Literackie fascynacje

    Zapomniane  imiona

Imię – to rzecz piękna,

kiedy do niego przyłącza się zasługa,

a bez tego jest tylko znakiem,

który rozróżnia jednego człowieka  od drugiego.

       (Joseph Conrad)

Na co dzień mamy  wokół siebie Tomków, Michałów, Wojtków  czy  Magdy, Kasie, Julie, Klaudie. I to w dużych ilościach!  Gdy spotkamy Alberta, Jagodę, Robertę lub Gabriela, zastanawiamy się, dlaczego noszą takie imiona, bo to jakaś odmiana. Na ogół  nie zdajemy sobie sprawy z tego, jak wiele ciekawych  imion przeszło do lamusa. I jedynie literatura nam je przypomina. W niniejszej wypowiedzi skupię się na wybranych  imionach bohaterów literackich okresu oświecenia i romantyzmu.

                        

Na początek poemat heroikomiczny  Ignacego Krasickiego. Monachomachia zawiera wiele przepięknych i dawno zapomnianych imion, które noszą zakonnicy, bohaterowie utworu (obok: ilustracja Antoniego Uniechowskiego przedstawia jednego z nich).  Zakonników widzimy jednak nie – jakby się wydawało –pogrążonych w modlitwie, lecz  używających rozkoszy życia i niezwykle zacietrzewionych. Najpierw konkurują ze sobą na słowa, a potem oddają się bijatyce. Krasicki mówi o zakonach  karmelitów i dominikanów: rozkoszne siedlisko świętych próżniaków. Czytamy zatem: Ojciec Hilary obudzić się raczył. Imię Hilary ma pochodzenie łacińsko-greckie. Słowa  łacińskie laris   oraz  greckie larós  oznaczają  „wesoły, pogodny, radosny”. Kolejny zakonnik też lubi wygody: Ojcze Barnabo! Lepiej było w puchu./Po coś wszedł w wojnę, po coś się tak srożył. Imię Barnaba  ma pochodzenie aramejskie. Wywodzi się od słowa Bar-nebuch  i oznaczy „syn pocieszenia, syn proroctwa”. Już ojciec Błażej coś szeptał pod nosem – czytamy dalej. Imię Błażej pochodzi z języka łacińskiego i wywodzi się od słowa „blaesus" oznaczającego "seplenić". Święty Błażej jest patronem mówców, śpiewaków oraz tych, którzy muszą dbać o swoje gardło i struny głosowe. Do dysputy przystępuje następny zakonnik: Ojciec Pankracy (…) Nim puścił strumień łagodnej wymowy,/ Naprzód starszyznę i braci pozdrowił. Imię  Pankracy pochodzi z języka greckiego. Oznacza „wszechmocny”, a powstało przez złożenie greckiego słowa pan – „wszystko, wszech”  i  kratos „moc, siła”. Prawosławie  używa imienia Pankracy jako przydomka Chrystusa. Pankracy jest też jednym z głównych bohaterów dramatu  romantycznego  Zygmunta Krasińskiego Nie-Boska komedia. Inny braciszek jest zmęczony jeszcze przed walką: Makary, co się słuchaniem utrudził,/Wymknął się cicho i ku celi toczy.  Makary   to imię męskie, które również wywodzi się z języka  greckiego. Pochodzi od słowa makários oznaczającego „szczęśliwy".  Podobne znaczenie mają  imiona: Feliks (pochodzenia łacińskiego) i Szczęsny. W tym czasie: Ojciec Pafnucy wysyła na zwiady.  Pafnucy to imię męskie pochodzenia staroegipskiego. Wywodzi się od słów: papnute, paphnuti – „człowiek boży, sługa boży”. To imię było znane w Polsce  już w średniowieczu i miało formę  Pachucy. Za to Ojciec Serafin chce losu próbować. Serafin  jest imieniem męskim pochodzenia semickiego. Wywodzi się od hebrajskiego  słowa oznaczającego „płomienny". Ojciec Ildefons, co równie się znudził,/Bryknął jak rześki rumak na poboczy – gotowy do walki. I nic dziwnego, bo imię wywodzi się od słów „hild” (walka, potyczka) oraz „funs” (gotowy albo  gotowy do walki). Imię męskie Ildefons jest pochodzenia germańskiego. Tymczasem Dydak półgarncem ranił Symforoza. Dydak  to imię  męskie pochodzenia greckiego,  które oznacza „nauczający"(od greckiego didache). Następnie Ryknął Gaudenty jak lew rozjuszony.Imię  męskie Gaudenty wywodzi się od łacińskiego słowa gaudens, -tis , które oznacza: radujący się, człowieka o radosnym usposobieniu. I kolejny „rycerz” w habicie: Hijacynt (…) Już się wymykał...wtem kuflem od wina/ Legł z sławnej ręki ojca Zefiryna.  Hiacynt  to imię męskie pochodzenia greckiego. Wywodzi się od imienia boga wegetacji -Hyakinthosa.  Z krwi  Hiacynta wyrósł  kwiat nazwany jego imieniem - „hiacynt” (odmiana irysa).  Spolszczone wersje  imienia to: Jacenty oraz Jacek.  Zefiryn również ma rodowód grecki.  Jest to imię teoforyczne ( odnoszące się do bóstwa) zawierające  w  sobie człon „bóg" lub imię własne boga) utworzone za pomocą formantu -inus od imienia greckiego boga wiatru zachodniego, Zefira (gr. Zéphyros). Ciekawa jest i następna postać: Ojciec Honorat, (…), Którego bracia wielce szanowali/ Skończył; natychmiast skosztowawszy trunku. Honorat –to imię również  ma rodowód łaciński.  Wywodzi się od słowa honoratus, co oznacza: szanowany, darzony szacunkiem. Tak więc, wszystko się zgadza. Trwa zacięta walka, więc: Stracił Kleofas ostatnie dwa zęby. Imię  Kleofas  wywodzi się z języka greckiego. Jest skrótem  greckiego imienia (Kleópatros), a ono z kolei  stanowi złożenie członów (kleos) – „chwała, sława”  i (patros) „ojca, ojcowska”. Nie próżnuje następny bohater: Longin się z rożnem walecznie uwija. Longin, Longinus  jest imieniem męskim pochodzenia łacińskiego. Wywodzi się od wyrazu Longus, który oznacza „długi”. Rajmund tymczasem trzonkiem od lichtarza /Jeszcze się broni. Rajmund - imię  męskie pochodzenia germańskiego.  Oznacza: „tego, który jest pod osłoną losu". Z kolei Ociec Remigi, sążnisty a płaski,/ Używa żwawo zgrzebnego powroza. Remigiusz  to imię wywodzi się z języka łacińskiego.  Pochodzi od rzeczownika remigium, oznaczającego „wiosło”.  Imię znaczy więc:  „wioślarz” lub „wytwórca wioseł”. W Polsce  występuje od XIV wieku. Ojciec Serafin chce losu próbować. Serafin  jest imieniem męskim pochodzenia semickiego. Wywodzi się od hebrajskiego słowa oznaczającego „płomienny". Mamy i  kolejnego bohatera: Niesie brat Czesław, rumiany i tłusty,/Ogromne flasze—już czuć zapach winny. Czesław to staropolskie imię męskie. Cząstka cza- oznacza „spodziewać się, oczekiwać”, a cząstka –sław –„sława”. Razem oznacza: „tego, który oczekuje sławy”.

A teraz bohaterowie sielanki Franciszka Karpińskiego Laura i Filon. Oboje się kochają, sprzeczają i godzą, jak to w literaturze sentymentalnej. Imię Filon pochodzi z języka greckiego  od słowa fileo – „kochać" i oznacza człowieka „kochającego”.  Poeta wybrał zatem odpowiednie imię dla swego bohatera. Imię żeńskie Laura pochodzi  od lauru, czyli wawrzynu, zwanym inaczej bobkowym drzewem. Męskim odpowiednikiem tego imienia jest Wawrzyniec.

Któż nie zna Pana Tadeusza Adama Mickiewicza?!  Jeśli ktoś taki jeszcze się uchował, najwyższy czas nadrobić to niedopatrzenie, zwłaszcza, że mamy w tej epopei wspaniałe postacie -   typy sarmackie.  Są tu i zapomniane dawno imiona. Na  ilustracji Michała

Elwira Andriollego (po lewej) widzimy bohaterów "Pana  Tadeusza":  Gerwazego  i Protazego – w przyjaznej – po wielu perypetiach -  pogawędce. Gerwazy był sługą rodu Horeszków, a Protazy – Sędziego Soplicy. Imię  Gerwazy pochodzi z języka greckiego.  Wywodzi się od słowa oznaczającego „czczony”, „szanowany”. Imię Protazy również  pochodzi z  greki. Pierwszy człon, prōtos, oznacza „pierwszy, przedni”  albo „umieszczam, stawiam na czele” To imię było znane w Polsce już w średniowieczu. Bardzo barwną postacią epopei jest też Telimena – snobująca się na światową damę i kosmopolitkę. Imię żeńskie Telimena  ma nieustaloną etymologię. Być może powstało z przekształcenia Filomeny na gruncie języka białoruskiego. W literaturze zaczęło się pojawiać od początku  XIX wieku.

Znacie Śluby panieńskie Aleksandra Fredry? Nie? Szkoda, bo to urocza komedia o miłości. Dziewczęta (Aniela i Klara)  ślubują nienawidzić mężczyzn  i „nigdy nie być żoną”, a panowie (Gustaw i Albin) mają wobec nich swoje plany.   Imię Aniela  jest spolszczoną formą łacińskiego  imienia Angela, pochodzącego od greckiego słowa ángelos  „posłaniec". Imię przywędrowało  do Polski   z Włoch prawdopodobnie w XVIII wieku. W świecie chrześcijańskim było popularne ze względu na skojarzenie z aniołami i Aniołem Stróżem.Ilustracja Jana Marcina

Szancera(po  prawej) przedstawia Klarę  piszącą list pod dyktando Gustawa. Klara  jest  imieniem pochodzenia łacińskiego. Wywodzi się od przymiotnika clarus oznaczającego „jasny, jaśniejący, sławny”. W komedii jest też sentymentalny, płaczliwy  zakochany Albin - „chodząca fontanna” . Imię Albin  także pochodzi z języka łacińskiego i zostało utworzone od  słowa oznaczającego „biały". W języku germańskim  jest natomiast imię Albwin   (Albuin), od którego można  wywieść  formę Albin. Radost  to staropolskie imię męskie.  Składa się z cząstki rad-: „być zadowolonym, chętnym, cieszyć się”  lub radzić – „troszczyć się, dbać o coś” oraz cząstki  -sław :  „sława”. Imię oznacza  „tego, który troszczy się o sławę” albo „tego, który pragnie zdobyć sławę”.  I rzeczywiście bohater – zgodnie ze znaczeniem imienia – troszczy się o  niesfornego Gustawa.

Paweł i Gaweł w jednym stali domu, Paweł na górze, a Gaweł na dole – pisze Aleksander Fredro w znanym wierszu. Paweł – imię oczywiste, ale Gaweł?  Gaweł   to imię męskie  o łacińskim  rodowodzie. Pochodzi  od słowa Gallus oznaczającego „Galijczyk", mieszkaniec Galii.  W języku łacińskim   słowo gallus oznacza „kogut”. 

Ciekawą postać stworzył też Juliusz Słowacki w dramacie romantycznym Kordian (po prawej  bohater na ilustracji Adama Setkowicza). Tytułowy bohater jest młodym człowiekiem, ale już bardzo rozczarowanym: miłością, ludźmi, papieżem… życiem. Podejmie się zadania - jak się okaże – ponad jego siły. Nie doprowadzi do końca pomysłu zabicia cara i ocalenia ojczyzny. Kordian („dający serce”)  to imię męskie utworzone przez Juliusza Słowackiego. W języku łacińskim wyraz  cor, (dopełniacz cordis) oznacza serce. Bohater  ma wrażliwe  sercu i kierujące  się sercem. W XIX wieku słowniki odnotowywały wyrazy z rdzeniem  kor-: kordiaczny – swarliwy, śmiały, czupurny o tkliwym  sercu. Kordiak, kordiała – śmiałek. Kordialny – wzmacniający serce, serdeczny. Kordiana – niemoc, tkliwość serca. Imię Kordian łączy zatem buntowniczą naturę z wrażliwością serca.

Ilustracja (po lewej) odnosi się do IV części Dziadów Adama Mickiewicza i została wykonana przez Czesława Jankowskiego. Gustaw (Upiór)  – główny bohater jest nieszczęśliwym kochankiem, który zabił się z miłości. Mówi do Księdza: Słuchaj ty...jeśli [cię] kiedy obaczy.../Pewna nadludzka dziewica...kobiéta,/ I jeśli ciebie zapyta,/ Z czego umarłem? / Nie mów, że z rozpaczy;/ Powiedz, że byłem zawsze rumiany, wesoły,/ Żem ani wspomniał nigdy o kochance. Za to Gustaw ze Ślubów panieńskich  Fredry jest zupełnym przeciwieństwem Mickiewiczowskiego bohatera. On wie, że miłość powinna być radością i spełnieniem, a nie przyczyną cierpienia.  Gustaw jest imieniem   o rodowodzie germańskim. Pochodzi od słów: Gund- „walka” oraz  Stab -  „buława, laska marszałkowska”. Imię oznacza więc tego, który podczas wojny sprawuje władzę (może to być też życzenie dojścia do tak wysokich godności).

Tak oto poznaliście wybrane  dawne imiona. Ich repertuar jest znacznie bogatszy. Literatura różnych epok mówi jeszcze o takich imionach, jak: Aleksy, Polikarp, Walery, Justyn, Balladyna, Orcio, Anzelm, Fabian, Klotylda, Roch,  Hieronim, Walerian, Maurycy, Anastazy, Hipolit,  Ligia, Mela, Hesia, Rozalka, Cecylia, Amelka, Kwiryna.   A i sami twórcy nosili ciekawe imiona: Biernat (z Lublina), Klemens (Janicki), Wespazjan (Kochowski), Herakliusz (Lubomirski), Ursyn (Niemcewicz), Chryzostom (Pasek), Dionizy (Kniaźnin), Hugo (Kołłątaj), Alojzy (Feliński), Cyprian (Norwid), Kajetan (Koźmian), Jędrzej (Kitowicz).

No to konia z rzędem temu, kto znajdzie takie imiona w naszej szkole!

Formica

Grafika:

http://mataja.pl/wp-content/uploads/2014/11/imiona2.png

https://www.atticus.pl/okladki/19000/18640-ilustracja2.jpg

http://www.antoranz.net/BIBLIOTEKA/PT051225/ANDRIOLL/AN11_3M.JPG

http://www.gmp.poznan.pl/Portals/20/ProductImages/G%20&%20P/Sluby%20panie%C5%84skie1. jpg

http://bc.wbp.lublin.pl/image/edition/24333

http://kultura.elblag.net/img/imprezy/141_zaduszki_w_mdk_-_dzien_pierwszy_-_insceniz_3.jp