Niezwykła historia gminy
Łabunie
Zawsze się wydaje,
że w innym miejscu będzie lepiej.
(Antoine de Saint-Exupèry)
Historia gminy Łabunie jest niezwykle długa,
ciekawa i burzliwa. Te ziemie to
skarbnica cennych i unikatowych zabytków. Tereny dzisiejszej gminy były
świadkiem wielu zwrotów historycznych, które
rzutowały na codzienność żyjących tu ludzi i złożyły się na obecny jej stan i
wygląd. Prace archeologiczne, prowadzone na tym terenie, pozwoliły ustalić, że
przodkowie dzisiejszych mieszkańców gminy żyli tu już na początku młodszej
epoki kamienia, neolitu. Aż 184 stanowiska archeologiczne świadczą o bogatym
osadnictwie na tych terenach. Od wczesnego średniowiecza aż po okres
staropolski przez tereny dzisiejszej gminy Łabunie przebiegał handlowy szlak
dla wypraw wojennych ze wschodu przez Wołyń - po Kijów i na
zachód do Krakowa i Sandomierza.
W 1648 roku w Łabuniach stacjonowały wojska
Chmielnickiego, a w 1656 roku okoliczne wsie były plądrowane przez Szwedów. W
1704 roku obozował tu Karol XII, a w 1920 roku teren gminy stał się przedpolem
bitwy pod Komarowem. Należąc do książąt, królów, kasztelanów i szlachciców, te ziemie zmieniały często swój zasięg
terytorialny, a po I rozbiorze Polski znalazły się pod panowaniem Austrii. W
1809 roku tereny Lubelszczyzny, w tym również gmina Łabunie, weszły w obręb
Księstwa Warszawskiego.
Zarówno I, jak i II wojna światowa spowodowała ogromne zniszczenia. W roku 1940 na terenie gminy
Niemcy zbudowali lotnisko. W trakcie
walk, w obozach zagłady, z głodu i chorób zginęły tysiące jej mieszkańców, w
ruinę popadły okazałe pałace i dworki. Polityka wysiedlenia prowadzona przez
hitlerowców od 1941 roku na miejscowych ziemiach sprawiła, że ponad 3,5 tysiące
mieszkańców gminy Łabunie opuściło swoje domy i nigdy tu nie wróciło. Okres
powojenny naznaczony był żmudną odbudową zniszczeń, które udało się doprowadzić
do stanu, jaki w znacznie zmodernizowanej i ulepszonej wersji można podziwiać
obecnie.
Niezwykle ciekawa historia Zamojszczyzny
sprawiła, że łabuńskie ziemie gościły wielu znamienitych gości: królów i
książąt, architektów o europejskiej renomie, ludzi świata nauki i sztuki.
Świadczą o tym liczne pozostałości po czasach ich rezydowania na terenach gminy
w postaci dwóch okazałych zespołów pałacowo-parkowych. Szczególnym upodobaniem
Łabunie obdarzył Jan Jakub Zamoyski, budowniczy łabuńskiego pałacu. Wraz z
żoną, Ludwiką Marią Poniatowską - siostrą przyszłego króla Stanisława Augusta,
obrał Łabunie za swoją ulubioną rezydencję. Ludwika Poniatowska, najchętniej
przebywała w oficynie zwanej kasztelanką, pomieszczeniu, które do dziś można
zobaczyć w pałacowych wnętrzach. W łabuńskim pałacu chętnie bywali
przedstawiciele rodu Tarnowskich, którzy znacznie rozbudowali pałacowy park i
ogród. Przedstawicieli XIX-wiecznej arystokracji, ludzi świata nauki i sztuki
przyciągał również pałac w Łabuńkach Pierwszych. (zdjęcie niżej)
Jego właściciele (Grzębscy i Karniccy)
zgromadzili w pałacowych wnętrzach pokaźną kolekcję dzieł sztuki, obrazów i
liczącą ponad 4 tysiące tomów bibliotekę. Łabuńki szczególnym sentymentem
obdarzyła Teofila z Grzębskich Karnicka. Dzięki jej staraniom ukończono budowę
pałacu oraz zagospodarowano teren wokół niego. Również Kaszowscy, kolejni
właściciele pałacu, inwestowali w łabuńskie włości, powiększając majątek i
ściągając do rezydencji śmietankę towarzyską ówczesnej Zamojszczyzny. Ale
historię gminy tworzą również wszyscy ci, którzy obrali sobie te ziemie za
swoją małą ojczyznę. Założyli tu rodziny, podjęli pracę na rzecz rozwoju gminy,
uczestniczą w jej życiu towarzyskim i pracują w okolicznych zakładach pracy.
Każdy z nich zaznacza swoją obecnością przynależność do tych ziem. Czerpiąc z
jej bogatej spuścizny, tworzy nową kartę historii gminy Łabunie.
To, co wyróżnia gminę Łabunie, to wyjątkowa
ilość pamiątek po czasach rezydujących tu rodów ziemskich. Do dziś można podziwiać
XVIII-wieczny rokokowy zespół pałacowo-parkowy w Łabuniach, dawną rezydencję
Zamoyskich i Szeptyckich, a obecnie siedzibę Zgromadzenia Sióstr Franciszkanek
Misjonarek Maryi a także znajdujący się koło niego park. Niżej: widok
zniszczonego w czasie wojny klasztoru oraz aktualne zdjęcie odrestaurowanego
budynku.
Warto wspomnieć także o renesansowym kościele pod wezwaniem Matki Bożej
Szkaplerznej i świętego Dominika. Klimat miejsca tworzy urokliwe położenie,
wśród licznych drzew i krzewów pałacowego parku oraz rzeki Łabuńki, a także cmentarze
czy liczne kapliczki przydrożne.
Niżej zdjęcie cmentarza, na którym spoczywają zarówno siostry ze
Zgromadzeniem Sióstr Franciszkanek Misjonarek Maryi, jak również członkowie rodziny Szeptyckich. Cmentarz
założono w 1928 roku w parku przypałacowym, a zaprojektowano go planie koła o
średnicy 28 metrów.
Chcę zwrócić uwagę i na inne miejscowości naszej
gminy. Wierzbie (wcześniej zwane
Wierzba lub Wierzbica) – nazwa wywodzi się od dużej ilości wierzb na jej
terenie. Pierwsza wzmianka o tej wsi
pochodzi z XV wieku. Niegdyś był tu młyn wodny, zabudowania dworskie, folwark
oraz zabudowania włościańskie. W czasie II wojny wieś częściowo spacyfikowano,
a w 1943 roku spalono podczas napadu partyzantów na niemieckich osadników. Ruszów to wieś, która w XVI wieku
należała do Oleśnickich z Oleśnik. Liczba mieszkańców stale się zwiększała i w
latach 20. XX wieku było tu 877 mieszkańców, w tym 25 Żydów oraz 9 Ukraińców.
Wieś jest położona w dolinie, w której były wcześniej bagna. Ponieważ stare
legendy przekazywały, że wszystko się tam ruszało, stąd nazwa Ruszów. W czasie
II wojny miejscowość podzieliła tragiczny los Zamojszczyzny – ludność była wysiedlona, przewożona na Rotundę
Zamojską, do Majdanka i innych obozów zagłady lub na roboty do Niemiec. Łabuńki Drugie w XV wieku były wsią
królewską, od połowy XVI wieku zmieniała
kolejno właścicieli (między innymi: Oleśniccy, Zamoyscy). W grudniu 1942 roku
mieszkańców tej wsi spotkał ten sam los co mieszkańców Ruszowa.
W poście chciałam pokazać przede wszystkim
historię, ale też walory krajoznawcze i architektoniczne
tej części zamojskiej ziemi– mojej małej Ojczyzny. Jest tu bardzo ładnie,
zapraszam więc, żeby się o tym osobiście przekonać.
O.
Grafika:
https://m50.targeo.pl/i/cache/static/gmina/gmina_labunie,710793.png
http://www.dioblina.eu/files/dioblina/styles/medium/public/ugl/0/0/1/palac-w-labunkach-pierwszych-93219.jpg
http://www.zamosconline.pl/img/zamosc/franciszkanki-1-4.jpg
https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/41/%C5%81abunie2.jpg
http://images.polskaniezwykla.pl/user/item/301021.jpg
http://www.testowy.minigo.pl/img/img_articles/67/Labunie1-cmentarz.jpg