Nic ludziom po skąpcu
Skąpiec jest jako na skale jagody:
Ludziom nic po nich, jedno wronom gody.
(Mikołaj Rej)
Skąpiec. To słowo jest nacechowane negatywnie, a jego geneza sięga prasłowiańszczyzny. Słownik etymologiczny języka polskiego wyjaśnia: Prasłowiański przymiotnik *skǫpъ ‘skąpy’ pochodzi od czasownika *skomiti ‘ściskać’, a także ‘dusić, tłamsić’. Skąpiec zatem to ‘ten, kto ściska (tj. nie wypuszcza z rąk, by nie dać innym) to, co posiada (czyli majątek)’, a więc skąpiec to dosłownie ‘dusigrosz’. Dusi grosze (pieniądze), czyli chowa, nie wydaje, żałuje na wydatki. Odmawia zarówno sobie, jak i innym - nawet na podstawowe potrzeby. Po prostu, skąpi.
Synonimem słowa skąpiec jest sknera, o którym już w 4 wieku p.n.e. pisał Teofrast, grecki uczony i filozof. Oto przykłady oszczędności ponad miarę, które podaje w Charakterach: W czasie biesiady składkowej liczy każdemu wypite puchary[…] Stłucze służący garnek lub miskę, już mu potrąca należność, ograniczając pożywienie.[…] Nie pozwoli, aby ktoś zerwał figę w jego ogrodzie albo przeszedł przez jego pole, albo się schylił po oliwki lub daktyle, które spadły na ziemię.
Jak widać, skąpstwo towarzyszy ludziom od zawsze, nic więc dziwnego, że często ta przywara była tematem tekstów kultury. Pierwowzorem skąpca w literaturze europejskiej jest Euklion (wzbogacony nagle biedak), którego opisuje Plaut (rzymski pisarz) w komedii Skarb (wzór dla Skąpca Moliera). Dante w Boskiej komedii umieszcza skąpców i chciwców w czwartym kręgu piekła, aby tam toczyli ogromne kamienie, gdyż swoim grzesznym życiem obrazili Boga. Często również występują we włoskiej komedii dell`arte. Do galerii skąpców należy zaliczyć lichwiarkę Alonę Iwanownę oraz kupca Piotra Łużyna, bohaterów Zbrodni i kary Fiodora Dostojewskiego, a także Anielę Dulską, tytułową postać tragifarsy Gabrieli Zapolskiej. Oczywiście, wymienione postacie nie wyczerpują listy znanych kulturze skner. Skąpstwo jest potępiane i bezlitośnie wyśmiewane, co potwierdza choćby bajka Ignacego Krasickiego Skąpy: Chciał się skąpy obwiesić, że talera stracił.//Żeby jednak za powróz dwóch groszy nie spłacił,//Ukradł go po kryjomu. Postrzegli sąsiedzi.//Kiedy więc, osądzony na śmierć, w jamie siedzi,//Rzekł, gdy jedni żałują, a drudzy go cieszą://„To szczęście, że mnie przecież bez kosztu powieszą”.
Harpagon to kolejny synonim słowa skąpiec, a wywodzi się od imienia bohatera komedii Moliera. Mimo że Harpagon ma rodzinę, to najbardziej kocha pieniądze (schowane w szkatułce) i nie lubi ich wydawać. Dlatego tak gwałtownie reaguje, gdy trzeba zapłacić za przygotowanie kolacji: Cóż u diabła, ciągle pieniędzy! Zdawałoby się, że oni nie umieją nic innego, jak tylko: pieniędzy, pieniędzy, pieniędzy. Wciąż jedno słowo w gębie: pieniędzy! Ciągle słyszę tylko: pieniędzy! Oto ich ulubiony konik: pieniądze! I dlatego tak bardzo podobają mu się słowa: Po to się je, aby żyć, a nie po to żyje, aby jeść. Świat Harpagona jest ograniczony – wszystkie jego myśli wiążą się z pieniędzmi (jak zyskać lub jak nie stracić). To go prowadzi do trudnienia się znienawidzonym powszechnie lichwiarstwem. W jego ciasnym umyśle wciąż gnieździ się podejrzliwość –wydaje mu się, że wszyscy chcą go okraść. Jest też egoistą, który nie kocha swoich dzieci oraz nie dba o ich uczucia. Obsesja na punkcie pieniędzy tak go zaślepia, że nie zauważa, iż traci szacunek wśród ludzi. Harpagon - w odbiorze czytelnika (widza) - jest i śmieszny, i odstręczający zarazem. A nawet budzi politowanie. Nie do śmiechu jednak jest jego najbliższym, którym zgotował piekło swoim skąpstwem.
Bardzo znany jest obraz Tadeusza Makowskiego Skąpiec. Tu również – podobnie jak u Moliera - skąpcem jest odpychający starzec. Harpagon biegał ucałować swoją szkatułkę, ten – przelicza złote monety nienaturalnie wielkimi rękami. Skupiony na swoim skarbie, skąpiec nawet nie zauważa złodzieja, który zabiera skarpetę z pieniędzmi. I właśnie te ręce zdają się mieć symboliczny wymiar - są zachłanne i sięgają jedynie po dobra materialne, jakby człowiek nie miał potrzeb duchowych. Makowski, posługując się groteskową karykaturą, przedstawia zarówno skąpca, jak i dwie pozostałe postacie, na wzór drewnianych kukieł. W ten sposób zwraca uwagę, że brzydota zewnętrzna równa się brzydocie wewnętrznej. Jednocześnie artysta zło świata umieszcza w ramach baśniowej fabuły, widzianej przez pryzmat dziecięcej wyobraźni. Ten zabieg tylko pozornie łagodzi wymowę obrazu, gdyż ostatecznie i tak piętnuje ludzkie przywary. Tę samą tematykę przedstawili również i inni malarze: Hieronim Bosch ( Śmierć skąpca) oraz Bronisław Linke (Skąpiec).
Szukając wyrazów pokrewnych do słowa skąpiec, odkryłam wśród wielu innych takie oto perełki: skąpek oraz skąpica. Moje ulubione! Znalazłam również sporo przysłów: Skąpego nie obieraj sobie za przyjaciela. Skąpy zawsze w nędzy, choć dosyć pieniędzy. U skąpego zawsze po obiedzie. Od skąpego otrzymasz pożyczkę dopiero wtedy, gdy sosna straci szpilki. Elżbieta Trawkowska-Bryłka - psycholożka – o skąpcach mówi: Zamiast cieszyć się tym, co posiadają, oni wciąż pragną więcej. W efekcie tracą to, co najważniejsze i niejednokrotnie zgorzkniali oraz rozczarowani zostają sami ze swoimi pieniędzmi. I dodaje: Aby przestać być skąpcem, należy z postawy „mieć” przejść na postawę „być”. Niby oczywiste, ale obawiam się, że niełatwo zmienić ludzką naturę.
Villis
Grafika:
http://afhimelfarb.files.wordpress.com/2012/01/harpagon.gif
https://kanonlektur.pl/_images/harpagon_hu21c2066b3cae588006930e07d974a138_46527_19e2bdf95d16af97f73d36a810cb163f.jpg
Niestety, ale w dzisiejszych czasach jest dużo osób skąpych, które patrzą tylko na dobra materialne. Mam nadzieję, że takie osoby w końcu zauważą, że swoim zachowaniem ranią nie tylko siebie, ale i swoich bliskich. Dziękuję autorce posta za poruszenie tak ważnego tematu.
OdpowiedzUsuńBardzo interesujący artykuł. Niedawno na języku polskim zaczęłam omawiać ,,Skąpca", więc małe przypomnienie o lekturze na pewno się przyda :)
OdpowiedzUsuńKilka myśli o skąpstwie:
OdpowiedzUsuńKim jest skąpiec? To ten, który żyje zawsze w ubóstwie ze strachu przed ubóstwem. (Św. Bernard)
Skąpiec to ktoś, kto umiera dzisiaj z głodu w strachu, że jutro będzie musiał z głodu umierać. (Św. Bernard)
Skąpcy znoszą wszystko, są zdolni do pozostawienia własnego życia, ale nie własnych dóbr. (Gandhi)
Skąpiec gromadzi w pocie czoła to, co z wielkim bólem będzie musiał zostawić. (Przysłowie)
Ten artykuł przypomina, nam o tym byśmy nie patrzyli tylko na siebie i dobra materiale. W dzisiejszej społeczności jest to ogromny problem wśród wielu ludzi.
OdpowiedzUsuńZainteresował mnie fragment postu, w którym jest opisany obraz
OdpowiedzUsuńTadeusza Makowskiego "Skąpiec".
Przez skupienie tylko na monetach starzec nie zauważa, że jest okradany.
Tak my, przez nadmierne skupienie na rzeczach materialnych
(np. przez pracoholizm), często jesteśmy "okradani" z wartościowych doświadczeń.
Artykuł analizuje skąpstwo, wyjaśniając jego etymologię oraz ukazując obecność tej cechy w literaturze i sztuce na przestrzeni wieków.
OdpowiedzUsuńOsoby skąpe przez swoje zachowanie pozbawiają szczęścia i spokoju wewnętrznego nie tylko siebie lecz również swoich bliskich.
OdpowiedzUsuńBardzo ciekawy i pouczający artykuł, akurat omawiamy "Skąpca" Moliera, więc przyda mi się sporo informacji z tego wpisu.
OdpowiedzUsuńSmutne, że w dzisiejszych czasach tak dużo osób utożsamia się z Harpagonem. Myślą tylko o sobie i nie patrzą na uczucia innych.
OdpowiedzUsuńPieniądze i dobra materialne grają główne skrzypce w życiu wielu z nas, warto jednak zwrócić uwagę na małe rzeczy i zachowania które nas otaczają
OdpowiedzUsuńSkąpiec Moliera to jedna z tych niewielu książek które pomimo swojej formy dialogowej bardzo przypadła mi do gustu i czytałem ją z niemałą przyjemnością. Paradoksalnie uważam że szczególnie w dzisiejszych czasach warto ją przeczytać i zastanowić się nad tym czy przypadkiem nie wykazuję się nadmiernym skąpstwem i przywiązaniem do dóbr materialnych. Myślę że większość z nas jest trochę za bardzo skupiona na tym co materialne i często przykrywa nam to co naprawdę ważne.
OdpowiedzUsuńTo przykre jak w dzisiejszych czasach tak wiele osób patrzy na świat przez pryzmat posiadania jak największego majątku i bogactwa. Takie zachowania nie tylko krzywdzą najbliższe im osoby, ale także ich samych, gdyż zapominają o tym co jest właściwie ważne w życiu oraz przez to mają uczucie niespełnionego życia, pełnego straconych okazji i zepsutych relacji. Potwierdzają to słowa ks. Jana Twardowskiego "Ubogi jest ten, co ma i z nikim się nie dzieli". Powinniśmy wziąć sobie do serca te słowa, ponieważ dzięki temu uczynimy wiele dobra sobie i naszym bliskim.
OdpowiedzUsuńNiestety, w dzisiejszych czasach coraz więcej ludzi pasuje do opisu skąpca. Są zaślepieni na punkcie majątku i posiadania, nie zauważając ludzi wokół siebie. Pieniądze stawiają ponad rodzinę i cały świat, nie zdając sobie sprawy z tego, że kiedyś przeminą i nie zabierzemy ich ze sobą po śmierci.
OdpowiedzUsuńSkąpstwo nie daje nam prawdziwego szczęścia, lecz jest tylko chwilą materialnej radości, przez którą można stracić wszystko, co jest najważniejsze, np. rodzinę.
OdpowiedzUsuń,, Skąpy (chytry) dwa razy traci "
OdpowiedzUsuńTaki człowiek na pewno się nie wzbogaci, ale może też stracić ludzi, którzy są wokół niego. Skąpstwo pozbawia uczuć i bardzo zamyka człowieka w sobie. Obyśmy w swoim życiu spotykali tylko ludzi, którzy są otwarci i wrażliwi na potrzeby drugich. Tego wszystkim i sobie życzę.
Bardzo ciekawy artykuł, poruszający ważny temat, jakim jest skąpstwo.
OdpowiedzUsuńNiestety jest wiele osób, które myślą tylko o sobie i nie zwracają uwagi na uczucia innych, często je raniąc.
W dzisiejszych czasach jest to duży problem, więc myślę, że takie artykuły są bardzo przydatne.
Artykuł przedstawia skąpstwo jako zjawisko, które było obecne we wszystkich epokach.To zjawisko przewija się również w malarstwie – przedstawione obrazy sugerują, że skąpstwo jest także głęboką deformacją ludzkiej natury.
OdpowiedzUsuńSkąpiec im więcej zarabia, tym bardziej jest
OdpowiedzUsuńpotrzebujący; im bardziej wrastają jego bogactwa,
tym bardziej rosną jego potrzeby; wszystkie jego
dochody wywołują tylko jeden efekt - ukazują mu jego
ubóstwo i nienasycenie zachłanności.~Le Colombiere
Materializm to niestety aspekt moralny istoty ludzkiej, który towarzyszy nam od dawna. Człowiek, który zatraca się w materializmie, staje się skąpcem. Często taka jednostka zaniedbuje inne sfery życia. To właśnie te płaszczyzny uczuciowe i intelektualne czynią nas ludźmi wartościowymi. Ja sama nie lubię mieć styczności z takimi osobami. Trudno jest prowadzić z nimi wartościowe rozmowy. Skupiają się one jedynie na tym, co „mają”, a nie na tym, „kim są”. Nie powinniśmy całkowicie zrezygnować z sfery materialnej. Żaden ekstremizm nie jest korzystny. Uważam, że wszechobecne istnienie tego problemu można uznać za fatalizm losu.
OdpowiedzUsuń