m e t a pierwszej wielkości i mocy,// Zjawił się na zachodzie, leciał ku północy;//Krwawym okiem z ukosa na rydwan spoziera,//Jakby chciał zająć puste miejsce Lucypera,//Z niewymownym przeczuciem cały lud litewski//Poglądał każdej nocy na ten cud niebieski,//Biorąc  złą wróżbę z niego tudzież z innych znaków;(…)

Są jednak i tacy, którzy wierzą, że czerwona kometa wróży wielki urodzaj. Z kolei najważniejsze, wyraźnie widoczne  gwiazdozbiory  mają w tradycji ludowej swoje nazwy nawiązujące do zajęć gospodarskich oraz do zjawisk meteorologicznych. Pas Oriona to: Kosa, Kośnik, Kosiarz. Miecz Oriona – Odbieraczki, Grabarki, Żniwiarki, Pomocnicy, Kucharki ze Śniadaniem. Plejady to: Baby, Babki, Kwoka, Kura z Kurczętami, Gromadki, Wózek Dusz, Młodziki, Babie Bajki. Droga Mleczna – Droga Matki Boskiej, Droga do Jeruzalem, Betlejem, Droga na Kalwarię, Droga Gwiazdowa, Mgławica, Droga Mroźna, Droga Pogody, Gościniec.

Tradycja ludowa stworzyła też liczne wróżby związane z gwiazdami, a dotyczące pogody, urodzaju oraz  ludzkiego losu. One z kolei były impulsem do powstawania związków frazeologicznych  z wyrazem gwiazda: spod ciemnej gwiazdy; pod (nie)szczęśliwą gwiazdą urodzony; czytać w gwiazdach; gwiazda przewodnia; przez ciernie do gwiazd; tak kroczy się ku gwiazdom…

Zwracam uwagę, że wierzenia i wyobrażenia  ludowe są ważnym elementem kultury. Dotyczą nie tylko gwiazd, a pisaliśmy już o tym kilkakrotnie. Oto wcześniejsze posty: Księżyc naszych przodków (31.03.2015); Pod urokiem czarownic (23.07.2014); Krasnoludki są na świecie (6.08.2014); Magiczna moc roślin (13.08.2014); Ludowa symbolika drzew (20.08.2014); Mistrz Twardowski, polski Faust (26.12.2013).

Stella

Grafika:
http://zasoby.ekologia.pl/artykulyNew/12964/xxl/10238832015-54e3e8fd40-o_800x600.jpg
http://tylkoastronomia.pl/sites/default/files/styles/thumbnail/public/comet-twitter2.jpg?itok=hn2YU5Ys

26 komentarzy:

  1. Fascynujące, że gwiazdy posiadają tak bogatą symbolikę. Chyba od zawsze ludzi ciekawiło to,czym są. Moim zdaniem to ważne, aby nie ograniczać się tylko do naukowej definicji, ale także wiedzieć coś o znaczeniu danego pojęcia w innych dziedzinach, co zostało ukazane powyżej.

    OdpowiedzUsuń
  2. Od dzieciństwa bardzo lubię gwiazdy, więc każdy artykuł o tej tematyce czytam z wielkim zaciekawieniem. Jednak nie spodziewałam się ukazania gwiazd w kulturze ludowej. Twój artykuł bardzo pozytywnie mnie zaskoczył. Dzięki Tobie mogłam pogłębić swoja wiedzę o gwiazdach.

    OdpowiedzUsuń
  3. Bardzo ciekawy post, chyba każdy lubi obserwować gwiazdy w bezchmurną noc Wspaniałe jest to, że każdy gwiazdozbiór ma własną historię, w którą wierzono.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Bolesław Leśmian tak oto opisuje obserwowanie gwiazd:

      Tej nocy niebo w dreszczach od gwiazd mrugawicy
      Kołysało swój bezmiar w sąsiednie bezmiary,
      To w próżnię swe radosne unosząc pożary,
      To zbliżając je znowu ku mojej źrenicy.

      Patrzę, niby przez nagły w mej ślepocie wyłom,
      A światy roziskrzone - zaledwo na mgnienie
      Odsłaniają mym oczom,(...),
      Dalekie, zatajone w srebrze ukwiecenie.

      To się nazywa wyobraźnia!

      Usuń
    2. A Józef Czechowicz tak widzi gwiazdy w wierszu "Na wsi":

      Nocami spod ramion krzyżów na rozdrogach
      sypie się gwiazd błękitne próchno
      chmurki siedzą przed progiem w murawie
      to kule białego puchu
      dmuchawiec

      Też pięknie!

      Usuń
    3. Bolesław Leśmian w "Klechdach polskich":

      Gwiazdy na czystym niebie i sporsze się zdawały, i liczniejsze niż zazwyczaj. Wielka Niedźwiedzica aż się w oczy zewsząd rzucała, to dyszlem srebrnym, to płomienną resztą
      swego wozu skrząc się migotliwie. A Droga Mleczna napuszyła się wypukłe i tak wezbrała swym rozpowietrzonym srebrem, jakby z niej za chwilę nadmiar tego srebra miał się na ziemię rosą kroplistą przelać.

      Bardzo mi się podoba jego poetycka wyobraźnia.

      Usuń
    4. A Bronisława Ostrowska - czyż nie pięknie pisze? I mamy jeszcze jedno wyobrażenie: gwiazdy są kryształami Bożych myśli.

      zobaczyłam chmurną, niedościgłą piękność gwiazd
      (kryształy bożych myśli w nieskończoności zawieszone)

      Usuń
  4. Super artykuł !!

    OdpowiedzUsuń
  5. Ciekawy post, w którym można przeczytać o historii wierzeń w gwiazdy a nie o zwykłych teoretycznych rzeczach.

    OdpowiedzUsuń
  6. Bardzo ciekawy post. Sam lubię obserwować gwiazdy, a niedawno kupiłem atlas na ten temat ;)

    OdpowiedzUsuń
  7. Gwiazdy są czymś, co wprowadza w nasze życie blask ( nie tylko dosłownie :D ).
    Oprócz ich fizyczności, jesteśmy w stanie odebrać ich "duchowość". Dają nam poczucie bezpieczeństwa we wszechświecie, odrobinę zauroczenia pięknem świata ale też nie lada zagadkę...

    OdpowiedzUsuń
  8. Nie zdawałam sobie sprawy, że gwiazdy mają tak różnorodne znaczenie. Lubię oglądać niebo nocą, szczególnie podczas nocy perseidów, kiedy można zobaczyć mnóstwo spadających gwiazd. Interesujący post :)

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Wszelkie wierzenia ludowe mają bardzo bogatą symbolikę. Nie tylko gwiazdy, ale też księżyc, rośliny, zwierzęta, różnorakie istoty fantastyczne ... Kultura ludowa jest kopalnią mądrości dotyczących życia, moralności (dobra, zła, sprawiedliwości), śmierci. Warto o tym poczytać, choćby na naszym blogu.

      Usuń
  9. Świetny artykuł! Kocham patrzeć w gwiazdy ♥

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Ja też lubię patrzeć w gwiazdy. Niestety, poznaję jedynie Wielki Wóz oraz Drogę Mleczną. Ale i tak jest to wspaniały widok!

      Usuń
  10. (i)zielony.brokuł1 listopada 2017 06:18

    "Są dwie rzeczy, które napełniają duszę podziwem i czcią, niebo gwiaździste nade mną i prawo moralne we mnie. Są to dla mnie dowody, że jest Bóg nade mną i Bóg we mnie." - Immanuel Kant

    OdpowiedzUsuń
  11. Dla mnie wróżby czy jakieś przesądy związane z różnymi zjawiskami przyrody są nieco przestarzałe, chociaż zgodzę się z tym że mają, bez wątpienia, duży wpływ na naszą kulturę. Mnie bardziej fascynują gwiazdy pod tym względem ludzkich wyobrażeń i skojarzeń, chociażby dotyczące narodzenia Jezusa. Zrozumiałem też sens frazeologizmu "typ spod ciemnej gwiazdy" jako określenia złego człowieka. Takie skojarzenia mają swój urok i dobrze jest o nich przypominać.

    OdpowiedzUsuń
  12. Nigdy nie sądziłam, że gwiazdy mają aż tak wiele znaczeń. Osobiście uwielbiam w nie patrzeć. Mogę się wtedy "zamknąć w swoim małym świecie" i pomyśleć.

    OdpowiedzUsuń
  13. Cudowny post!! Bardzo lubię fizykę, a najciekawsza dla mnie jest astronomia, o której tutaj wspomniałaś. Gwiazdy od wieków intrygowały ludzi i nadal to robią. W swoim artykule użyłaś pięknego zdania - „W chwili śmierci człowieka jego gwiazda gaśnie i spada z nieba”, może to rzeczywiście jest prawda?🤔

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Cieszę się, że podoba Ci się mój post. Wierzę, że każdy ma swoją gwiazdę,która wyznacza jego los. Wierzę też, że gaśnie, gdy człowiek umiera. Może to trochę baśniowe i literackie spojrzenie na temat, ale tak już mam.

      Usuń
  14. Bardzo interesujący post o gwiazdach opisanych w sposób literacki. Dzięki przeczytaniu tego artykułu mogłam poznać nowe związki frazeologiczne ze słowem gwiazda takie jak: spod ciemnej gwiazdy; pod (nie)szczęśliwą gwiazdą urodzony.

    OdpowiedzUsuń
  15. Bardzo interesujący post, w piękny sposób opisałaś znaczenie gwiazd. :)

    OdpowiedzUsuń
  16. W rzeczywistości, nigdy bym nie pomyślał, że w taki piękny i metaforyczny sposób można opisać gwiazdy. Jestem pewny, że nigdy by mi to przez głowę nie przeszło, dlatego też ten post bardzo mi się spodobał.

    OdpowiedzUsuń
  17. Nie każdy zastanawia się nad istotą gwiazd. Dobrze, że postanowilas o tym napisać.

    OdpowiedzUsuń
  18. Wierzenia dotyczące gwiazd są bardzo ciekawe. Myślę, że każdy człowiek postrzega je inaczej. Dla mnie gwiazdy są między innymi nadzieją, zawsze będą na niebie, nie ważne gdzie będę.

    OdpowiedzUsuń