15 września 2016

Kącik młodego historyka


              

        Ślady przeszłości


Nasza wiedza o przeszłości  zawsze jest ułomna, 
nawet szczątkowa. 
Nigdy nie może być pełna, 
bo wśród dokumentów i zabytków 
wszechmocnie gospodarzył  los, ślepy traf.
                                                                                              (Paweł Jasienica)


Historia Żydów na ziemiach polskich liczy sobie ponad 1000 lat - od czasu pojawienia się pierwszych kupców, uchodźców i osadników żydowskich po dzień dzisiejszy. Były w niej długie okresy religijnej tolerancji ze strony państwa polskiego, ale również niemal całkowita eksterminacja, dokonana na ziemiach polskich przez nazistowskie państwo niemieckie podczas okupacji.  Na  niektórych obszarach Lubelszczyzny Żydzi stanowili większości etniczne. Jednym z takich ośrodków był Szczebrzeszyn.
 
Najstarsza wzmianka o osiedleniu się Żydów w Szczebrzeszynie pochodzi   z 1507 roku z rejestrów podatkowych. Tutejsi Żydzi zajmowali się głównie handlem, ale byli wśród nich również krawcy, szewcy czy rzemieślnicy. Społeczność żydowska dynamicznie rosła w 1564 roku, a gmina szczebrzeszyńska była jedną z największych obok chełmskiej. Podczas wielkiego pożaru miasta w 1583 roku  spłonął  zamek, a wraz z nim dokumenty i przywileje miasta dotyczące także Żydów. W tym samym czasie mogła spłonąć również pierwsza synagoga. W 1595 roku Szczebrzeszyn wszedł w skład Ordynacji Zamoyskiej, a właścicielem miasta został założyciel Zamościa - Jan Zamoyski, który dwa lata później potwierdził nadane przez poprzedników przywileje, zwalniając Żydów dodatkowo od czynszu za synagogę i kirkut. Później, w połowie XVII wieku,  nadeszły wojny, które doprowadziły do wyniszczenia Szczebrzeszyna i społeczności żydowskiej. W 1648 roku Szczebrzeszyn został zdobyty przez wojska kozackie Bogdana Chmielnickiego, które zniszczyły miasto i synagogę. Po najeździe Kozaków została gruntownie wyremontowana i przebudowana. W czasie II wojny znowu uległa zniszczenie, tym razem przez hitlerowców. Obecnie  została przekształcona na Miejski Dom  Kultury. Poniższe zdjęcie z 1963 roku przedstawia Synagogę w trakcie renowacji po II wojnie światowej.
Po renowacji  w latach  2009 – 2010  budek wygląda ładnie, a wnętrze zachowało charakter Synagogi. Ocalała  szafa ołtarzowa  w postaci ozdobnej drewnianej skrzynki służąca do przechowywania zwojów Tory. Nad nią  znajduje się hebrajski tekst psalmu Stawiam Pana przed sobą zawsze.  Cała sala główna posiada sklepienie klasztorne z lunetami. Na ścianie zachodniej i północnej zachowały się symbole lewitów (kapłanów), czyli dzban  i misa,  a na południowej -  menora oraz owoc granatu - symbol Ziemi Obiecanej.

Przed I wojną światową liczba Żydów szczebrzeszyńskich mogła sięgnąć 3000, a w powojennym spisie z 1921 roku  zanotowano 2644 Żydów  spośród 6350 mieszkańców. Przed 1939 rokiem  Szczebrzeszyn zamieszkiwało około  3200 Żydów. II wojna światowa przyniosła wielką eksterminację Żydów szczebrzeszyńskich, spalono synagogę i wymordowano lub wywieziono całkowicie Żydów ze Szczebrzeszyna. Podczas II wojny światowej hitlerowcy utworzyli w Szczebrzeszynie getto, w którym zgromadzili Żydów z miasta i okolic, a także z innych miejscowości. Od maja 1941 roku getto było wielokrotnie pacyfikowane. Niemcy rozstrzeliwali Żydów na ulicach miasta, dokonywali łapanek i aresztowań, które kończyły się transportem na roboty do Niemiec, a nierzadko w obozach koncentracyjnych, m.in. w Bełżcu, gdzie trafiło ponad 900 Żydów. Okupanci dokonywali także zbiorowych egzekucji na kirkucie, gdzie do dziś są dwie zbiorowe mogiły pomordowanych Żydów, w których tam spoczywa około  3000 osób. Ci którym udało się przeżyć, założyli Izraelskie Towarzystwo Żydów Szczebrzeskich. Podczas II wojny światowej W 1991 roku wmurowano tablicę pamiątkową na ścianie synagogi oraz wzniesiono pomnik ofiar II wojny światowej na cmentarzu żydowskim (zdjęcie niżej).
Śladem wielowiekowej obecności Żydów w Szczebrzeszynie jest cmentarz o powierzchni 1,8 ha położony jest na wzniesieniu przy ulicy  Cmentarnej.  Do dziś na jego terenie zachowało się około 1500 nagrobków. Część z nich jest przewrócona bądź zapadnięta w ziemię. Najstarsze z odkrytych kamieni nagrobnych pochodzą z XVI wieku.
Przy głównym wejściu znajduje się wrośnięty w stary dąb nagrobek Elimelecha Hurwicza - cadyka z Jaworowa, który zamieszkał w Szczebrzeszynie w XIX wieku, kiedy miejscowość stała się ważnym ośrodkiem chasydyzmu. Chasydzki cadyk to charyzmatyczny, otoczony swoistym kultem, przywódca religijny, pełniący rolę pośrednika między ludźmi i Bogiem. To także ktoś posiadający moc czynienia cudów, uzdrawiania  dzięki mistycznemu  zespoleniu z Bogiem. Pobożni Żydzi zostawiają przy nich karteczki, na których znajdują się prośby o błogosławieństwo. Wierzą bowiem, że dusza w rocznicę śmierci zstępuje tam, gdzie spoczywa ciało człowieka.  Grób cadyka na powyższym zdjęciu.

Żydzi po II wojnie światowej nie powrócili do Szczebrzeszyna, jednak na trwałe wpisali się w historię miasta i stworzyli odrębny element kultury tego regionu. 

Krzysztof

Grafika:
http://www.szczebrzeszyn.net/userfiles/images/szcz_1.jpg
http://fotopolska.eu/foto/429/429915.jpg
http://www.polskaniezwykla.pl/pictures/original/292713.jpg
https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi7WHJqrnqULXelAb4MvFoEkVjTtdVt-8ijz_iDYZ2F_67mj1_vyWzX0tkxXNn7-3uJICT-OUowS85x4d0t35f6iksnKWx41OosCV0GB-QmhXzNcRj2khuftmba2E2ZqEFiyFQ1VAIthbpP/s1600/szcz3.png
https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh_jePkYXMUeijxLXwIOt-xv1mdi7h2QtGQ0Sfnn-OiN7sVjrENxDO-2QdwBKxMJ9RxkdQuk6dlcLAQGqkLcdytGwFQkX2rHUlOZjuHAyhhbmdNE9Hxjp3Lnh2Ok_pBswTDYaYeqGS6XoTj/s1600/szcz4.png

43 komentarze:

  1. Elimelech Hurwicz, świątobliwy cadyk z Jaworowa, który przyczynił się do rozwoju chasydyzmu w Szczebrzeszynie. Zmarł w 1840 roku, a pamięć o nim pielęgnowano przez lata.

    Istnieje przekaz, że cadyk odwdzięczał się ludziom w przeddzień święta Jom Kipur. Kiedy wszyscy dorośli byli w synagodze, jego duch wędrował ulicami miasteczka, bacznie nasłuchując. Jeśli z któregoś domu dobiegał płacz dziecka, cadyk wstępował tam i tulił malucha.

    OdpowiedzUsuń
  2. Po wojnie - spod Monte Cassino - powrócił do miasta ostatni szczebrzeszyński Żyd - Jankiel Grojser. Pracował w Gminnej Spółdzielni w Rozlewni Piwa i Wód Gazowanych. Zmarł w 1970 roku i został pochowany na cmentarzu katolickim, ponieważ cmentarz żydowski był już zamknięty, a poza tym nie było w Szczebrzeszynie współwyznawców, którzy mogliby przeprowadzić ten obrządek.

    OdpowiedzUsuń
  3. Bardzo ciekawy post.

    OdpowiedzUsuń
  4. Niezwykłe jest to jak z przemijającym czasem dowiadujemy się coraz więcej istotnych informacji o naszej ojczyźnie i ludzi w niej żyjących. A dzięki przekazanym tu informacjom mogłam dowiedzieć się o historii Żydów z najbliższej mi okolicy, dziękuję za tę możliwość!

    OdpowiedzUsuń
  5. stepujące&pierogi15 września 2016 09:55

    Bardzo ciekawe,a jednocześnie mrożące krew w żyłach. Bardzo mi się podobało i czekam na kolejne artykuły o podobnej tematyce.
    Pozdrawiam

    OdpowiedzUsuń
  6. Ciekawy post, dawno nie było tutaj takiej tematyki :) Dlatego daje dużego plusika, ''fajnie'' się dowiedzieć takich rzeczy o bliskich mi rejonach. Jednak nie są to przyjemne sprawy, niestety historii nie da się cofnąć..

    OdpowiedzUsuń
  7. Szczebrzeszyn to moje miasto rodzinne, tam się urodziłem i wychowałem zawsze ciekawiła mnie jego historia, gdy byłem dzieckiem na synagogę mówiło się Dom Kultury i dopiero teraz dowiedziałem się że to była kiedyś synagoga. Super artykuł :)

    OdpowiedzUsuń
  8. Bardzo ciekawy wpis, warto znać historię naszych okolic. Mam nadzieję, że posty z tej serii będą pojawiały się częściej.

    OdpowiedzUsuń
  9. & tak zwany Szabla15 września 2016 10:27

    Bardzo ciekawy post. Jak czytam o eksterminacji Żydów to przypominam sobie, że to też byli ludzie, nawet jeśli żyli inaczej niż reszta, często w ogromnej biedzie, nawet jeśli wyznawali inną wiarę, nawet jeśli pojawiały się ich zatargi z resztą społeczeństwa, to oni też mieli swoją godność, którą Niemcy hitlerowscy barbarzyńsko zdeptali.

    A kapłan znaczy to samo co lewita ?

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Lewita - przedstawiciel jednej z grup kapłańskich w starożytnym judaizmie, według Biblii wywodzącej się z pokolenia Lewiego, syna Jakuba (SJP)

      Świetny artykuł dotyczący przeszłości. W końcu PRZESZŁOŚĆ TO DZIŚ :)

      Usuń
  10. Ciekawe jest to, że bardzo wielu Żydów mieszkało na naszych terenach. Nie tylko w Szczebrzeszynie ale i w Zamościu, czy też w innych miastach, mieszkało ich bardzo dużo. Dzięki nim możemy podziwiać synagogi, które po nich zostały oraz inne zabytki związane z ich kulturą.

    OdpowiedzUsuń
  11. Bardzo interesujący post. Ważne, żeby dbać o pozostałości kultury żydowskiej, która przed wojną była bardzo powszechna i była bardzo mocno związana z historią Zamościa i okolic. Jest wiele opuszczonych i zaniedbanych cmentarzy żydowskich, ponieważ większość Żydów poległa w czasie wojny i nie ma kto dbać o miejsca ich pochówku. Ważne jest by zagłębiać się w historię swoich rodzinnych miejscowości ponieważ często nie mamy o niej pojęcia.

    OdpowiedzUsuń
  12. Post na bardzo wysokim poziomie . Myślę, że temat i historyczne aspekty tej miejscowości zostały w pełni wykorzystane. Mam również nadzieję, że osoby ,które przeczytają ten post, znajdą kiedyś czas, by odwiedzić to piękne miejsce. :)

    OdpowiedzUsuń
  13. Post warty przeczytania ze względu na ukazanie historii naszej małej ojczyzny, do której z całą pewnością należy zaliczyć Szczebrzeszyn. Tak naprawdę dopiero teraz dowiedziałem się o składzie narodowościowym tego miasta, co skłania mnie do refleksji, iż należy więcej zgłębiać się w naszą lokalną historię.

    OdpowiedzUsuń
  14. Post godny przeczytania, bardzo interesujący temat. Warto wspomnieć, że w Szczebrzeszynie znajduje się jeden z najstarszych istniejących cmentarzy żydowskich w Polsce.

    OdpowiedzUsuń
  15. Mieszkam koło Szczebrzeszyna, a tak mało wiem o tym mieście. Dzięki takim postom, jak ten, dowiadujemy się o przeszłości naszej ''małej ojczyzny''.
    Należy pamiętać, że i Zamość był ośrodkiem Żydów. Prof. Andrzej Trzciński w swym przewodniku "Śladami zabytków kultury żydowskiej na Lubelszczyźnie" tak opisuje historię żydowskiego osadnictwa w Zamościu: "Według przywileju lokacyjnego Żydzi początkowo nie mogli tu mieszkać, lecz już w 1588 roku Zamoyski zezwolił na osiedlenie się Żydów sefardyjskich, sprowadzonych ze Lwowa, a później z Turcji, Włoch i Holandii. Na początku XVII wieku istniała już ulica Żydowska (obecnie Zamenhoffa), przy niej synagoga, szkoła, łaźnia, szpital, a poza miastem kirkut. Dzielnica żydowska powstała na wyznaczonym przez Zamoyskiego obszarze - wokół rynku mniejszego, zwanego Solnym. W 1657 roku stało tam dziewiętnaście domów żydowskich. Żydzi sefardyjscy nie zabawili długo w Zamościu. Wyparci zostali zapewne przez żywioł miejscowych Żydów aszkenazyjskich, którzy liczebnie i ekonomicznie poczęli przeważać już w połowie XVII wieku".

    OdpowiedzUsuń
  16. A propos ,,Kto kontroluje przeszłość, ten ma władzę nad przyszłością".

    Warto wiedzieć, że Zamość był silnym ośrodkiem Haskali, czyli żydowskiego Oświecenia. Nurt ten głosił postulaty między innymi objęcia Żydów świeckim i nowoczesnym nauczaniem, emancypacji, pewnych zmian w zakresie kultury, kształtowania postaw obywatelskich.
    Innym śladem żydowskiego Zamościa są jatki, wybudowane w początku XX wieku. Ten charakterystyczny budynek jest dziś wykorzystywany do celów handlowych.

    OdpowiedzUsuń
  17. Post warty przeczytania chociażby dlatego, że każdy mieszkający na lubelszczyźnie, powinien mieć świadomość tego jak wielu Żydów mieszkało na terenach Szzebrzeszyna i co z nimi zrobiono oraz co po nich zostało ...Przykre,ale warto mówić jak i pisać o tak istotnych sprawach.
    Pozdrawiam

    OdpowiedzUsuń
  18. Warto pamiętać również o wysiedleniu Żydów z Nowego Miasta w Zamościu.Miejsce wysiedlenia było przy rampie "buraczanej" w 1942r.Z tego okresu zachował się oryginalny fragment tej rampy. Zagadnienie zawarte w tym poście w sposób wymowny podejmuje tragedie żydowską.

    OdpowiedzUsuń
  19. Cmentarz żydowski w Szczebrzeszynie jest jedną z najstarszych zachowanych nekropolii żydowskich w Polsce. Pochodzi z XVI wieku, a najstarsza zachowana macewa nosi datę 26 nissan 5305, co według kalendarza gregoriańskiego oznacza rok 1545. Najdawniejsza znana informacja na temat cmentarza żydowskiego pochodzi z 1593 roku, kiedy to Jan Czarnowski - pan szczebrzeski wyznaczył oficjalnie teren pod kirkut. Nie oznacza to jednak, że społeczność żydowska przed tym rokiem nie chowała tutaj swoich zmarłych - pierwsza wzmianka o Żydach ze Szczebrzeszyna pochodzi z 1507 roku i jest nieprawdopodobne, żeby społeczność funkcjonowała przez ponad 80 lat bez własnego miejsca pochówku. Dowodzą tego również nagrobki pochodzące z początków XVI wieku.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Szczebrzeszynianka15 września 2016 15:42

      Rzeczywiście to stary i ładny cmentarz, ale można na nim cokolwiek zobaczyć w zimie lub w okresie przedwiośnia. Próbowałam tam wejść w sierpniu i okazało się to niemożliwe, gdyż zarośnięty jest pokrzywami niemal na wysokość człowieka.
      Ja rozumiem, że u Żydów cmentarz ma się w naturalny sposób starzeć i wtapiać w naturę, ale czym innym jest trawa czy jakieś zioła, a czym innym plantacja pokrzyw. Latem nie da się nawet dojść do grobu cadyka bez bolesnego poparzenia się(choć znajduje się tuż przy bramie).

      Szkoda! Przecież są pięknie utrzymane cmentarze żydowskie, na przykład w Tomaszowie Lubelskim czy w Warszawie. Może powinno o to zadbać Izraelskie Towarzystwo Żydów Szczebrzeskich?
      Może w porozumieniu z Towarzystwem... władze miasta, które pretenduje do miana stolicy języka polskiego oraz gości wielu ludzi z Polski, a także organizuje wycieczki po mieście i okolicy.

      Same chrząszcze (piękne zresztą!) nie wystarczą.


      Usuń
  20. Czytając ten post, przypomniałam sobie o jednym z wielkich poetów, który mieszkał w Zamościu. Bolesław Leśmian(właściwie Lesman)był poetą pochodzenia żydowskiego. Leśmianowie mieszkali na I piętrze Domu Centralnego w latach 1922-1935. Poeta jednak nie przepadał za Zamościem, nazywał je podłym miastem. W Zamościu miał zaledwie kilku przyjaciół, m.in. polonistę i poetę Adama Szczerbowskiego, dyrektora Gimnazjum Męskiego im.Jana Zamoyskiego w Zamościu. Co najciekawsze to właśnie w Zamościu powstały najlepsze utwory poetyckie Leśmiana. Chyba każdy zna często powtarzany fragment wiersza ,,W Szczebrzeszynie chrząszcz brzmi w trzcinie...", jednak mało kto wie, że twórca wiersza Jan Brzechwa to stryjeczny brat Leśmiana.

    OdpowiedzUsuń
  21. Bardzo ciekawy artykuł, pięknie przedstawiona historia Szczebrzeszyna i ludności żydowskiej, która zamieszkiwała ten region. Wydaje mi się, że wpisy, które przedstawiają aspekt historyczny naszych terenów, powinny pojawiać się zdecydowanie częściej.

    OdpowiedzUsuń
  22. Bardzo ciekawy post, polecam i pozdrawiam serdecznie. 😊

    OdpowiedzUsuń
  23. Takie artykuły zawsze mnie poruszają, teraz Szczebrzeszyn nie będzie kojarzył mi się wyłącznie z chrząszczem brzmiącym w trzcinie...

    OdpowiedzUsuń
  24. Zamojska gmina żydowska była niegdyś jedną z największych w Polsce. W XVIII wieku stała się ważnym ośrodkiem badań religijnych. Działały tu drukarnie hebrajskie, wydawano tygodnik „Zamojszczer Sztyme” (Głos Zamojski). Przed wojną w Zamościu Żydzi stanowili prawie połowę mieszkańców tego miasta.

    OdpowiedzUsuń
  25. Historia o własnym mieście jest niczym własna historia. Cieszę się, że poznałam więcej jej szczegółów. To miasto jest dowodem na szacunek wobec przeszłości. Niemal w każdym zakątku można spotkać jakąś pozostałość po Żydach. Może wspomniany cmentarz jest zaniedbany, ale zniszczył go czas i natura, a nie człowiek.
    Mimo wszystko Szczebrzeszyn jest spokojnym miejscem, gdzie można czasem głębiej odetchnąć, zwłaszcza tam, gdzie nie słychać ulicznego hałasu.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Szczebrzeszynianka16 września 2016 12:50

      Piszesz, że cmentarz zniszczyły czas i natura, a nie człowiek. Zgadzam się z Tobą, ale chciałabym, żeby człowiek zadbał o ten zabytek, bo jest naprawdę wyjątkowy.

      Usuń
  26. Czytając wpis, doszłam do wniosku, że Szczebrzeszyn jest "żywą historią Żydów", jednocześnie uświadamiając sobie, że np. zwiedzanie Szczebrzeszyna może więcej nas nauczyć o ich religii, niż uczenie się tego z książek. Ciekawe jakie to uczucie, mieszkać w mieście z przetrwałą historią sięgającą XVI wieku?...

    OdpowiedzUsuń
  27. Bardzo ciekawy post. Myślę, że każdy z naszej okolicy powinien dla samego siebie poczytać o historii naszego regionu. Na pewno wszystkich to zaciekawi. Polecam poszukać informacji o cmentarzu Żydowskim w miejscu dzisiejszego ZDK.

    OdpowiedzUsuń
  28. Historia Żydów podczas II wojny światowej jest naprawdę przejmująca. Nie wiedziałem, że w okolicach Zamościa było ich aż tak dużo. Myślę, że musimy pamiętać o ich obecności z uwagi na szacunek do tradycji i historii.

    OdpowiedzUsuń
  29. Polecam - zwłaszcza mieszkającym w Szczebrzeszynie i jego okolicach - książkę Philipa Bibela "Szebreszin". Autor był Żydem urodzonym w Szczebrzeszynie (zmarł w 2006 roku w San Francisco). Szebreszin to żydowska nazwa Szczebrzeszyna.

    Bibel wspomina życie w sztetlu (miasteczku) - opowiada o biednych i bogatych Żydach , o obchodzeniu różnych świąt, o żydowskich tradycjach, o ich kulturze i szkolnictwie. Może to nie jest literatura najwyższych lotów, ale bezcenna pamiątka dawnego Szczebrzeszyna.

    OdpowiedzUsuń
  30. Bardzo ciekawy post! Szczebrzeszyn jest miastem z ciekawą historią, z którą warto się zapoznać.

    OdpowiedzUsuń
  31. Historia Żydów jest bardzo interesująca a zarazem wstrząsająca, tylu niewinnych Żydów zginęło podczas II wojny światowej, nie pojęte jest to jak można było tak katować niewinnych ludzi. W Tomaszowie Lubelskim, także było mnóstwo Żydów, przed wkroczeniem wojsk niemieckich do Tomaszowa na 14000 mieszkańców ponad 6000 stanowili Żydzi. Spacerując po Tomaszowie możemy spotkać nazwy ulic, które świadczą o tym, że w dawnych czasach mieszkali tu Żydzi, np ul. Starocerkiewna bądź ul. Mydlarska.

    OdpowiedzUsuń
  32. Wspaniały artykuł. To niesamowite ile Żydów mieszkało niegdyś na terenie Rzeczypospolitej . Ponadto ich obecność wywarła wpływ na kulturę ,jak i życie społeczne mieszkańców Szczebrzeszyna ,jak i innych miast, wsi. Oby więcej takich postów.

    OdpowiedzUsuń
  33. Warto śledzić nasze korzenie i poszerzać wiedzę na ich temat. Nigdy nie wiemy, do czego możemy się "dokopać" :D

    OdpowiedzUsuń
  34. Bardzo ciekawe ^^ A czy był już może kiedyś na blogu post o akcji "Wisła" - wysiedlaniu prawosławnych za rzekę Bug i paleniu cerkwi? Nie znalazłam takiego postu (może nie umiem szukać ;p), a myślę, że ten temat również jest bardzo ciekawy. Natknęłam się na niego podczas czytania książki Michała Książka "Droga 816" - czyli nasza Nadbużanka. Książkę również polecam ^^

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Nie pisaliśmy na ten temat. Jeśli znajdzie się jakiś młody historyk z naszego liceum, który opracuje to ciekawe zagadnienie, to z pewnością zamieścimy taki post.

      A może Ty zechciałabyś, skoro przeczytałaś książkę? Byłoby miło. Tymczasem pozdrawiam.

      Usuń
  35. Nie spodziewałam się, że tyle Żydów dawniej zamieszkiwało Szczebrzeszyn, a utworzenie tam getta to również dla mnie nowa informacja. Dzięki tego typu postom wiem więcej o historii Zamościa i okolicach, dlatego jestem wdzięczna, że powstają takie właśnie wpisy o przeszłości.

    OdpowiedzUsuń
  36. Znalazłam kilka wstrząsających fragmentów książki znanego polskiego lekarza i historyka Zygmunta Klukowskiego, dyrektora szczebrzeszyńskiego szpitala w okresie okupacji "Dziennik z lat okupacji Zamojszczyzny ( 1939-1944)".Lekarz postanowił utrwalić codzienne życie pod okupacją,zapisując wydarzenia których był świadkiem.
    21 października 1942.
    Do 3 popołudniu zgromadzono ponad 900 Żydów. Niemcy zaczęli przepędzać ich na obrzeża miasta. Niemcy ciągle szukają Żydów. Ogłoszono, że karą za ukrywanie Żydów jest śmierć, a za wskazanie ich kryjówek będą dawane specjalne nagrody. Wszyscy Żydzi zostaną zastrzeleni. Zabito od 400 do 500. Polaków zmuszono do kopania grobów. To był przerażający dzień. Nie potrafię opisać wszystkiego, co miało miejsce. Nie można sobie nawet wyobrazić barbarzyństwa Niemców.
    22 pażdziernika
    Akcja przeciwko Żydom trwa. Jedyna różnica jest taka, że SS opuściło miasto I cała praca jest teraz w rękach naszych miejscowych żandarmów i "granatowej policji". Dostali rozkazy, aby zabić wszystkich Żydów i wypełniają je.Wstyd powiedzieć, ale niektórzy Polacy brali udział w tej zbrodni (szabrując żydowskie domy). Niektórzy ludzie pomagali nawet żandarmom szukać ukrytych Żydów. Niemcy zabijali nawet małe żydowskie dzieci. Trudno to opisać.
    24 października
    Polowanie na Żydów trwa. Z Biłgoraja przyjechali dodatkowi agenci gestapo. Z pomocą żandarmów, "granatowej policji" i niektórych mieszkańców szukali wszędzie Żydów. Wszystkie piwnice, strychy i stodoły zostały przeszukane. Większość Żydów zabito na miejscu, ale niektórych zabrano na cmentarz żydowski na publiczną egzekucję. Byłem świadkiem tego, jak grupę Żydów zmuszono do marszu na cmentarz. Po obu stronach więźniów maszerowali żandarmi, granatowa policja i tak zwani "polscy strażnicy" ubrani w czarne mundury. Aby przyspieszyć bieg spraw Żydów bito po głowach i plecach drewnianymi kijami. To był przerażający obraz. (...) Większość zamordowanych Żydów to starcy, kobiety i małe dzieci. Młodzi mężczyźni są w lesie.

    26 października
    Byłem świadkiem, jak usuwano Żydów z kryjówki w domu powroźnika Dyma. Naliczyłem około 50 Żydów wziętych do więzienia. Tłum patrzył, śmiał się, a nawet bił Żydów; inni przeszukiwali domy, szukając następnych ofiar. (...) Nie wiem, co stało się z doktorem Błotnym. Dentystka Bronsztajnowa razem z dwiema córeczkami została wysłana w transporcie do Bełżca. Doktor Sztrejcherową zastrzelono w jej własnym domu.

    28 października
    Dwukrotnie pojechałem do miasta i dwa razy obserwowałem, jak prowadzono na śmierć grupę Żydów. Widziałem starą Żydówkę, która w ogóle nie była w stanie już iść. Gestapowiec strzelił do niej raz, ale ciągle żyła. Więc strzelił ponownie, a potem odszedł.

    4 listopada
    Żydzi w lesie żyją w osamotnieniu. Niektórzy bandyci zabierają im nawet ubrania zostawiając ich nago. Dziś gestapo dokonało egzekucji kilku Żydów. Jako ostatnich zastrzelono czterech młodych Żydów, którzy pomagali Niemcom w czasie likwidacji. Mam informacje od naocznego świadka, że Niemcy zmuszali Żydów, aby kładli się twarzami do dołu na ciałach i wtedy strzelali do nich z karabinów maszynowych. Niektórzy nie umarli od razu, ale próbowali wstawać i wołać o pomoc.
    18 listopada
    Dzisiaj znowu dokonano egzekucji kilku Żydów. Powiedziano mi, że dwie młode Żydówki z małymi dziećmi przyszły na posterunek żandarmerii i poprosiły, aby je zastrzelono. Przez wiele dni były w lesie; dzieci były półżywe z głodu. Zostali wszyscy zastrzeleni przez Niemców.

    22 marca 1943
    Przyjąłem w szpitalu chłopa z Gruszki Zaporskiej. Ukrywał w swojej stodole sześciu Żydów z Radecznicy, dając im nie tylko schronienie, ale również jedzenie przez kilka tygodni. Gdy Niemcy zaczęli przeszukiwać jego gospodarstwo, próbował uciec i został ranny. Umarł w parę godzin po przyjęciu do szpitala. Niemcy zarządzili, że ma być pochowany na cmentarzu jako bandyta, to znaczy bez trumny i w nieoznaczonym grobie. Następnego dnia żona tego człowieka, jego ośmioletni syn i trzyletnia córeczka zostali zabici razem z sześcioma Żydami.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Okolice_Szczebrzeszyna21 września 2016 04:24

      To rzeczywiście wstrząsające świadectwo tamtych czasów.

      Dzienniki doktora Klukowskiego czytałam dwukrotnie i jest to moja ulubiona książka (którą zresztą mam własną). Pochodzę z okolic Szczebrzeszyna (a urodziłam się w Szczebrzeszynie) i wszystko jest dla mnie bardzo interesujące. Kojarzę nawet niektóre nazwiska. Mało tego, złapałam się na tym, że gdy jestem w Szczebrzeszynie, to "widzę" Niemców i torturowanych, zabijanych Żydów albo pędzonych do transportu(na przykład do Bełżca).

      Myślę, że każdy powinien poznać dzieje swojej małej ojczyzny, bo to buduje tożsamość.

      Usuń
  37. Do tej pory nie wiedziałem, że Szczebrzeszyn zamieszkiwało tak wiele Żydów. Smutna jest ich historia. Podczas wojny byli prześladowani. Bardzo ciekawy post.

    OdpowiedzUsuń
  38. W 1991 roku wmurowano tablicę pamiątkową na ścianie synagogi oraz wzniesiono pomnik ofiar II wojny światowej na cmentarzu żydowskim.

    OdpowiedzUsuń