30 października 2016

Przeczytane, przemyślane, skomentowane



          Tam  spoczywają Polacy



Na starych grobach, gdzie ojcowie moi.
Spoczęli, życiem strudzeni tułacze,
Klękam pod krzyżem, co nad nimi stoi,
I płaczę.
                                                                                      (Maria Konopnicka)


Przedwojenna Polska miała cztery piękne nekropolie – na Rossie w Wilnie, Łyczakowski we Lwowie, Rakowicki w Krakowie i warszawskie Powązki. Spośród nich zostały nam dwa – piękne, nastrajające melancholijnie, niezwykłe. Te we Lwowie i Wilnie są dziś kotwicą pamięci o Polsce – powiedział profesor  Stanisław  Nicieja w jednym   z wywiadów. 
Cmentarz  na Rossie (zdjęcie wyżej)  znajduje się w Wilnie, a więc na Litwie. Najstarsza część nekropolii pochodzi z  1769 roku. Poeta młodopolski Lucjan Rydel tak go opisywał: Cmentarz jest rozległy i dziwnie piękny. Samo jego położenie niezwykłe: rozkłada się on tarasowato na stoku dość pochyłego pagórka. Osobny urok nadają mu rozłożyste stare drzewa, rosnące gęsto i nieregularnie, jak w lesie. Między nimi wiją się swobodnie, wspinają w górę   i schodzą w dół ścieżki, snujące się kręto wśród mogił. Tak przynajmniej wygląda najstarsza, najrozleglejsza, trochę dzika i właśnie dlatego najpiękniejsza część tego leśnego cmentarza. Na Rossie znajduje się około 26 tysięcy nagrobków, pomników, a także grobowców.  Za najpiękniejszy pomnik nagrobny uznaje się brązową rzeźbę anioła na mogile Izy Salmonowiczówny, wykonaną w 1903 roku – zdjęcie otwierające post.

Na wileńskim cmentarzu spoczywa wielu znanych Polaków: historyk i  działacz polityczny Joachim Lelewel;  poeta i tłumacz epoki romantyzmu Władysław Syrokomla;  poeta i publicysta Czesław Jankowski; malarz i rysownik Franciszek Smuglewicz; Eustachy Tyszkiewicz – archeolog i historyk. Tutaj jest pochowany Euzebiusz Słowacki  - polski teoretyk i historyk literatury, tłumacz, dramatopisarz, poeta  i pedagog,  ojciec Juliusza Słowackiego. Na Rossie znaleźli wieczny odpoczynek przedstawiciele wielu pokoleń, wybitni działacze społeczni, malarze, twórcy literatury, kompozytorzy i uczeni. Jest więc Wzgórze Literatów, jest Aleja Główna (Profesorów) oraz  Wzgórze Aniołów.  Na ty cmentarzu  znajduje się  grób Marii z Billewiczów Piłsudskiej, matki Marszałka. U jej stóp umieszczono srebrną urnę z sercem Józefa Piłsudskiego, a na płycie - napis: Matka i Serce Syna.
Cmentarz  Łyczakowski (zdjęcie wyżej)  we Lwowie (Ukraina) założono w roku 1786 na miejscu cmentarza dla zmarłych na dżumę. Obecnie zajmuje obszar 42 hektarów i mieści  300 tysięcy mogił, na których znajduje się około 500 posągów    i płaskorzeźb o wielkich walorach artystycznych. Przedstawiają one wizerunki zmarłych i postaci alegoryczne.  Bogaci mieszkańcy Lwowa  zamawiali nagrobki u najlepszych rzeźbiarzy, architektów i kamieniarzy:  Antona, Jana  i Leopolda Schimserów, Hartmana Witwera, Tomasza Dykasa, Leonarda Marconiego, Juliana Zachariewicza, Parysa Filippiego (poniżej rzeźba Filippiego).
Tworzeniu Cmentarza Łyczakowskiego przyświecała myśl filozofa Jeana- Jaquesa Rousseau:  człowiek blisko przyrody.  Zgodnie z tym założeniem cmentarz miał być parkiem, ogrodem snu i pamięci.  Zmarli zasnęli snem wiekuistym z nadzieją na przebudzenie. Nie ma więc napisów: Memento mori. Profesor Nicieja  pisze: dzięki temu, że ludzie zostali pochowani na tak niezwykłej nekropolii, zyskali nieśmiertelność. (…) ludzie słyszą opowiastki o pochowanych, oczarowują się ich grobem, a potem sięgają po książki o nich. Jedna z opowieści mówi o aptekarzu Iwanowiczu. Gdy umarł, jego dwa wierne psy leżały na grobie, nie przyjmując jedzenia. Gdy zakończyły życie,  ich rzeźby umieszczono  na grobie pana.

Łyczaków jest miejscem pochówku wielu wybitnych i zasłużonych Polaków. Spoczywają tutaj: poeta Seweryn Goszczyński, malarz Artur Grottger (niżej zdjęcie grobowca), poetka Maria Konopnicka, pisarka Gabriela Zapolska, poeta Władysław Bełza, matematyk Stefan Banach, działaczka ludowa Maria Wysłouchowa, twórca spółdzielczych kas oszczędnościowych Franciszek Stefczyk.
Częścią Cmentarza Łyczakowskiego  jest Cmentarz Orląt Lwowskich. Spoczywają na nim uczestnicy bitwy o Lwów i Małopolskę Wschodnią w latach 1818-1920, część z nich  to młodzież szkół średnich i wyższych. W momencie śmierci Jaś Kukawski miał zaledwie 9 lat, a Jurek Bitschan czternastolatkiem, kiedy zginął na Łyczakowie. Najmłodszym obrońcą Lwowa, który oddał życie, był Jaś Kukawski.  Miał 9 lat, a karabin był większy od niego. 

Powinniśmy pamiętać, że miliony Polaków  spoczywają także  na wielu cmentarzach Litwy, Białorusi, Rosji i Ukrainy. Historia sprawiła, że jedni tam mieszkali (Lwów, Wilno, Grodno – to tylko największe miasta), inni byli ofiarami stalinowskiego terroru (Syberia, Katyń, Miednoje,  Bykownia, Kuropaty). Niżej fragment cmentarza w Kuropatach na Białorusi.
Za wschodnią granicą spoczywają również powstańcy listopadowi i styczniowi oraz powstańcy z AK. Tam są pochowani ludzie zasłużeni dla polskiej kultury. W Rudkach koło Lwowa (Ukraina) - Aleksander Fredro. W Grodnie (Białoruś) -  pisarka Eliza Orzeszkowa oraz   historyk Teodor Narbutt. W Horodnikach (Białoruś) – Jędrzej Śniadecki, filozof, lekarz, biolog, ojciec chemii polskiej. W Łyskowie (Białoruś)– Franciszek Karpiński, poeta, autor kolędy Bóg się rodzi. W Bogdanowie (Białoruś)– malarz Ferdynand Ruszczyc. W Smolanach (Białoruś)  jest pochowany Tomasz Zan  - poeta i geolog, współzałożyciel Towarzystwa Filomatów.  W Moskwie (Rosja) – znajduje się symboliczny grób ostatniego dowódcy Armii Krajowej, generała Leopolda Okulickiego „Niedźwiadka”. Na Syberii zachowały się cmentarze z przełomu XIX i XX wieku: w Wierszynie (Irkuck), Wilence, Kanoku, Alaksandrówce (Krasnojarski Kraj), w Białymstoku (Tomsk), w Despotzenowce, Botwino, Hryniewiczach (Omsk).

To tylko niektóre nekropolie skrywające szczątki Polaków i będące kotwicą pamięci o Polsce. Warto czasem o nich pomyśleć i zadumać się nad powikłaną polską historią. Dzień Wszystkich Świętych jest dobrą ku temu okazją.

Kerstin

Grafika:
http://static.prsa.pl/images/bfcdc122-c9af-4285-9934-6fc9074ce317.jpg
http://blog.bluesky.pl/wp-content/uploads/2014/03/Wilno-smentarz.jpg
http://lwow.info/wp-content/blogs.dir/1/files/cmentarz_lyczakowski_list2015/ODS_6913.JPG
https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/30/Lw%C3%B3w_-_Cmentarz_%C5%81yczakowski_-_Jozefa_Markowska.jpg
http://s3.flog.pl/media/foto/maria_d8b6a91ba18c5010c48566336d3f4d97.jpg
https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjK1HvTbQNsAaOHQ0nqOkUlEtFKYqnn5eUQAYI8GU4vVVfd1D5kQn3vn4I1bIWVJcISwTgOauQZGHE7jmL8eZjr7z2aLoW63QilfoIAy6MlSU5XsbuEwDaKytwRlBVzyzNAXMXqhrFdP0fZ/s400/cccccc.png