4 stycznia 2020

Językowe potyczki



        Wygrała  alternatywka!



 Puryści językowi rwą włosy z głów… 
Rodzice (…) nie bardzo wiedzą, co mówią do nich własne dzieci.
Ale kolejne pokolenia będą dalej tworzyć nowe standardy mowy
i tego procesu zatrzymać się nie da.
 (Stefan Marcinkiewicz, socjolog)


Rzeczywiście młodzież tworzy nowe standardy  mowy, co można zaobserwować niemal z dnia na dzień. Przed rokiem pisaliśmy na naszym blogu o słowach: dzban,  zwyklak, normik, mamadżer,  wielepek, akap, RiGCz, trump, legitny/legitnie, smartwica (smartfica),yolo, props/propsować, odjaniepawlić/odjaniepawlać (się). (http://1lozamoscblog.blogspot.com/2018/)  Tymczasem  znowu pojawiły się nowe wyrazy: crush, fiki, heheszkowe, fri,  amba, beka, kisnąć, nieogar, pewka, prank i wiksa, nitka, madka, pewex, boruta.   To zjawisko językowe jest na tyle ciekawe,  że Wydawnictwo Naukowe  PWN  od 2016 roku organizuje  plebiscyt na młodzieżowe słowo roku, a następnie na podstawie głosowania internautów wyłania zwycięzcę. W Słowniku języka  polskiego PWN czytamy informację dla głosujących: Młodzieżowe słowo roku nie musi być nowe, slangowe ani najczęściej używane. Doceniamy istotność tematu oraz kreatywność języka w opisywaniu rzeczywistości.

Alternatywka. W tegorocznej edycji plebiscytu jurorzy: Marek Łaziński (Uniwersytet Warszawski), Ewa Kołodziejek (Uniwersytet Szczeciński),  Anna Wileczek (Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach)  oraz Bartek Chaciński (tygodnik Polityka) zdecydowali, że  zwycięża rzeczownik alternatywka. Oznacza on dziewczynę o alternatywnych upodobaniach i zachowaniach. Profesor Marek Łaziński  wyjaśnia dodatkowo, że taka osoba nie  utożsamia się  z istniejącymi tendencjami  dotyczącymi  stroju, makijażu czy gustu  muzycznego. Wyróżniają  ją różnokolorowe włosy, kolczyki, ciemne ubrania, a także zamiłowanie do emo-rapu. Profesor dodaje, że alternatywka jest antonimem konserwatywki. Rzeczownik ma również męskie odpowiedniki: alternatywek oraz  alternator. Bartek Chaciński uzupełnia, że to słowo ma związek z modą na niekonwencjonalny  wygląd  twórców muzyki  pop, na przykład z Billie Eilish, amerykańską piosenkarką. Ogólnie można stwierdzić, że alternatywka nie przejmuje się zdaniem innych i żyje po swojemu.
Jesieniara. Drugie miejsce w plebiscycie zajął rzeczownik jesieniara. Za najciekawszą definicję tego słowa jurorzy  uznali tę oto: Jesieniara to słowo określające osobę (mężczyznę bądź kobietę, jest to słowo bez przynależności płciowej) uwielbiającą jesień. Prawdziwe „jesieniary” charakteryzuje wykonywanie typowo jesiennych czynności, czyli siedzenia pod kocem w ciepłych ubrankach  z gorącym kubkiem dowolnego napoju.  Jesieniara  kocha park pełen pożółkłych liści, owija się   grubymi  szalami  i  wkłada wełniane rękawiczki, a  wieczorami,  otulona kocem, czyta książki. Ma też podobno  kilka ciepłych swetrów oraz  zapas zapachowych świec. Nierzadko o swoich jesiennych przyjemnościach opowiada również w mediach społecznościowych. Profesor Marek Łaziński uważa, że jesieniara zasługuje na tytuł najładniejszego i najciekawszego słowotwórczo  słowa  roku  i to ona powinna zwyciężyć.  Profesor Ewa Kołodziejek z kolei pisze, że słowo jesieniara jest dwuznaczne:  Trochę szydercze, ale w gruncie rzeczy aprobujące to, co wszyscy lubimy: kolory jesieni, ciepły kocyk, gorącą herbatę. (...) Słowotwórczo jesieniara jest podobna do nudziary, cwaniary, rozrabiary czy plotkary, określeń o negatywno-żartobliwej ekspresji.
Eluwina. Ten rzeczownik  zajął w plebiscycie PWN  trzecie miejsce. Jest wynikiem przekształcenia słowa  halo/elo  i  pojawia się w utworach muzycznych oraz  w języku młodzieżowym. Rozpowszechnia je również  youtuber Kacper  Błoński (Kacper Blonsky), który nagrał  piosenkę pod tytułem Eluwina. To  młodzieżowe powitanie przeszło drogę od halo/elo, przez elówa, a więc słusznie  profesor  Marek Łaziński  zauważa, że wyraz eluwina powinien  być zapisywany przez ó. Niestety, młodzież nie jest wyczulona na zasady ortografii  i  nie rozumie  słowotwórczej  budowy tego wyrazu.  Jurorzy  doceniają więc, że 25 głosujących osób (spośród 1300) napisało to słowo poprawnie. Eluwina  podobno funkcjonuje w języku młodzieży od sierpnia 2019 roku. Jak długo jeszcze?
Alternatywka i jesieniara  to  rzeczowniki rodzaju żeńskiego i – zdaniem jurorów – włączyły  się do modnej ostatnio  dyskusji o feminatywach (rzeczownikach rodzaju żeńskiego; ważnych w rozważaniach o żeńskich odpowiednikach męskich nazw zawodów). Oba wyrazy są ciekawe, ale bliższa mi jest jesieniara. Eluwina/elówina – to słowo pewnie będzie dalej modne, choć mnie nie przekonuje i nieszczególnie mi się podoba. Przypomnę jeszcze, że  w  poprzednich latach najpopularniejszymi wśród młodzieży słowami były: dzban (2018), wyrażający zdziwienie XD (2017) oraz  sztos (2016). I na koniec ciekawostka. Wygrana słowa dzban w plebiscycie PWN  stała się inspiracją do stworzenia wystawy  Dzban roku  w  Muzeum Narodowym  w Szczecinie (zdjęcie wyżej).  

Miłośnik poprawnej polszczyzny

Grafika:
https://s3.viva.pl/newsy/billie-eilish-536640-GALLERY_BIG.jpg
https://ocs-pl.oktawave.com/v1/AUTH_2887234e-384a-4873-8bc5-405211db13a2/splay/2019/10/jesieniara.jpg
https://i.ytimg.com/vi/ao1dIq2XITo/maxresdefault.jpg
https://dziendobry.tvn.pl/media/cache/content_cover/gettyimages-908389610-jpg.jpg.pagespeed.ce.m-PCUcP8Ze.jpg

9 komentarzy:

  1. Słowa które wygrały w plebiscycie są bardzo często używane przez młodych ludzi. Myślę, że takie słowa mają swój czas, a potem są zapominane i szybko zastępowane nowymi. Dzieje się tak za sprawą internetu, który przydusza nas wieloma informacjami i kreuje nasz język. Kilkanaście lat temu młodzież również miała swój język, jednak nie był on tak rozpowszechniony w skali kraju i nie zmieniał się aż tak dynamicznie.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Miłośnik poprawnej polszczyzny4 stycznia 2020 13:33

      Masz rację, młodzież zawsze miała swój język. Oto próbka tegoż języka pochodzącego z lat 50. XX wieku:

      bikiniarz, bażant (nie chodzi o ptaka!) plereza, mandolina (nie chodzi o instrument!), krawatto, manior, piratki, sing-singi, naleśnik (nie chodzi o potrawę!).

      Może wiesz, do jakiego kręgu młodych ludzi się odnosił?

      Usuń
  2. Młodzież wymyśla coraz to nowsze słowa, które są bardzo zabawne. Trzeba jednak przyznać, że sami bardzo często ich używamy. Powinniśmy docenić tę kreatywność, bo niełatwo jest wymyślić słowo, które nabierze nowego znaczenia i stanie się rozpowszechnione wśród młodzieży (i niekiedy wśród dorosłych). Ciekawa jestem, jakie nowe słowa będą popularne w nowym roku.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Miłośnik poprawnej polszczyzny5 stycznia 2020 00:35

      Piszesz, że młodzież wymyśla nowe słowa i to jest prawda. Ale często też używa już istniejących w nowym znaczeniu. Na przykład:

      banan: osoba bogata i próżna

      cebula: negatywne określenie osoby (na ogół odnoszące się do Polaków), która jest chciwa w drobnych sprawach, nieistotnych dla większości ludzi

      kasztan: głupek



      Usuń
  3. Dziękuję za napisanie tego artykułu. Przed samym plebiscytem nigdy nie usłyszałem słów, które znajdują się na podium. Po przeczytaniu tekstu moja znajomość języka na pewno się polepszyła.

    OdpowiedzUsuń
  4. Jestem zdziwiona tym, że słowa alternatywka i jesieniara zajęły podium w tym plebiscycie. W towarzystwie, w którym przebywam nie słyszałam jeszcze tych słów. Ale bardzo często używamy słowa Eluwina.

    OdpowiedzUsuń
  5. Alternatywka, jesieniara, eluwina. Słowa, które znalazły się na podium. Tak popularne, a ja nie słyszałam, by ktokolwiek się nimi posługiwał.

    OdpowiedzUsuń
  6. Takich słów nie słyszałam wśród osób w moim wieku, choć wiele osób twierdzi, że to właśnie rocznik "04" jest tym, który używa jak i wymyśla takie właśnie słowa.

    OdpowiedzUsuń
  7. Nie używam tych słów i nie słyszę, aby moi rówieśnicy ich używali.

    OdpowiedzUsuń