31 października 2020

Oglądamy filmy


     „Zbrodnia i kara”  Piotra Dumały

 

Mój film to rodzaj snu.

Tak jakby ktoś przeczytał Zbrodnie i karę,

a potem mu się to przyśniło.

(Piotr Dumała)

 

Czy jest jeszcze coś, czego współczesny obserwator światowej kinematografii nie widział? Jeżeli miałbym wskazać film inny od wszystkich, to w czołówce tego rankingu na pewno znalazłby się film Piotra Dumały Zbrodnia i kara  z 2000 roku. Na wyjątkowość tego dzieła wpływa przede wszystkim wymyślona przez jego twórcę technika animacji, nazwana „gipsową”. Polega ona na rysowaniu igłą i skalpelem na pomalowanej ciemną farbą  płycie gipsowej w celu  uzyskania  efektu przypominającego  malarstwo olejne. Na stworzenie około 30 minut animacji poświęcił ponad 3 lata pracy. Film  nie ma dialogów, a jedynymi dźwiękami  są muzyka i  odgłosy otoczenia. Wyjątkowości dodaje mu także wizyjny charakter animacji. Oglądając ten film, widz czuje się jak w trakcie snu.

Obejrzenie filmu na pewno powinno być poprzedzone przeczytaniem książki, do czego gorąco zachęcam.  Znajomość  powieści bardzo  pomaga w zrozumieniu ekranizacji, ponieważ  niespełna 30- minutowy film, oparty na powieści Fiodora Dostojewskiego, jest bardzo osobistą interpretacją reżysera. W związku z tym, w animacji następują liczne skróty, syntezy i zmiany w stosunku do książki. Mimo trudnego zadania, autorowi udało się uchwycić trudny i mroczny charakter XIX- wiecznej powieści. Bohaterowie mają swoje emocje, lęki i motywacje, a świat wydaje  się żywy (na swój wizyjny sposób). Granice między jawą  a rzeczywistością zacierają się. Cała animacja przypomina raczej senny koszmar, w którym dominuje cień, a światło występuje zaledwie punktowo, rozjaśniając niewielką część ekranu. 

W filmie występuje „uzwierzęcenie” postaci. Mają one wyostrzone rysy twarzy i drapieżne oczy. Szczególnie widać to w trakcie sceny zabójstwa lichwiarki, w której Raskolnikow przypomina drapieżnika atakującego swoją ofiarę. Kolejna scena również to potwierdza - Swidrygajłow sięga po rewolwer, a jego ręka obrasta sierścią. W trakcie oglądania  widzowi towarzyszą  rożne insekty - larwy i owady, co jest nawiązaniem do słów Rodiona, który porównuje ludzi do wszy. W filmie występuje tylko pięcioro bohaterów:  Raskolnikow, Swidrygajłow, Sonia oraz  lichwiarka i jej siostra. Ulice Petersburga, w powieści tłoczne i wypełnione ludźmi,  tu są puste. Główny bohater Rodion, tak jak w książce, ma wiele twarzy:  chłopca, młodzieńca, wreszcie - mordującego z zimną krwią zabójcę. Raskolnikow jest samotny i wyobcowany, a najczęściej widzimy go, gdy śni albo snuje się po ulicach Petersburga. Często Raskolnikowowi towarzyszy starszy człowiek.  Niektórzy interpretują go jako Raskolnikowa po latach życia ze świadomością winy. Ja jednak uważam, że to Swidrygajłow, na co  wskazuje - portret Duni  oraz  jego wygląd zewnętrzny, zgodne z powieściowym wizerunkiem. Zwierzęce  cechy  ma również  lichwiarka Alona Iwanowa -  ptasie oczy, a  wyglądem przypomina baśniową Babę Jagę. Cech zwierzęcych  nie mają  Sonia i Lizawieta, ponieważ to  postaci jednoznacznie pozytywne i uduchowione. Żeby poznać losy tej piątki bohaterów, zachęcam do obejrzenia filmu. 

W dziele Piotra Dumały  trzeba ponadto zauważyć ciekawe przejścia i zbliżenia, grę światła i cienia. Z  obrazową ekspresją współgra ścieżka dźwiękowa. Widz słyszy nie tylko nastrojową muzykę Janusza Hajduna, ale również odgłosy kroków, skrzypienie schodów, brzęczenie muchy, szum wiatru, monotonny dźwięk spadających z kranu kropel wody (Danuta Górecka). Film jest utrzymany w ciemnej i ponurej kolorystyce, ale reżyser wprowadza także kontrastowe barwy – czerwone jabłka, czerwona suknia Soni, czerwony barszcz, krople krwi spływające po źdźbłach trawy. Nabierają one symbolicznej wymowy – odnoszą się do zbrodni, złej i nagannej moralnie, a także do cierpienia.  Zegarki  i zegary z kolei oznaczają upływający czas i nieodwracalność czynów oraz  samotność człowieka.

Kim jest Piotr Dumała?  Zasłynął animowanymi adaptacjami prozy Fiodora Dostojewskiego i Franza Kafki. Łagodna,  Franz Kafka czy Zbrodnia i kara  to utrzymane w mrocznej atmosferze krótkie metraże, w których jawa płynnie przechodzi w senne wizje. Twórczość Dumały swą oniryczną aurę zawdzięcza autorskiej, niezwykle czasochłonnej technice animacji.  Artysta jest też scenarzystą, pisarzem i scenografem. Otrzymał Nagrodę Specjalną Jury na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni. Wykłada w Państwowej Wyższej Szkole Filmowej w Łodzi.

Animacja  Zbrodni i kary   uzupełniła moją   interpretację  książki Dostojewskiego. Mimo  swojego skondensowanego charakteru, dobrze oddaje uczucia pokazane w powieści, zwracając, uwagę  bardziej na charakter symboliczny akcji niż na realistyczne jej przedstawienie.  Zachęcam  do zapoznania się  zarówno  z książkami  Fiodora Dostojewskiego, jak i animacjami Piotra Dumały.

Mati

Grafika:

https://www.filmfestivalcottbus.de/images/movie_images/44a6bc6b41d11142e6d542a84cd9002c.jpg

https://nina.files.rd.insyscd.net/okladki/zbrodnia-i-kara-okladka.png

https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhuS9ejMtYTRZBvgJeWCIHQA4RP5pNGev09uEmgTonV8pSzLVQyf_bS2Ovm8UwmuazuUKyxQ82PsLAj1AIHGVTH_cUlCAe5QzZN6fh2ITo7D0d2gDENvAXNqA_0OYXcWn5_YB5oICjCv2c/s320/zkkanapa.jpg