Myśli o wychowaniu

   Wolność w pewnych granicach

Człowiek jest wolny jak ptak w klatce:

może się poruszać tylko w pewnych granicach.

(Johann Kaspar Lavater)

Jeśli ostatnio narzekasz na brak wolności, gdyż musisz zostać w domu, to chyba nie do końca rozumiesz  jej istotę. Ja pewnie również  nie ogarnę w pełni  jej złożoności, ponieważ to pojęcie nie jest wcale jednoznaczne i można je różnie definiować. Czym zatem jest? Brakiem ograniczeń czy wolnością  umożliwiającą świadomą  zgodę na pewne ograniczenia? Jest się wolnym jak ptak wznoszący się w powietrzu? Czy raczej wolnym jak ptak w klatce, który może się poruszać tylko w pewnych granicach?

Wolność tak naprawdę nie oznacza całkowitej  swobody, lecz możliwość  wyboru, często spośród różnych ograniczeń, które dotyczą każdego człowieka. Idąc tropem znanych ludzi, można więc powiedzieć, że wolność to: (…) stan ducha; (…) stan umysłu (…) zdolność do samodyscypliny.  Czyli z jednej strony są ograniczenia (historia, tradycja, kultura, środowisko życia, inni ludzie)  i konieczności życiowe (kalectwo, nieuleczalna choroba,  śmierć).  Z  drugiej strony,  jest nasze dążenie do wolności, które jednak musi się wiązać  z odpowiedzialnością  za podjęte działanie. Dlaczego z odpowiedzialnością? Trafnie ujęła to Indira Gandhi:  Wolność nie znaczy, że można poruszać się po niewłaściwej stronie ulicy. Tak więc dążenie do wolności nie oznacza spełniania własnych zachcianek, bez liczenia się z innymi. Dlatego wolność każdego z nas kończy się tam, gdzie zaczyna się wolność innych. I to jest oczywista granica, o której nie można nigdy zapominać.

Bardzo często wolność błędnie  utożsamia się  jedynie  z  brakiem zewnętrznych ograniczeń, czyli ze sposobnością swobodnego poruszania się, wyznawania religii, głoszenia poglądów politycznych, wyboru wykształcenia czy zawodu. Tymczasem istota wolności polega przede wszystkim na niepodległości wewnętrznej. Filozof  Tadeusz Gadacz jest zdania, że  jeżeli człowiek  jest wewnętrznie wolny, może być także wolny w każdej sytuacji, nawet w najbardziej ekstremalnych warunkach. Prawdę  tych  słów potwierdzają postawy  wyjątkowych  ludzi  zamkniętych  w systemach totalitarnych. Maksymilian Kolbe, będąc więźniem obozu w Auschwitz, sam decyduje o oddaniu życia za Szymona Gajowniczka. I w tym się wyraża jego wewnętrzna wolność. Swoją wolność w sowieckim  łagrze zamanifestowali  również: Michał Kostylew, Rusto Karinen, Natalia Lwowna, jak również Gustaw Heling – Grudzińki, autor Innego świata. O wielkiej  wadze  wewnętrznej  wolności przekonywał także ksiądz Jerzy Popiełuszko, potwierdzając  słowa własną postawą. Oczywiście, cena wewnętrznej wolności jest wysoka, czasem najwyższa – życie.

By być wolnym, trzeba chcieć być wolnym. Nie wystarczy mieć wolność, jako możliwość działania. Można stworzyć warunki do wolności, ale nie można nikogo przymusić do inicjatywy, do wolnego działania – uważa profesor Gadacz. Podobnie sądzi i inny filozof,  Emmanuel Mounier: nie można dać człowiekowi wolności z zewnątrz. Musi on mieć w sobie ducha wolności, inaczej  sam stanie się niewolnikiem. Ilustracją  tego zagadnienia jest wiersz  Juliana Kornhausera  Lekcja o przyimku. Oto on: Ptaszek siedzi w klatce./Ptaszek wychodzi z klatki./Ptaszek chodzi po klatce./Ptaszek fruwa nad klatką./Ptaszek wchodzi do klatki./Ptaszek bije skrzydłami o klatkę./ Ptaszek siedzi przed klatką./Ptaszek siedzi przy klatce./Ptaszek trzyma łapki na klatce./Ptaszek wychodzi za klatkę./Biedny ptaszek. Zostawmy  rozważania o przyimku, bo nie o gramatykę  tu chodzi. Ważniejsze jest zachowanie ptaszka, który tylko pozornie się porusza, a w istocie nie robi nic sensownego. Kręci się – jak w chocholim tańcu – i ma się wrażenie, że za chwilę wróci do klatki. Ten biedny ptaszek  jest  w zasadzie wolny (otwarta klatka), ale  czuje się do niej przywiązany, więc  sam wybiera  ograniczenie. Mamy więc tu do czynienia ze zniewoleniem wolnego człowieka. Może warto pomyśleć,  na ile każdy z nas jest naprawdę wolnym ptakiem, a na ile ptakiem w klatce  podejmującym nieistotne działania? Pomyśleć, zanim zacznie się narzekać.

Niby  wielu z nas mówi o wolności, ale  w istocie boi się jej, gdyż wymaga ona odwagi, wysiłku,  samodzielnego myślenia, odróżnienia dobra od zła,   oddzielenia prawdy  od kłamstwa. Poza tym żąda mądrości  oraz  odpowiedzialności, aby  nie traktować wolności jako celu samego w sobie. Do wolności trzeba być dojrzałym. Ważne jest to, być wolnym. Nie mniej jednak ważne jest to, co jest treścią naszej wolności – sądzi profesor Tadeusz  Gadacz. I myślę, że przymusowa izolacja w domu może być świetną okazją do przemyślenia tego istotnego  zagadnienia.

Libera

Grafika:

https://cdn.pixabay.com/photo/2013/07/18/10/58/bird-163674_960_720.jpg

https://cdn.pixabay.com/photo/2018/04/19/09/25/bird-3332686_960_720.png

https://cdn.pixabay.com/photo/2013/07/18/10/58/bird-163676_960_720.jpg