Niezwykłość kawy
Jeśli masz zmartwienie – napij się kawy,
jeśli się cieszysz – napij się kawy,
jeśli jesteś zmęczony – napij się kawy.
(Martyna Wojciechowska)
Kawa… Któż jej nie lubi? Przecież dodaje energii i poprawia nastrój, podobno też mobilizuje do działania. Mówi się na przykład, że jeżeli na biurku pisarza stoi filiżanka kawy, z pewnością stworzy on znakomite dzieło. Coś w tym chyba jest, bo choćby Honoriusz Balzak - wypijał w ciągu doby około 50 filiżanek kawy i napisał „Komedię ludzką”, która składa się ze 130 utworów (oraz około 2000 bohaterów). Pisarz tak oto zachwalał ten napój: Gdy tylko kawa trafi do żołądka, zaczyna się ogólne poruszenie. Pojawiają się pomysły, porównania same się nasuwają, kartka się zapełnia. Kawa jest sprzymierzeńcem, dzięki niej pisanie przestaje być walką.
Podobnego zdania byli i inni twórcy. Na przykład Wolter wypijał dziennie od 30 do 40 filiżanek kawy, dodając do niej czekoladę (dziś można zamówić w kawiarni kawę Woltera). Opowiadał, że kawie zawdzięcza wiele pomysłów, które wykorzystał w swoich pismach. Ignacy Krasicki, twórca oświecenia, pisał, że kawa ma smak łagodny i skutki zdrowiu zdatne. Właściwości uzdrawiające widział też w kawie poeta Antoni Lange - to środek na marazm i brak weny twórczej: Tyś mi natchnieniem i pieśnią, i sławą. Podczas pracy pił kawę także Jan Parandowski i dostrzegał w niej korzyści – przekonywał, że wzmacnia wytrwałość w natężeniu myśli oraz usuwa nieufność w swoje siły, rozterki, zgryzoty z urojonych przeszkód i trudności. Gertruda Stein, amerykańska pisarka w zachwycie poszła jeszcze dalej: Kawa daje czas na myślenie. Jest czymś więcej niż tylko napojem, jest wydarzeniem.
Kawę pili i cenili także kompozytorzy, na przykład Ludwik van Beethoven. Był on jednak na tyle wybredny, że spożywał tylko kawę zaparzoną przez siebie, do której zużył 60 ziaren. Jan Sebastian Bach również lubił ten czarny napój, skomponował nawet „Kantatę o kawie”. Nie wszyscy i nie od razu jednak zasmakowali w kawie. Ponieważ sprowadzano ją od innowierców (z Turcji), byli tacy, którzy mówi o jej diabelskim pochodzeniu. Jan Andrzej Morsztyn (barok) pisał o kawie: Napój, jak brzydka trucizna i jady,/ Co żadnej śliny nie puszcza na zęby,/ Niech chrześcijańskiej nie plugawi gęby! Adamowi Kazimierzowi Czartoryskiemu (oświecenie) z kolei, nie podobało się bezkrytyczne naśladowanie paryskich kawoszy przez polską elitę, czemu dał wyraz w komedii „Kawa”.
Skąd pochodzi kawa? Do dziś jej rodowód jest nierozstrzygnięty: Jemen, Etiopia, a może Egipt. W Europie znalazła się dzięki lwowskiemu szlachcicowi Jerzemu Kulczyckiemu, który służył w wojsku króla Jana Sobieskiego. Po pokonaniu Turków w 1683 roku szlachcic znalazł w ich opuszczonym obozie kilkaset worków kawy i podobno w Wiedniu otworzył pierwszą kawiarnię. Pochodzenie nazwy również nie zostało jednoznacznie ustalone. Najprawdopodobniej pochodzi od arabskiego słowa kahwa, ale też może się wywodzić od etiopskiego miasta Kaffa. Języki europejskie przejęły za pośrednictwem tureckiego słowa kahve, a od niego utworzono włoską wersję: caffè.
W Polsce zwyczaj picia kawy i spotykania się przy niej z biegiem czasu przyjął się na dobre. Do tego stopnia, że Adam Mickiewicz zachwycał się w „Panu Tadeuszu”: Takiej kawy, jak w Polszcze, nie ma w żadnym kraju. Ten „trunek” ma czarność węgla, przejrzystość bursztynu,/ Zapach moki i gęstość miodowego płynu. Naturalnie, poeta każe kawiarce dodać „dobrą śmietankę”, bo tylko taką kawę lubi. Zresztą, kawę pokochano dopiero wtedy, gdy zaczęto ją słodzić (cukrem lub miodem) i zaczęto dodawać do niej śmietankę, o czym się przekonał sam założyciel kawiarni w Wiedniu – Jerzy Kulczycki.
Kawa nie była przeznaczona dla wszystkich, lecz dla ludzi o wyrafinowanych gustach estetycznych – tak sądzono w kręgach dekadenckich okresu Młodej Polski. Ludwik Szczepański (założyciel „Życia” krakowskiego), pozostając pod wpływem Baudelaire'a, pisał: Wśród oceanu czarnej kawy/Płynę do wyspy Ukojenia -/Clown pełen nudy i marzenia,[...]/Upadam mdlejąc ze znużenia -/Wśród oceanu czarnej kawy. Coraz częściej powstawały kawiarnie, które w Polsce były miejscem twórczości literatów. W niektórych bywał też poeta Konstanty Ildefons Gałczyński - smakosz kawy (wypijał dziennie około 15 filiżanek). W warszawskim „Kopciuszku” zostawił taką oto rymowankę w księdze honorowych gości: Pijcie kawę, pijcie kawę,/Nie wierzycie, że to cud,/Gdy strumienie kawy płyną,/choć nie sadzi kawy lud.
Stopniowo zwyczaj delektowania się kawą zawędrował „pod strzechy” (jak powiedziałby Mickiewicz). Olga Tokarczuk tak oto przedstawia kawowy ceremoniał charakterystyczny dla lat 60. XX wieku: Około dziesiątej zaczynał się codzienny rytuał picia kawy. Brzęczały aluminiowe łyżeczki i denka szklanek uderzały delikatnie o spodki, te biurowe dzwonki. Zmielona, cenna kawa, przynoszona z domu w słoikach po dżemach, obdzielała sprawiedliwie szklanki, wrzątek tworzył na jej powierzchni gruby brunatny kożuszek, który zatrzymywał na chwilę wodospady cukru. Zapach kawy wypełniał po sufit Bank Spółdzielczy w Nowej Rudzie, a chłopi, którzy akurat teraz stawali w kolejce, pluli sobie w brody, że trafili akurat w ten kawowy święty czas.
Wbrew początkowej niechęci, kawa przyjęła się w Polsce i dziś trudno sobie wyobrazić bez niej życie. Pije się ją na co dzień w domu, ale też stała się symbolem życia towarzyskiego i wówczas najczęściej jest spożywana w kawiarniach. Najlepiej, żeby miały one artystyczny klimat. Można je spotkać w licznych miastach, w Zamościu również znam taką.
Mel
Grafika:
https://img.freepik.com/darmowe-psd/recznie-rysowana-kawa-ilustracja_23-2150795462.jpg?semt=ais_hybrid&w=740&q=80
https://img.freepik.com/darmowe-psd/recznie-rysowana-kawa-ilustracja_23-2150795464.jpg
