6 maja 2013

Moje hobby, mój świat



    Słownik wyrazów „Babcinych”


  


Jak można nie cenić pięknej naszej mowy,
tak szlachetnej,
tak dźwięcznej, tak bogatej  w wyrazy…
(Elżbieta Jaraczewska)

 
Zawsze z zaciekawieniem przysłuchuję się rozmowom moich dziadków, wujków, starszych sąsiadów, którzy tak jak ja, pochodzą z Tomaszowa Lubelskiego lub okolic. Używają wielu pięknych, gwarowych zwrotów, które występują tylko tu, na dawnym pograniczu polsko-ruskim. Niektóre z nich są bardzo zabawne. Robią ogromne wrażenie, zwłaszcza w połączeniu z charakterystycznym melodyjnym zaciąganiem, dźwięcznie wymawianym „h” i  przedniojęzykowym „ł”, które można usłyszeć już bardzo rzadko. Spisałam niektóre z nich, aby nie zostały zupełnie zapomniane. Oto pierwsza część słownika wyrazów, które nazwałam „babcinymi”.

ale mu ździuchańców nadała! – ale go zbiła!
aż nu – wystarczająco, akurat
bajura lub badunia – kałuża
bakon – tytoń
bandować się – gromadzić się 
baniak – garnek
belbas – fasola jasiek                                                   
berbelucha – mętny płyn
bęcnąć – upaść, uderzyć
bodak – oset
brajdocha – błoto, maź
budowarek – ganek
bulka – bańka powietrza
chabałęzie – byle jaki bukiet lub wiązanka, gałązki
charaszać – kastrować
chechłać – przecinać tępym nożem
chmary – chmury
chmielina – pędy ziemniaków
chrobak – robak
ciupać – ciąć siekierą na małe kawałki
cybuch – papieros
czuchrać – drapać
czyrkać – zapalać zapałkę
drycki – doły i nierówności na drodze
drygle – galareta
duki – dokąd
dziabać – przekopywać grządki motyką
fafu – oznacza, że coś jest niepotrzebne, należy to coś odrzucić
fujara – oferma
gamuła – kula
gnieciuch – byle jakie ciasto
gnycać – dusić np. ziemniaki
gnyp – człowiek skąpy
gwacać  – gryźć bezzębnymi ustami
gzić się – zaczepiać kogoś, łaskotać albo szaleć
hadra („h” dźwięcznie wymawiane) – ktoś bardzo złośliwy, aspołeczny
handara – niepotrzebnie wielki dom
harbuzy („h” dźwięcznie wymawiane) – dynie
hawkać – szczekać
het i nazad – w tę i z powrotem (pisownia zgodna z wymową: h często jest dźwięcznie wymawiane)
homonić się – męczyć się z czymś
huby – grzyby inne niż prawdziwek lub maślak
hurkotać – huczeć
hurma („h” dźwięczne) – duża grupa ludzi
hyczka – nadziemna część warzyw
hykać – mieć czkawkę
hysać – skakać
jak raz – naraz, w tym momencie
jamy – doły
jaropłam – samolot
kali proga –  pod progiem
kapszuk – balon, pęcherz, a także termofor, opuchlizna na powiekach
karakula – pokraka
kastamachy – kości
katulać – toczyć
kolasza – gęsta zupa
kołtuszka (kołotuszka) – pierwowzór miksera, kijek z przyciętymi u dołu rozgałęzieniami, służący do mieszania
kuromesło – budka, barak
kury cywają na bancie – drzemią na grzędzie
kwaśnik – zupa szczawiowa
lapa – ktoś niedyskretny, plotkarz
lapatocha – chlapa, błoto
lekkie – płuca
ligaj – idź spać
łupsko, pałuba, goniocha – nieporządna kobieta
marna jadaczka – ktoś, kto mało je
marymuch – muchomor
mieć harmonię pieniędzy – mieć dużo pieniędzy
moterka – nakrętka na śrubie
motuz – węzeł, powróz
muraszcz – mrówka  (murachy – mrówki)
mutra – nakrętka na oś wozu przytrzymująca koło
mykać – wyciągać słomę lub siano ze stogu
Królowa Elżbieta

Grafika:
http://img.targeo.pl/i/cache/static/miasto/to/tomaszow_lubelski,gmina_tomaszow_lubelski,1118.png
http://m.wm.pl/2013/01/n/babcia-133218.jpg