8 stycznia 2022

Spotkanie ze sztuką

 

Friedrich  malarzem ducha  natury

 

 


                         Friedrichowi nie zależy na upiększeniu natury,[…]

nie stara się też o jej wierne odzwierciedlenie[…]

Pragnie natomiast malować

ów jedyny, tajemniczy i ponadczasowy moment,

kiedy dusza kontemplującego pejzaż

zdaje się stapiać z Absolutem.

(Wielcy Malarze, Część 22, s.28)

 

Caspar David Friedrich (1774 – 1840) to wybitny  niemiecki artysta, reprezentant malarstwa  romantycznego. Urodził się  w niemieckim  miasteczku  na Pomorzu Przednim - nad Bałtykiem. Tamtejsze  krajobrazy (na przykład wyspa Rugia) od początku mocno  oddziaływały na wyobraźnię Friedricha, zwłaszcza  że dodatkowo jego nauczyciel  radził mu: Niech pan rysuje także z natury! Tak więc przyroda stała się dla niego ważnym źródłem inspiracji. Szukał w niej jednak czegoś więcej – ducha, który by w pewien sposób jednoczył się z duszą człowieka. Podziwiając naturę,  pragnął  również potwierdzić istnienie Boga, a także oddać Mu cześć. Nie przez dogmaty, lecz przez Jego niewidzialną obecność w świecie. Na początek wybrałam  obraz  Caspara Davida Friedricha  Cmentarz  klasztorny w  śniegu (181o rok), który silnie do mnie przemawia– przypominając  o przemijaniu czasu oraz ludzkiego życia. Bije z niego dojmujący smutek, ponieważ człowiek  jest przegrany w obliczu praw  egzystencji. Niestety, ten obraz zaginął w 1945 roku.

Na  niektórych obrazach Friedrich utrwalił  krajobraz  gór - z poszarpanymi skałami, przepaściami, groźnymi  szczytami. Tak namalowana  natura  wydaje się samotna i opuszczona –pierwotna  niejako, bez  śladów ludzkiej obecności. Potwierdzeniem choćby jest obraz Poranek w Karkonoszach (z lat 1810 – 1811), który dzięki takiemu ujęciu   może być przypowieścią o powstawaniu świata i początku życia. Można również  w tym górskim pejzażu, pogrążonym we mgle, zobaczyć symbol nadziei. Linia horyzontu łączy  ziemię i niebo (życie doczesne i wieczne), a krzyż i figura Chrystusa na szczycie dodatkowo wzmacniają ufność. Widz kontempluje tę monumentalną przestrzeń, zanurza się w jej duchowości, a nawet być może zbliża się do Boga.

Nierzadko Caspar David Friedrich  przedstawiał  jesienne i zimowe krajobrazy, których symbolikę odczytuje się jednoznacznie – schyłek i śmierć. Tak też jest w przypadku  obrazu  Pejzaż  zimowy (1811 rok),  który stał  się przypowieścią o opuszczeniu i kresie życia, podobnie jak Cmentarz  klasztorny w  śniegu. Łączy je ponury nastrój odzwierciedlający  doświadczenia artysty, ale które rozumie każdy człowiek, gdyż mają uniwersalny wymiar.

Ważną rolę w malarstwie Friedricha odgrywało też morze,  żywioł pierwotny, nieujarzmiony, przeklęty, kuszący tragicznych samotników i buntowników. Jednym  z  obrazów  ujmujących  ten  temat  jest Morze lodowe (lata: 1823 – 1824). Artysta nawiązał  do  tragicznie zakończonej  podróży polarnej- zatonięcia statku Espoir (Nadzieja). Jak interpretować ten obraz? Można uznać go za ilustrację natury i katastrofy. Jednak zgodnie z duchem romantyzmu, poszukam znaczeń symbolicznych: tragedia ludzkiego losu, zatopienie nadziei, śmierć, kruchość ludzkiego życia (roztrzaskany statek), niepoznawalność boskiej prawdy (zatonięcie w lodzie) itd.  Morskie  katastrofy  były popularnym tematem w sztuce romantyzmu.  

Obrazy Caspara  Davida Friedricha  często przedstawiają majestatyczną przyrodę, na której tle rysują się niewielkie sylwetki ludzkie, skupione i zamyślone.   Przeważnie są odwrócone tyłem lub bokiem do widza, ich wzrok podąża gdzieś w dal. Najwyraźniej  próbują dostrzec to,  co odległe lub niewidoczne. Wybiegają wzrokiem,  myślą   lub sercem  ku nieskończonej przestrzeni i tajemnicy ukrywającej  się w głębi świata. Takim obrazem jest  Zachód słońca (lata:  1830 – 1835). Nastrój sceny jest wyrazisty dzięki kolorystyce utrzymanej w różnych odcieniach brązu, szarości i czerni. Zarówno  tonacja obrazu, czas  jego powstania (pod koniec życia artysty),  jak również zachód słońca, mogą kojarzyć się  z kresem ludzkich spraw.

Caspar David Friedrich przedstawiał  w swoich pejzażach  nie tylko to, co jest widoczne gołym okiem, ale również  to, co się dzieje niejako wewnątrz  nich. Jego malarstwo charakteryzuje się   nastrojowością  – natura jest monumentalna i wyczuwa się w niej napięcie, niepokój oraz  tajemnicę. Czy Caspar David Friedrich był  malarzem  wyrażającym  duszę romantyzmu? Tak! Podobnie jak romantykom, bliskie mu były pojęcia: dusza, duch, jedność świata (materia i duch). A w przedstawieniu natury osiągnął mistrzostwo. Myślę, że sam Friedrich najlepiej ocenił swoje działania: Artysta […] Jeśli pokornie i szlachetnie stara się pokazać swój stosunek do bezkresnej   natury, to zasługuje na nasz szacunek. Uważam, że zasługuje również na nasz podziw.

Klaudia

 

Grafika:

https://40.media.tumblr.com/3ab7a139c6ea5b9fd0c2eadd2001add8/tumblr_ms0a8iLK031rf3kz1o1_1280.jpg

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3b/Morgen_im_Riesengebirge_%28C_D_Friedrich%29.jpg/1024px-Morgen_im_Riesengebirge_%28C_D_Friedrich%29.jpg

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/17/Winter_Landscape_by_Caspar_David_Friedrich.jpg/1280px-Winter_Landscape_by_Caspar_David_Friedrich.jpg

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/0c/Caspar_David_Friedrich_-_Das_Eismeer_-_Hamburger_Kunsthalle_-_02.jpg

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4b/Sunset_by_Caspar_David_Friedrich.jpg