12 października 2019

Literackie fascynacje


   
  Narracyjna wyobraźnia


Czasem łatwiej przyznać nagrodę niż rację.
(Stanisław Lec)


Mamy Nobla! Dwa dni temu, 10 października, Olga Tokarczuk otrzymała Literacką Nagrodę Nobla za rok 2018. O jej szansach mówiło się już od  jakiegoś czasu, a wierni czytelnicy kibicowali  pisarce, ponieważ należy ona  do najwybitniejszych  w swoim pokoleniu współczesnych polskich twórców (urodzona w 1962 roku).   Dyskutowało się również  o niej w kontekście politycznym, jest bowiem obrończynią praw  kobiet i zwierząt, wspiera działania na rzecz ochrony środowiska, uczestniczy w paradach równości, popiera postulaty nauczycieli,  broni demokracji.  Dlatego  też recenzentka Sian Cain  w brytyjskim dzienniku „Guardian”  zauważyła: Jako intelektualistka, feministka i wegetarianka, często irytowała konserwatywne krańce Polski.  Agencja Reuters  napisała z kolei, że pisarka: nie stroniła od kontrowersji, dotykając mrocznych obszarów historii kraju, które kontrastują z wersją historii promowaną przez rządzącą w Polsce partię (…)  Sama Olga Tokarczuk  powiedziała natomiast: To wspaniale, że Akademia Szwedzka doceniła literaturę z centralnej części Europy. Cieszę się, że jeszcze się trzymamy.

Akademia Szwedzka przyznała Oldze Tokarczuk nagrodę  za narracyjną wyobraźnię, która wraz  z encyklopedyczną  pasją reprezentuje przekraczanie granic, jako formę życia. To piąta nagroda literacka dla Polaków. W 1905 roku otrzymał    Henryk Sienkiewicz  za wybitne osiągnięcia w dziedzinie epiki i rzadko spotykany geniusz, który wcielił w siebie ducha narodu (Quo vadis). W 1924 tę  samą nagrodę zdobył Władysław Reymont  za wybitny epos narodowy, powieść „Chłopi”. W 1980 nagroda trafiła do Czesława Miłosza, który z bezkompromisową jasnością postrzegania wyraził warunki, na jakie jest wystawiony człowiek w świecie ostrego konfliktu. Rok 1996 należał do Wisławy Szymborskiej, która otrzymała Literacką Nagrodę Nobla za poezję, która z ironiczną precyzją pozwala historycznemu i biologicznemu kontekstowi ukazać się we fragmentach ludzkiej rzeczywistości. Powinniśmy więc być dumni z naszych pisarzy, ale przede wszystkim czytać ich utwory! Nie od dziś bowiem wiadomo, że: Książka jest największym dobrem człowieka. Rozszerza świadomość ludzką, stwarza sojusz człowieka z człowiekiem, łączy, budzi, niepokoi, przetwarza, rzeźbi rysy swej epoki i wyprzedza ją.(…)  (Emil Zegadłowicz)

Kim jest Olga Tokarczuk?  Z wykształcenia jest psycholożką (pracowała jako psychoterapeutka w poradni zdrowia psychicznego). Z talentu  i pasji –wybitną  pisarką, wielokrotnie nagradzaną w Polsce i za granicą, tłumaczoną na ponad 20 języków. Jest jedną z najbardziej cenionych na świecie polskich pisarek. Zadebiutowała  opowiadaniami w 1979 roku, a pierwszą jej powieścią była Podróż ludzi Księgi (1993). Potem były kolejno: E.E. (1995),  Prawiek i inne czasy (1996), Dom dzienny, dom nocny (1997), Lalka i perła (2000), Gra na wielu bębenkach (2001), Ostatnie historie (2003), Bieguni (2008), Prowadź swój pług przez kości umarłych (2009), Księgi Jakubowe (2014), Opowiadania bizarne (2018). Oczywiście, to nie są wszystkie utwory Noblistki.

Wykształcony człowiek powinien zapoznać się przynajmniej z najważniejszymi utworami Olgi Tokarczuk. Należy do nich powieść Prawiek i inne czasy, w której pisarka łączy  płaszczyznę historyczną (wiek XX) z magiczną, baśniową  i filozoficzną, tym samym uniwersalizując  problemy. Nawiązując do  filozofii Eliadego oraz Biblii, opowiada o stwarzaniu i umieraniu świata, o sacrum i profanum, o axis mundi, symbolice domu, kamienia, rzeki, młyna. Snuje refleksje o sposobach postrzegania  przestrzeni i czasu.  Twórczo  podchodzi do znanych toposów. Prawiek i inne czasy to wyjątkowo ciekawa książka, moja ulubiona. Dom dzienny, dom nocny jest refleksyjną i niemal magiczną książką, w której Olga Tokarczuk dowodzi, że świat ma dwa oblicza – jest domem dziennym i nocnym. Każdy z nas ma dwa domy: jeden konkretny, a drugi - nasze ciało. Mieszkamy  w domu dziennym (realnym) i nocnym - w  snach. Tytułowi   Bieguni    metaforą współczesnych wędrowców i  nawiązują do dawnych wyznawców prawosławia, którzy uważali, że zło ma wpływ na człowieka tylko wówczas, gdy  on stoi w miejscu. Musi więc przed nim uciekać, oswajać go ruchem. Powinien ciągle być w drodze, porzucać utarte szlaki i schematyczne działania, bo tylko w ten sposób zrozumie świat. Pisarka uważa, że dom (i próby zakorzenienia) oraz  podróż to dwa bieguny życia. Prowadź swój pług przez kości umarłych to thriller moralny, którego  akcja rozgrywa się w Kotlinie Kłodzkiej, a bohaterką jest Janina Duszejko, wielka miłośniczka astrologii i zwierząt. W okolicy umierają kłusownicy oraz  ci, którzy krzywdzą zwierzęta. Kto jest sprawcą zbrodni? Zachęcam do lektury.  I wreszcie niemal tysiącstronicowa powieść Księgi Jakubowe. Jednym z głównych bohaterów jest Jakub Frank, twórca żydowskiej sekty frankistów, kabalista, fałszywy prorok, reformator religijny. Olga Tokarczuk  w jednej z wypowiedzi przybliża temat powieści:  (…) spora grupa Żydów z Podola, wyznawców XVII-wiecznego kabalisty i rabina Szabtaja Cwi, uważającego się za mesjasza, przeszła z wielką pompą na katolicyzm pod wodzą swojego przywódcy, kupca Jakuba Franka, przedtem zaś przez jakiś czas wyznawała islam. Pisarka przedstawia realia XVIII-wiecznej  Polski, w której obok siebie istniały chrześcijaństwo, judaizm i islam. Tam też, u progu oświecenia, szuka korzeni współczesnej Europy. Z przyjemnością przeczytałam tę opasłą powieść, wiele się z niej ucząc.
Dokonania literackie obecnej Noblistki zostały również docenione przez reżyserów oraz aktorów. Na podstawie  niektórych jej utworów powstały spektakle teatralne oraz  filmy. Przedstawienia Teatru Telewizji to: Numery, Skarb (fragmenty Domu dziennego, domu nocnego), E.E.  Filmy: Żurek – reż. Ryszard Brylski, Aria Diva – reż. Agnieszka Smoczyńska, Pokot (Prowadź swój pług przez  kości umarłych) – reż. Agnieszka Holland i Kasia Adamik.
W 2005 roku Olga  Tokarczuk spotkała się z  zamojskimi czytelnikami  w Księgarni im. B. Leśmiana, skąd pochodzi powyższy autograf.  Ja natomiast miałam wyjątkowe szczęście wysłuchać pisarki podczas Festiwalu Stolica Języka Polskiego w Szczebrzeszynie oraz chwilę z nią porozmawiać. Noblistka ma bardzo licznych czytelników, którzy kochają jej twórczość i od początku są jej wierni.  Cierpliwie  stali  w ogromnej kolejce  po autograf, chwilę rozmowy, a niektórzy też po zdjęcie. Dla wszystkich pisarka  była niezwykle miła. Nie po raz pierwszy przekonałam się więc, że naprawdę wielcy ludzie są zupełnie zwyczajni i skromni.
Stary  post na Facebooku   przypomniał  mi słowa Michała Nogasia  (2016 rok), który witał  pisarkę i czytelników w ten sposób: Szanowni Państwo, wizyta w Szczebrzeszynie powoduje większe szanse na zdobycie literackiego Nobla. Wyżej: Olga Tokarczuk w Szczebrzeszynie (fot. Mikołaj Grynberg).  Przeczytałam też  wypowiedź Agnieszki Holland: Wiecie, jak się cieszę z tego Nobla? Wiecie,  jakim wspaniałym człowiekiem i pełną odwagi, wyobraźni, empatii, ciekawości i przenikliwości artystką jest nasza Olga? Jak głęboko sięga do korzeni naszego człowieczeństwa? I jest w pełni niebywałej kreacyjności; to nie jest Nobel za całokształt, ona nam jeszcze pokaże! Ja również bardzo się cieszę i mam nadzieję, że Noblistka jeszcze pokaże, na co ją stać.

Humanistka

Grafika:
https://bi.im-g.pl/im/e7/80/10/z17301991Q,Olga-Tokarczuk.jpg
https://bi.im-g.pl/im/32/1f/18/z25293362V,Olga-Tokarczuk-laureatka-Nagrody-Nobla-z-Literatur.jpg

https://pracownia.org.pl/uploads/media/730x/02/7902-pokot-holland-tokarczuk-kadr.webp?v=1-0

http://www.express-miejski.pl/img/pubfiles/cache/r_780_520_1488217006132_5_11322__DSC0303.jpg
własne zdjęcie
https://scontent.fwaw5-1.fna.fbcdn.net/v/t1.0-9/72886206_3102001986483718_1355100553125822464_o.jpg?_nc_cat=109&_nc_oc=AQkQgLAV6qaKwvXa5_sZ6x6i5X1MUNUjSAOeXQxFF31gfFHGQUzWmmeVo1H-MKLWByk&_nc_ht=scontent.fwaw5-1.fna&oh=fe72953b4d55791313b2fd4eee8f6ba6&oe=5E340C3A

17 komentarzy:

  1. Olga Tokarczuk wpierała strajk nauczycieli, apelując do władz i społeczeństwa: „Nauczyciele są dla społeczeństw trampoliną do lepszego jutra. Kiedy są pełni pasji i energii, dostrzegą talenty w uczniach, będą ich wspierać i ciągnąć w górę, a wtedy może narodzić się siła, która pchnie świat do przodu. Jeśli natomiast ich zapał zostanie stłumiony brakiem wsparcia i szacunku, kiedy ich pasja wypali się przez nieprzystające do stresu i odpowiedzialności zarobki, przyszłość namaluje się w ciemnych barwach. Nauczyciele, trzymajcie się!"

    OdpowiedzUsuń
  2. MPK we Wrocławiu napisało na Facebooku: „Olga Tokarczuk laureatką Nagrody Nobla w dziedzinie literatury. Gratulacje! Jesteśmy ogromnie dumni z wyróżnienia mieszkanki naszego pięknego Wrocławia. Ogarnia nas WIELKA radość. Z tej okazji, aby wspólnie uczcić sukces Pani Olgi - każdy, kto będzie miał przy sobie książkę jej autorstwa, podróżuje komunikacją miejską za darmo do końca tygodnia!".

    Piękny gest! Prawdziwa radość i duma!

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Ostatnio pada pytanie:"czy literatura zmienia świat"? Olga Tokarczuk odpowiada:

      „Byłam wzruszona, że we Wrocławiu, gdzie mieszkam, każdy użytkownik transportu publicznego, który będzie miał moją książkę, może jeździć za darmo bez biletu. W Krakowie prezydent przeznaczył sporą działkę na powstanie lasu Prawiek, 25 tysięcy drzew. To taka sytuacja odpowiada na pytanie, czy literatura zmienia świat”

      Usuń
  3. Ciekawostka! Nagrody Nobla otrzymali również , urodzeni i mieszkający przez jakiś czas w Polsce, uczeni żydowskiego pochodzenia.

    Tadeusz Reichstein (1897–1996), urodzony we Włocławku. Nagroda Nobla z chemii.

    Izaak Singer (Isaac Bashevis Singer (1904–1991), urodzony w Leoncinie pod Warszawą. Literacka Nagroda Nobla.

    Józef (Joseph) Rotblat (1908–2005), urodzony w Warszawie. Nagroda Nobla z fizyki.

    Mieczysław Biegun (Menachem Begin) (1913–1992) urodzony w Brześciu nad Bugiem. Pokojowa Nagroda Nobla.

    Leonid Hurwicz ( 1917 – 2008). Nagroda Nobla z ekonomii.

    Szymon Perski (Szimon Peres) (1923 – 2016) urodzony w Wiszniewie (województwo wileńskie). Pokojowa Nagroda Nobla.

    Andrzej Wiktor Schally (Andrew Viktor Schally), urodzony w 1926 roku w Wilnie. Nagroda Nobla z medycyny.

    Roald Hoffman, urodzony w 1937 roku w Złoczowie w ówczesnym województwie lwowskim. Nagroda Nobla z chemii.

    Albert Abraham Michelson (1852 – 1931), urodzony w Strzelnie na Kujawach. Nagroda Nobla z fizyki.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Warto również wspomnieć że wymieniony wyżej Szymon Perec był mieszkańcem Zamościa. A swoje utwory pisał właśnie w języku żydowskim.

      Usuń
    2. Ago, pomyliłaś dwa podobnie brzmiące nazwiska, co się czasami zdarza. Zamieszczam więc krótką informację o tych wyjątkowych ludziach.

      Szimon Peres – izraelski polityk, 9. prezydent państwa Izrael w latach 2007–2014, dwukrotnie premier Izraela – w latach 1984–1986 stał na czele dwudziestego pierwszego, a w latach 1995–1996 dwudziestego szóstego rządu Izraela, dwukrotnie p.o. premiera, minister w dwunastu rządach, poseł do Knesetu od 1959 do 2007.

      Icchok Lejb Perec lub Icchok Lejbusz Perec – polski i żydowski pisarz, jeden z głównych twórców literatury jidysz, adwokat i działacz społeczny. Zajmował się również krytyką literacką i teatralną. Urodził się w Zamościu w rodzinie żydowskiej. Już za życia uznano go za klasyka literatury żydowskiej, przede wszystkim z powodu świetnych nowel. O Perecu pisaliśmy 27 października 2014 roku w poście „O Zakątku, Zakamarku, Zarwanicy…”.

      Usuń
    3. Przepraszam, mój błąd. Od teraz będę pamiętać ☺️

      Usuń
  4. Bardzo się cieszę, że mamy wśród nas tak wspaniałą noblistkę, jaką jest Olga Tokarczuk. Godne podziwu jest to, w jaki sposób ukazuje ona prawdę o ludziach oraz obnaża wiele kłamstw, nie zanudzając przy tym czytelnika, a wręcz przeciwnie, wkręcając go w fabułę powieści. Już wiem co będę czytać w najbliższym czasie.☺️

    OdpowiedzUsuń
  5. Sukces Olgi Tokarczuk ucieszył wszystkich. Nie tylko ludzi, którzy są w jakiś sposób związani z literaturą. Ucieszył po prostu każdego Polaka. A przynajmniej mam taką nadzieję.

    OdpowiedzUsuń
  6. Literacka Nagroda Nobla dla Pani Olgi Tokarczuk to dla mnie przykład na to, że wyobraźnia może zaprowadzić naprawdę daleko

    OdpowiedzUsuń
  7. Cieszę się, że polska literatura jest doceniana w świecie i tłumaczona na inne języki. Myślę, że warto w najbliższym czasie sięgnąć po jej dzieło.

    OdpowiedzUsuń
  8. Pani Olga Tokarczuk jest przykładem podążania za swoimi pasjami. Robiąc to co sprawiło jej przyjemność osiągnęła wielki sukces.

    OdpowiedzUsuń
  9. Nagroda Nobla dla Pani Olgi Tokarczuk to nie tylko duma dla samej autorki, ale również i dla nas Polaków. Każdy z nas powinien być dumy z takiego sukcesu, przez co każdy z nas powinien wiedzieć kim jest Pani Olga. Takich informacji dowiedziałam się dzięki temu artykułowi, który czytałam z przyjemnością i zafascynowaniem

    OdpowiedzUsuń
  10. Jeszcze nie przeczytałam żadnej książki Olgi Tokarczuk, ale cieszę się, że kolejna polska pisarka została wyróżniona i nagrodzona Noblem. Nie wiedziałam, że noblistka była w Zamościu oraz tego, że film ,,Pokot" powstał na podstawie jej utworu : ,,Prowadź swój pług przez kości umarłych". Książka ,,Dom dzienny, dom nocny" wydaje się być ciekawą pozycją ze względu na refleksyjny charakter.

    OdpowiedzUsuń
  11. Jej sukces jest z pewnością powodem do radości dla wszystkich Polaków. Twój artykuł przybliżył mi ją jako pisarkę. Nie przeczytałem jeszcze żadnej jej książki, ale dzięki ciekawym streszczeniom, które umieściłaś w artykule na pewno sięgnę po któreś z jej dzieł.

    OdpowiedzUsuń
  12. O wielkim sukcesie Olgi Tokarczuk dowiedziałam się podczas otrzęsin klas pierwszych. To sprawiło, że moje emocje jeszcze bardziej wzrosły. Dla wszystkich Polaków jest to naprawdę powód do dumy i radości. Wprawdzie nie czytałam jeszcze żadnej książki Olgi Tokarczuk, ale zacznę nadrabiać zaległości.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Radzę Ci zacząć od książek "Prawiek i inne czasy" oraz "Księgi Jakubowe". A może obejrzysz "Pokot" w reżyserii Agnieszki Holland (na podstawie utworu "Prowadź swój pług przez kości umarłych")? Albo film "Żurek" z Katarzyną Figurą? Powodzenia!

      Usuń