23 października 2016

Literackie fascynacje



     Zwierzęta w Biblii


Potem Bóg rzekł:
”Niechaj się zaroją wody od roju istot żywych,                
a ptactwo  niechaj  lata nad ziemią, pod sklepieniem nieba!”                           Potem Bóg rzekł:
”Niechaj ziemia wyda istoty żywe różnego rodzaju:
 bydło, zwierzęta pełzające i dzikie zwierzęta według ich rodzajów!”
                                                                                        (Rdz  1, 21- 1,25)


Post otwiera obraz  Stworzenie zwierząt Jacopo Tintoretto - włoskiego malarza  i rysownika, jednego  z  głównych przedstawicieli szkoły weneckiej XVI wieku. Artysta przedstawił ptaki, ryby oraz  zwierzęta lądowe. W Biblii znajdujemy wzmianki o takich stworzeniach, jak: gołębica, kozioł, orzeł, paw, wąż, ryba, baranek (owca), wieprz, ryba, paw.  Wszystkie mają symboliczne znaczenie. Przyjrzyjmy się niektórym z nich, nie sposób bowiem wyczerpać temat w jednej wypowiedzi.

Baranek (lub owca) symbolizuje delikatność, niewinność i łagodność, wyobraża Izraelitę, należącego do Bożej owczarni. W Ewangeliach Łukasza  i  Jana Jezus jest porównany do pasterza. Baranek paschalny to ofiara. Jezus umarł  wtedy, gdy Izraelczycy składali  w ofierze baranka paschalnego, stał się więc nowym Barankiem paschalnym, który swą krwią przypieczętował Nowe Przymierze między Bogiem a ludźmi. 

Gołębica. W Biblii tym mianem określa się różne gatunki ptaków: gołębia i synogarlicę. Gołębia w ofierze przebłagalnej składali ci, których nie stać było na złożenie jagnięcia.  Gołębia w ofierze oczyszczenia składała też kobieta, która urodziła dziecko.  Gołębica, wypuszczona z arki w czasie potopu,  pojawia się wówczas, gdy wody opadają, niosąc w dziobie listek z drzewa oliwnego – znak, że ustał  gniew Boży .  Według Ewangelistów, po chrzcie Jezusa otworzyło się niebo i zstąpił Duch Boży pod postacią gołębicy. Gołębica to również symbol prostoty serca, szczerości – w przeciwieństwie do przebiegłego węża.  Średniowieczna ikonografia  pod postacią gołębicy  przedstawia duszę ludzką w chwili, gdy opuszcza ciało. Gołębica, otoczona obłokiem, jest czasem symbolem  Ducha Świętego. Obraz obok to Chrzest Chrystusa, którego autorem jest Andrea del Verrocchio, włoski malarz i rzeźbiarz z XV wieku, nauczyciel Leonarda da Vinci.

Kozioł. Jest związany z obrzędem przebłagania. Arcykapłan  kładł ręce na głowę żywego kozła i wyznając grzechy całego ludu, wkładał je na to zwierzę. Następnie wypędzał kozła na pustynię. Z Biblii zatem wywodzi się pojęcie „kozioł ofiarny” oznaczający człowieka, który  ponosi karę za cudze winy, gdyż jest niesłusznie nimi obciążony. Poniżej obraz Williama Holmana  Hunta Kozioł ofiarny (1854).
Pies. Biblia przedstawia psy jako zwierzęta pogardzane i znienawidzone. Słowo to  występuje jako wyzwisko i symbolizuje człowieka krwiożerczego, nieobyczajnego lub bezbożnika. W Apokalipsie św. Jana czytamy, że poza bramami Nowego Jeruzalem zostaną psy i czarownicy, bezwstydni, mężobójcy, bałwochwalcy i kłamcy. Podobnie niepochlebnie pisze o psach Izajasz oraz Księga Przypowieści.  Taki stosunek do tych zwierząt mógł wynikać z faktu, że półdzikie, wygłodniałe i niebezpieczna  psy oczyszczały miasta z wyrzucanych odpadków, a także zjadały ciała pokonanych wrogów, rzucane im dla większego pohańbienia.

Orzeł. Symbolizuje  między innymi siłę i dumę. Aniołowie przybierają niekiedy postać orła, na przykład cherubiny w proroctwie Ezechiela lub czwarty anioł Apokalipsy. Święty Jan pisze: (…) usłyszałem  jednego orła lecącego przez środek nieba, mówiącego donośnym głosem: „Biada, biada, biada mieszkańcom ziemi”.  Potęga lotu oraz wiara w to, że orzeł może patrzeć w słońce, przyczyniły się do uznania orła za symbol duszy przeżywającej mistyczną wizję Boga. Tycjan, włoski malarz okresu renesansu,  na obrazie Święty Jan Ewangelista na Patmos przedstawił  świętego  w stanie duchowej ekstazy, w trakcie  której doświadczył apokaliptycznych  wizji oraz  otworzyło się nad nim niebo z Bogiem i z aniołami.
Ryba. Chrystusa i apostołów przedstawiano jako rybaków łowiących ludzi. W Ewangelii według św. Mateusza czytamy: podobne jest królestwo niebieskie do sieci, zarzuconej w morze i zagarniającej ryby wszelkiego rodzaju. Pierwotnie chrzczono ludzi przez zanurzenie w rzece lub w jeziorze, a więc nowo ochrzczeni przebywali w wodzie razem z rybami, symbolicznie  stawali się zatem  jednym z gatunków ryb. Dlatego ryba stała się dla pierwszych chrześcijan także symbolem Chrystusa i Kościoła. W epoce prześladowań pierwsi chrześcijanie jako tajny znak rozpoznawczy przyjęli rybę, gdyż litery greckiego słowa ichthys (ryba) są początkowymi literami słów: Iesous Christos Theou Yios Soter (Jezus Chrystus Syn Boży, Zbawiciel). Jako symbol Chrystusa ryba oznacza też pożywienie duchowe, a zwłaszcza Eucharystię (zastąpioną później chlebem i winem).

Wąż. We fragmencie Biblii  mówiącym  o grzechu pierworodnym jest opisany jako najbardziej przebiegły ze wszystkich zwierząt stworzonych przez Boga. Wąż obiecuje Ewie życie i poznanie przewyższające wiedzę Boga, co jest echem wierzeń wschodnich, że jest on zwierzęciem świętym, mającym kontakt ze światem boskim i jest symbolem życia oraz mądrości.  Jednocześnie wąż zostaje w Księdze Rodzaju pozbawiony tego znaczenia i pokazany jako zwierzę przeklęte, niedające  życia, lecz śmierć. Wąż został uznany za symbol szatana  i wroga człowieka. Zgodnie z zapowiedzią Boga w Księdze Rodzaju: Położę nieprzyjaźń między tobą i niewiastą, ona zetrze głowę twoją(…), został on pokonany przez  Madonnę. Poniżej: Wygnanie Adama i Ewy z Raju Benjamina  Westa, amerykańskiego  malarza reprezentującego  styl neoklasyczny.
Wieprz. Świnie były przedmiotem wstrętu i obrzydzenia dla Żydów, a więc jedzenie mięsa wieprzowego było sprzeczne z prawem Mojżeszowym. W Ewangelii św. Mateusz przytacza słowa Jezusa: Nie dawajcie psom tego co święte i nie rzucajcie swych pereł przed świnie, by ich nie podeptały nogami  i, obróciwszy się, was nie poszarpały. Z czasem ta wypowiedź  sugerowała, aby nie mówić profanowi (lub głupcowi)  tego, czego nie może pojąć. Święty Łukasz podtrzymuje tę opinię, opowiadając  o synu marnotrawnym, który  ma poniżającą pracę, czyli pasienie świń. Święty Marek opowiada natomiast o wypędzeniu przez Jezusa nieczystych duchów z nieszczęśliwego człowieka. Wstąpiły one w wieprze, które następnie rzuciły się do jeziora i utonęły.

Można by jeszcze pisać o innych zwierzętach  wspomnianych w Biblii. Ich znaczenie jest niezwykle interesujące, zwłaszcza gdy się  je porówna z innymi kulturami i religiami. Celem postu jednak nie jest wyczerpanie tematu, lecz jego zasygnalizowanie. Być może stanie się dla czytelników inspiracją do dalszych poszukiwań. 

Formica

Grafika:

https://stacja7.pl/wp-content/uploads/2015/06/kim-jest-duch-swiety-7-biblijnych-faktow-thumbnail-photo-596x414.jpg.webp

http://www.cassone-art.com/images/magazine-article/media/main/ID_058REPL_LOW.jpg
http://malarstwo.fineartexpress.pl/wp-content/uploads/2015/08/Tycjan_-Jan-Ewangelista-w-Patmos-1024x937.jpg
http://malarstwo.fineartexpress.pl/wp-content/uploads/2015/08/West-Benjamin-Wygnanie-Adama-i-Ewy-z-Raju2.jpg