16 marca 2024

Spotkanie ze sztuką

 

         Jak zrozumieć jazz?

 

Jeśli będziesz musiał zapytać, czym jest jazz,

nigdy się nie dowiesz.

(Louis Armstrong)

 

Nie można czytać o muzyce, bez muzyki! Zachęcam zatem do posłuchania! Włączcie w tle muzykę! Mam nadzieję, że Wam się spodoba. Take Five - YouTube

Muzyka jest obecna w życiu prawie każdego człowieka. Różne  jej  gatunki - od klasyki po rock, przez pop aż po jazz. Nie każdy jednak lubi i rozumie  muzykę jazzową. Większość uważa, że są to tylko przypadkowe dźwięki,  może nawet pomyłkowe.  Tymczasem  jazz  jest sztuką, którą trzeba najpierw poznać, aby ją zrozumieć i się nią zachwycać. Wokalistka jazzowa Barbara Hendricks tak oto widzi  to zagadnienie:  Jazz musi się przede wszystkim czuć. […] W jazzie ukryte jest to samo, co u Mozarta – na przykład bardzo prawdziwe, szczere ludzkie emocje. I absolutnie nie można mówić, że to muzyka łatwiejsza. Ellingtona traktuję równie poważnie jak na przykład Szostakowicza, obaj są wybitnymi twórcami.

Jazz jest gatunkiem muzycznym, który powstał na przełomie XIX i XX wieku na południu Stanów Zjednoczonych. Jest on połączeniem muzyki ludowej, rozrywkowej i artystycznej, a jej korzenie tkwią w muzyce zachodnioafrykańskiej  i europejsko-amerykańskiej. W głównej mierze polega ona na własnej interpretacji i aranżacji danego utworu, a charakteryzuje się swobodą artystyczną oraz improwizacją. Dlaczego?  Ponieważ  pierwszymi twórcami  jazzu byli nieznający nut niewolnicy. Najpierw ten  gatunek muzyki rozpowszechnił się w Nowym Orleanie, skąd pochodził jeden z najbardziej znanych wokalistów jazzowych - Louis Armstrong (zdjęcie wyżej).

Jednym ze stylów jazzowych jest swing (z angielskiego: kołysać się). Charakteryzuje się on  niezwykłą lekkością,  podziałem  na nierówne takty, sprężystością i zmiennością rytmu,  co  przypomina  dialog  pomiędzy instrumentami. Swing święcił triumfy  na przełomie lat 30. i 40. XX wieku, a dlatego niezwykle popularne były wówczas wielkie orkiestry jazzowe.  W tym czasie ważnymi muzykami byli Fletcher Henderson i Duke Ellington (zdjęcie wyżej), którzy jako liderzy orkiestr przyczynili się do rozwoju swingowego stylu jazzu. Wzrosła również popularność solistów, takich jak Louis Armstrong i Benny Goodman, którzy zdobyli uznanie za swoje umiejętności improwizacyjne.

W  latach 50.  XX wieku jazz przybrał formę tak zwanego cool  jazzu. Najważniejszym  przedstawicielem tego stylu był Miles  Davis. Ta muzyka charakteryzowała  się subtelniejszymi harmoniami, mniej intensywnym rytmem i bardziej relaksującym brzmieniem. W latach 60.  powstał free jazz, który okazał się zupełnie innym rodzajem jazzu niż pierwotny  i otworzył nowe możliwości dla improwizacji. Artyści tacy jak Ornette Coleman i Cecil Taylor (zdjęcie wyżej) eksperymentowali z dźwiękiem i kompozycją muzyczną, tworząc niecodzienne utwory.

Jazz odegrał  znaczącą rolę w rozwoju innych gatunków muzycznych, częściowo również  wpłynął  na  rozwój  rock and rolla czy bluesa. Jazzowe harmonie, improwizacja i swoboda artystyczna miały  także  duży wpływ na pop  czy  hip-hop.

W Polsce jazz pojawił się w latach 20. XX wieku,  lecz  w latach  1948-1949  przeżył trudne chwile –był zwalczany przez władze PRL -u  ze względu na jego amerykański rodowód.  Dlatego nastał wówczas  czas „jazzu katakumbowego”, czyli słuchanego i wykonywanego nieoficjalnie. Dopiero w 1954 roku zaczęto wykonywać jazz  oficjalnie, a od 1955 rozpoczęły się festiwale jazzowe w całej Polsce, między innymi w Zamościu.

Pierwszy  festiwal  „Jazz  na Kresach” odbył się w Zamościu w 1983 roku w klubie jazzowym im. Mieczysława Kosza. Jednym z pierwszych artystów tam występujących (i ojcem chrzestnym festiwalu) był Jan Ptaszyn Wróblewski. Klub istnieje do dziś (choć w innym miejscu) pod nazwą „Jazz Club Kosz’’. Występowali  i występują tam zawodowi muzycy, artyści i wokaliści jazzowi, a po koncertach rozpoczyna się jam session, czyli wspólne muzykowanie polegające na tym, że każdy może wejść na scenę i zaprezentować swoje umiejętności, łącząc przy tym współpracę z innymi tak, aby każdy artysta miał swoją przestrzeń muzyczną.  W księdze pamiątkowej Klubu Jazzowego im. Mieczysława Kosza w Zamościu znajduje się taki oto wpis: Nie ma kresu jazzu, jest Jazz na Kresach. To bardzo optymistyczne!

Podsumowaniem moich rozważań  o jazzie mogą być słowa Tomasza Stanki: My muzycy wiemy dokładnie, dlaczego to jest takie piękne […] Jazz to wielka sztuka […] Muzyka poważna jest jak fizyka Newtona, a muzyka jazzowa jest jak fizyka kwantowa. Inne skale, inne zależności, inny czas, ta sama rzeczywistość.

Amelia

 

Grafika:

https://encrypted-tbn0.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9GcS0KhUM8oFgXa3ZUiIdpzAOZByeIepCyCIArLXXer0_gQMv_yIlWaX-4B6m0g_iXqA3Gzc&usqp=CAU

https://i.etsystatic.com/33369149/r/il/eef0f1/4136379497/il_fullxfull.4136379497_m5xe.jpg

https://images.fineartamerica.com/images-medium-large-5/duke-ellington-richard-lewis.jpg

https://i.ytimg.com/vi/pI_7zURFF4o/hqdefault.jpg?sqp=-oaymwEmCOADEOgC8quKqQMa8AEB-AH-BIAC4AOKAgwIABABGH8gQSgcMA8=&rs=AOn4CLCL4zxYVByZWRX_v6LRrZtFkArZQw

https://polishjazz.pl/wp-content/uploads/2022/06/logo_opis.jpg

9 marca 2024

Językowe potyczki

 

        Rel, czyli potakiwanie

 

Język młodego pokolenia

charakteryzuje się przemijalnością.

[…] korzysta z chwilowych trendów.

Moda na określone zwroty i zapożyczenia

powstaje na zasadzie wolnych skojarzeń.

(Jerzy Bralczyk)


Zanim się spostrzegliśmy,  zostało wybrane  młodzieżowe słowo roku 2023. Przypomnę, że Młodzieżowe Słowo Roku to plebiscyt organizowany przez Wydawnictwo Naukowe PWN we współpracy z Uniwersytetem Warszawskim. W skład jury plebiscytu wchodzą: dr hab. Anna Wileczek (Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach), prof. dr hab. Ewa Kołodziejek (Uniwersytet Szczeciński), prof. dr hab. Marek Łaziński (Uniwersytet Warszawski) i Bartek Chaciński („Polityka”- redaktor działu kultury). Użytkownicy języka w wyniku głosowania wyłonili trzy zwycięskie słowa roku 2023: „rel”, „sigma” i „oporowo”. Jurorzy z kolei, przyznali  specjalne wyróżnienie dla słowa „oddaje”. Od początku (czyli od 2016 roku) śledzimy tę ciekawą inicjatywę i niemal od początku o niej piszemy na naszym blogu. Zapraszam do lektury postów: „Dzban przed normikiem” (29 grudnia 2018); „Wygrała alternatywka” (4 stycznia 2019) ; „Bawić się słowem” (18 grudnia 2021); „Masz essę” (4 lutego 2023).

„Rel”. Językoznawczyni Anna Wileczek o tym słowie mówi, że ma niemal wszystkie cechy językowego  hitu: jest krótkie, przyjazne (oznacza: zgadzam się z tobą; czuję to samo; potwierdzam; racja),  pochodzi z angielskiego (relatable),  jest samodzielnym skrótem, którym można szybko spuentować rozmowę; jest bardzo  rozpowszechnione  wśród młodzieży – funkcjonuje od 2020 roku. Słowo „rel” ma już swoją małą rodzinę: rzeczownik „relówa”, czasownik „relować” („reluję”) oraz  przysłówek „megarel”.

Drugie miejsce w plebiscycie zdobyło słowo „sigma”. Anna Wileczek tak wyjaśnia  jego znaczenie: Tę oddaloną, bo osiemnastą literę alfabetu greckiego wybrano do nazwania silnej osoby (mężczyzny lub kobiety), nieszukającej  jednak poklasku, sytuującej się z dala od blichtru władzy, za to mającej realny (czytaj: autentyczny) wpływ na rzeczywistość. Sigma wzbudza szacunek innych, osiąga sukcesy, jest nonkorformistą i trzyma się wartości, które uważa za prawdziwe. Przy takiej osobie w zasadzie pozostaje powiedzieć tylko… „rel”.

„Oporowo”. To słowo znalazło się na trzecim miejscu i oznacza: „intensywnie”, „mocno”, „dużo”, „do końca” . Jest synonimem wyrażeń: „do oporu”, „w opór” („bardzo”, „dużo”) oraz internetowego virala „oporowo całodobowo”.

Jurorom spodobało się  znane słowo „oddaje”, ale funkcjonujące  w języku młodzieży w nowym znaczeniu : „jest wartościowe”, „opłaca się” lub „zwraca włożony wysiłek”. Ma podobny sens jak słowa: „siadło”, „weszło”. Wyraża również pozytywną ocenę czegoś. Ważne  jest, że zostało utworzone na gruncie języka polskiego – powiedziała Anna Wileczek. No i ma potencjał, jak mawia młodzież.

Do finałowej dwudziestki w 2023  roku weszły (poza zwycięskimi) takie oto słowa:  bambik, baza, bratku / bruh, cringe, drillowiec, fr / FR, git, imo, LOL, NPC, rizz , side-eye,  slay,  zgerypała. Słowo kys  (skrót wyrażenia "kill yourself" (ang. „zabij się”) zostało wycofane z plebiscytu jako zbyt kontrowersyjne. W poprzednich latach  zwyciężyły słowa: sztos, Iks de/XD,  dzban, alternatywka śpiulkolot, essa. Organizatorzy  plebiscytu  Młodzieżowe Słowo Roku piszą, że jednym z celów przedsięwzięcia jest  krzewienie  języka polskiego wśród nastolatków. Tymczasem okazuje się, że  w istocie popularyzuje modne słowa młodzieżowe wśród dorosłych. Pewnie wszyscy słyszeli wypowiedź bardzo znanego polityka skierowaną do drugiego polityka: Mateusz, ale z ciebie bambik. Anna Wileczek wyjaśnia: Rodzice chcą „czaić”, co mówią ich dzieci. Śledzą więc językowe nowinki.

Językoznawca Jerzy Bralczyk uważa, że Język młodego pokolenia  charakteryzuje się przemijalnością. Anna Wileczek  jest innego zdania: Młodzieżowe neologizmy wchodzą do języka potocznego i zostają lub ulegają ewolucji. Na przykład „rel” - myślę, że z biegiem czasu wejdzie do ogólnego języka potocznego. […] zostanie z nami na dłużej, tak jak „dzban”, „sztos”, „alternatywka”, „siema”, „hejka” albo „nara”, które  już dawno przekroczyły granicę wieku. Czas pokaże, kto miał rację.

Nulla

 

Grafika:

https://media.ox.pl/upload/wiadomosci/zip/2023/12/07/1114/msr-final-podium.jpg

https://cdn.nakanapie.pl/koFFscGDkI_-Jz9EbkHOW-7jUuU=/730x400/filters:format(jpeg)/db3cdccb5caeba2fc060aa0cd77db946/n/mlodziezowe-slowo-roku-2023-czy-wiecie-co-oznacza