18 października 2015

Spotkanie ze sztuką


   
        Mistrzowie prowokacji 




glandridi laudi lonni cadori
gadjama bim beri glassala
glandridi glassa tuffm i zimbrabim
blassa galassasa tuffm i zimbrabim
(Hugo Ball - dadaista)


Dada. Co znaczy to słowo? Są różne jego interpretacje, ale jeden z  dadaistów pisze, że  nazwa nie znaczy nic, nie pragnie nic znaczyć i została przyjęta właśnie z powodu owej nicości.  Od tego słowa utworzono nazwę kierunku artystyczno – literackiego zwanego  dadaizmem. Był rok 1916 i w Zurychu pojawił się zbuntowany poeta rumuński Tristan Tzara (wyżej  na obrazie dadaisty Francisa Picabii), który pisał: Wielkie zadanie niszczenia i negacji czeka na wykonanie. Zamieść, wyczyścić!
 
Hans Richter - niemiecki reżyser, jeden z twórców i głównych ideologów ruchu dada powiedział :  Dadaizm nie był kierunkiem artystycznym w tradycyjnym znaczeniu tego słowa, był burzą, która spadła na sztukę w tym samym czasie, gdy wojna światowa zwaliła się na narody. (…) Nasze prowokacje, demonstracje i sprzeciwy były tylko środkiem mającym doprowadzić mieszczucha do wściekłości, dzięki której ocknąłby się pełen zażenowania ze swego snu. Tym, co nas w istocie zajmowało, były nie tyle skandale, protesty, (...) ile elementarne pytanie owych czasów: dokąd?

Czym był więc dadaizm? Nie grupą artystyczną, bo rozprzestrzenił się po Europie (Szwajcaria, Francja, Niemcy),  a także dotarł do Nowego Jorku. Był formacją intelektualno – artystyczną, która przyniosła duchowy ferment.  Tak więc u podstaw dadaizmu  legł anarchistyczny bunt: przeciw  wojnie, współczesnej cywilizacji mieszczańskiej, dziedzictwu kulturalnemu, wartościom społecznym, moralno - obyczajowym  i artystycznym.  Do Tzary dołączyła grupa poetów, tworząc  teatrzyk Cabaret Voltaire. Twórców tej grupy nie interesował pozytywny program, lecz odrzucanie, negowanie, wyśmiewanie. Posługując się prymitywizmem, infantylizmem, parodią, czarnym humorem oraz  szyderstwem, wyrażali bezsens i chaos współczesności. Przy tym dawali sobie zupełną swobodę improwizowania oraz demonstrowania indywidualnej fantazji. Dadaistyczny utwór literacki, często bezznaczeniowy, był zespołem mechanicznie łączonych słów, zwrotów z mowy potocznej, cytatów, tytułów z gazet, sloganów reklamowych, cząstek  wyrazów, a nawet pojedynczych liter.

Tristan Tzara proponował taki oto przepis na poemat: Chcąc stworzyć wiersz dadaistyczny, weź gazetę. Weź też nożyczki. Wybierz artykuł, który odpowiadałby długości twojego wiersza. Wytnij artykuł. Następnie powycinaj  z artykułu poszczególne słowa i włóż je do torby (kapelusza). Potrząśnij delikatnie torbą (kapeluszem). Następnie po kolei wyciągaj z torby (kapelusza) słowa. Zapisz wszystko na kartce. Wiersz będzie podobny do ciebie. I oto jesteś  pisarzem nieskończenie oryginalnym,  z czarującą wrażliwością, choć jeszcze niezrozumiałą dla pospolitej publiczności.

Dadaiści nie liczyli się z regułami składni i semantyki, tworząc nawet pozbawione znaczenia wiersze brzmieniowe. Przykładem jest  fonetyczny wiersz Balla: gadji beri bimba glandridi..., który autor odczytał podczas jednego z wieczorów w Galerie Dada, ubrany w rulon z tektury.
Dadaizm przeniknął także do sztuki. Odrzucał tradycyjne malarstwo i wszelki mimetyzm, cenił natomiast sztukę abstrakcyjną. Jego twórcy posługiwali się nie pędzlem, lecz nożyczkami, rozwijając kolaż. Wykorzystywali montaż i asamblaż (kompozycję z  przedmiotów gotowych, trójwymiarową  odmianę kolażu). Często dla dzieł plastycznych charakterystyczne były kompozycje z przypadkowo dobranych przedmiotów użytkowych, części mechanizmów (tzw. ready mades, czyli „przedmioty gotowe”). Przykładem jest zaprezentowanie przez Marcela Duchampa  pisuaru, który zatytułował Fontanna.
Dadaiści posługiwali się absurdem. Jedna z prac Duchampa składała się z klatki dla ptaków, w której umieścił kawałki białego marmuru przypominające kostki cukru. A pracę zatytułował: Dlaczego nie kichać.
Jedynym narzędziem twórczym artysty dadaizmu  była niczym nieskrępowana fantazja, pozwalająca dowolnie zestawiać różnorodne elementy, co miało wywoływać   u odbiorcy szok i zaskoczenie. Sprowadzała się do gry, a nawet beztroskiej, infantylnej zabawy. Duże znaczenie w sztuce dadaistycznej miały parodia, szyderstwo i nonsens. Sztandarową techniką malarstwa dadaistycznego stał się kolaż, a więc tworzenie obrazu z różnych (niejednokrotnie doklejanych) elementów i faktur: gazet, tapet, szkła itp. Ten kontrolowany, pozorny bezsens  i chaos – podobnie jak w poezji – miał  odzwierciedlać  absurdalny  porządek świata. 
Kurt Schwitters –jeden z dadaistów twierdził: Kiedyś wszystko będzie stare, z wyjątkiem Dada. (powyżej  jeden z jego obrazów: Small Sailors' Home). 
Czy rzeczywiście miał rację?  

Ars

Grafika:
https://ilinfernodotcom.files.wordpress.com/2015/10/visuel-1-940x1290.jpg
http://retroavangarda.com/wp-content/uploads/2016/05/dada-05.jpg
http://s3-us-west-2.amazonaws.com/fahrenheit/wp-content/uploads/2017/02/21160421/obras-que-fueron-inspiradas-por-la-fuente-de-marcel-duchamp-01.jpg
http://www.4-construction.com/up/images/featured/art//12-why-not-sneeze-rose-selavy-1921.jpg
https://uploads0.wikiart.org/images/kurt-schwitters/small-sailors-home-1926.jpg