5 października 2015

Oglądamy filmy

   

     30 Door Key Skolimowskiego 



Człowiek jest najgłębiej uzależniony od swego odbicia
w duszy drugiego człowieka (…)
nie jesteśmy samoistni,
jesteśmy tylko funkcją innych  ludzi,
musimy być takimi, jakimi nas widzą (…).
(Witold Gombrowicz)


Adaptacja filmowa 30 Door Key, czyli Ferdydurke powstała w 1991 roku. Jest to polsko-francusko - brytyjski film w reżyserii Jerzego Skolimowskiego. Akcja filmu toczy się  w Warszawie w 1939 roku. Do 30-letniego Józia, który rozpoczął właśnie karierę pisarską, przybywa dawny nauczyciel, profesor Pimko, zwany także Wielkim Zdrabniaczem. Zaczyna go odpytywać, stawiać oceny, następnie prowadzi Józia  do szkoły, by nadrobił  braki w nauce. Sytuacja, w jakiej się znalazł,  jest absurdalna. Józio, nie tracąc świadomości 30-latka, nie potrafi zapanować nad dziwacznymi wypadkami, które wtrącają go w niedojrzałość. W tę absurdalną drogę wpisany jest bunt przeciw mitowi o bohaterze, który walcząc z losem, dojrzewa, by stać się Człowiekiem. Dla Gombrowicza dojrzałość jest stanem nieosiągalnym. Nie jest ważne, ile mamy lat i tak mieszka w nas niedojrzałe dziecko - bezbronne wobec norm, konwenansów i "autorytetów".  A  niedojrzałe umysły są kształtowane i poddawane odpowiedniej tresurze. Główny bohater czuje się zniewolony i broni się: Niech kształt mój rodzi się ze mnie, niech nie będzie robiony mi!

Akcja filmu rozgrywa się miedzy Pamiętnikiem z okresu dojrzewania a Transatlantykiem, dlatego w filmie można zauważyć liczne nawiązania do tych powieści:  na przykład  scenę  ucieczki Józia i Zosi - łódka, na której płyną,  jest nazwana Transatlantyk. W intencji reżysera miało to zilustrować biografię Gombrowicza.
Ferdydurke  - tak samo jak filmowa adaptacja -  składa się z trzech części rozgrywających się w trzech różnych miejscach.  Są to: szkoła, stancja u Młodziaków i dwór Hurleckich w Bolimowie. Pomiędzy te trzy części wprowadzone są dwa opowiadania: Filidor dzieckiem podszyty i Filibert dzieckiem podszyty, które przerywają tok fabuły i pełnią funkcję programów literackich. I Jerzy Skolimowski  w mistrzowski sposób oddaje to balansowanie między głównym tokiem fabuły. Ferdydurke - według opinii reżysera - to najtrudniejszy projekt, z jakim się zmagał. Po latach pracy nad scenariuszem zaprosił do współpracy swoich synów - scenarzystów ukrytych pod pseudonimami: Joseph Key i John Yorick. Młodzi scenarzyści poddali odważnym poprawkom scenariusz  i  dzięki uproszczonej  oraz rozszerzonej  interpretacji utworu uczynili go łatwiejszym do przyswojenia przez widzów.

Reżyser wielokrotnie podkreślał, że filmując Ferdydurke, miał na celu przybliżyć Gombrowicza światu. Skompletował obsadę aktorów, którzy umiejętnie kreowali sylwetki bohaterów w sposób groteskowy ciążących ku tradycji, zamkniętych w minach i zachowaniach. Zaangażowanie aktorów znanych w świecie dawało mu większe szanse na arenie międzynarodowej.

W postać Józia wcielił się Iian Gle, który według Jerzego Skolimowskiego, jest bardzo podobny do młodego Gombrowicza. Jego specyficzne zdolności aktorskie pozwoliły mu stworzyć ambiwalentną kreację bohatera. Świetną grą aktorską wykazał się też Crispin Glover, jako Miętus - mistrz manipulacji.

Wspaniałe kreacje stworzyli także polscy aktorzy: Tadeusz Łomnicki w roli wuja Hurleckiego (ziemiańskie zasiedzenie) i ciotka Hurlecka zagrana przez Beatę Tyszkiewicz. W parobka nierozumiejącego idei bratania się z ludem wyraziście wcielił się Zbigniew Zamachowski. 
Trudnym zadaniem dla Skolimowskiego okazało się znalezienie odpowiednich ekwiwalentów dla specyfiki Gombrowiczowskiego języka.  Jak bowiem za pomocą angielskiego oddać sens słów: siedział siedzeniem absolutnym?

Reżyser starał się uchwycić analogie między polskim i angielskim systemem obyczajowym. Reprezentanci przedwojennego polskiego ziemiaństwa ustylizowani są na snobistycznych lordów - stereotyp Anglika przesadnie ułożonego, lecz pozbawionego dziwactw.

Jerzy Skolimowski,  zainspirowany biografią Gombrowicza i jej kontekstem historycznym, odczytał powieść przez pryzmat wydarzeń związanych z wybuchem II wojny światowej. Przedstawił  studium świadomości społeczeństwa w przeddzień katastrofy wrześniowej. Autorzy scenariusza prezentują międzynarodowej widowni wizję końca świata mieszczańsko – ziemiańskiego. Przez tę czytelną metaforę katastrofy reżyser wpisał się w tendencje katastroficzne XX-lecia międzywojennego. Dlatego  dodatkowo  w  filmie pojawiają się wątki niewystępujące w książce,  na przykład przemarsz wojsk czy ćwiczenia z maskami gazowymi. 
Ta niezwykła opowieść jest swoistą próbą ucieczki Józia od form, stereotypów i konwenansów. Filmowe Ferdydurke odzwierciedla świat pisarza, jego kreatora zarazem. Świat przedstawiony odbieramy jako projekcję pisarskiego ja, ponieważ według Gombrowicza człowiek nie jest całością, lecz składa się z części. Od wewnątrz ja jest atakowane przez nieświadome instynkty , z zewnątrz przez innych ludzi. Człowiek przypomina  więc żywą kukłę z wmontowanymi mechanizmami, popędami i sznurkami ludzkich opinii przyczepionymi do głowy i kończyn. Można więc powiedzieć:  (…) nie ma ucieczki przed gębą, jak tylko w inną gębę, a przed człowiekiem schronić się można jedynie  w objęcia innego człowieka. Przed pupą zaś w ogóle nie ma ucieczki.
Zakończenie filmu znaczenie odbiega od  literackiego pierwowzoru. Mimo to, jest ciekawą interpretacją całej powieści  dzięki wstawianiu wątków biograficznych i historycznych. Zabiegi te w zasadzie nie powinny znaleźć się w filmie, ponieważ bardzo odbiegają od powieści. Napięcie i mrzonka nadchodzącej katastrofy rozbiegają się z zamysłem Gombrowiczowskim. Ale dzięki temu Jerzy Skolimowski stworzył nowatorską koncepcją interpretacji, a jego idea według mnie została zrealizowana, ponieważ, dzięki niemu Gombrowicz został „przybliżony” światu.

Monika

Grafika
https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg7hyphenhyphenWjGwvFdf1kc3Nhu6xrUKYfGUr6Pzs2BmxGWInQb-UrTA4S-i8SYn9XMvXJ8F0RsYnvXZd_ARpdLpHXkHGgQLEHOpu0VvIKdOhp7vjgQ0CBh88J61vg-3F4rGAUEv6VhXvW8AGqdxw/s1600/film%2521.png
https://assets.mubi.com/images/film/94178/image-w448.jpg?1445921008
http://s.tvp.pl/images/c/5/2/uid_c52a3d0c76b23f6d61bf2c24249fadfa1326459364301_width_1200_play_0_pos_1200_gs_0.jpg
https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgLP1ajVMpCYRp1GwHgqsm1AqM1LN5CAdZP6pxDKtkO4IKMvCBR5jDjHskEd1Eb19tSRo8864g3Cu8KMeKiNGXbIBR8McntAbI9CUWFnt7U-9HWZAkTRpI-qvJhjKVxXcFq8Xaah5rTE3w/s1600/film%2521%2521%2521%2521.png
https://i.ytimg.com/vi/LLDHmd2wReg/hqdefault.jpg