23 marca 2024

Co w trawie piszczy?

 

Wielki Tydzień w polskiej tradycji

 

 

Ważna jest tradycja,

dbanie o pewne niezmienne formy wspólnego życia.

Coś stałego, do czego się wraca jak do domu.

Nie do mieszkania.

(Katarzyna Grochola)


Wielki Tydzień. Tydzień między Niedzielą Palmową i  Niedzielą Wielkanocną wiąże się z wieloma zwyczajami  ludowymi, które są pielęgnowane od pokoleń. Uzupełnione o wierzenia i normy społeczne, tworzą tradycję, która jest jednym ze składników tożsamości regionalnej i narodowej. Jest bardzo ważna, ponieważ wprowadza ład do życia codziennego, wdraża zasady moralne, estetyczne i społeczne. Zwyczaje związane z Wielkim Tygodniem  są połączeniem chrześcijańskich i pogańskich  elementów– obrzędów liturgicznych i zwyczajów ludowych.

Niedziela Palmowa. Jest pamiątką przybycia Chrystusa na święto Paschy do Jerozolimy, gdzie witano  Go liśćmi palm daktylowych (symbolem światła, boskiej natury, płodności).W Polsce palmy kiedyś robiło się z gałązek wierzbowych, witek leszczyny i pędów wiecznie zielonych roślin (sosny, cisu, bukszpanu, barwinka lub  tui). Do żywych  gałązek  dodawano suche  trawy –jako znak nierozerwalności życia i śmierci. Poświęcona palma była przechowywana (za świętymi obrazami),  ponieważ strzegła domu i gospodarstwa przed piorunami i pożarem. Wierzono również, że ma moc leczenia, połykano więc  bazie (od bólu gardła i przeziębienia), a także chłostano się witkami (od wszelkich chorób). Palmę po roku palono, a jej popiół rozsypywano na polu lub posypywano głowy w Środę Popielcową.

Początek Wielkiego Tygodnia. To czas gruntownych porządków w domu i w obejściu. Ponieważ  okres przedświąteczny zbiega się z wiosną, gospodarze  sadzili  i szczepili drzewka z wiarą, że będą pięknie rosnąć i owocować. Gospodynie bieliły izby, ozdabiały je, wypychały sienniki świeżym sianem (lub słomą), wietrzyły pierzyny i ubrania, szorowały podłogi, stoły i ławy. Robiono również porządki wokół domu. Miały one symboliczny sens - wymiatanie zimy oraz  zła i chorób. Do oczyszczania duszy natomiast, służyła przedświąteczna spowiedź. Dziewczęta  robiły pisanki, a chłopcy – kołatki (do klekotania w czasie nabożeństw w Wielkim Tygodniu, ponieważ milkną wówczas dzwony). W Wielką Środę zaczynała się obserwacja przyrody,  ponieważ zapowiadała pogodę na cały rok: środa- wiosnę, czwartek – lato, piątek- jesień, a sobota – zimę. Na zdjęciu wyżej: jeden z modeli kołatki.

Wielki Czwartek. Jest  obchodzony na pamiątkę Ostatniej Wieczerzy. W kościołach milkną dzwony i organy, a rozbrzmiewają kołatki.  W niektórych świątyniach kapłani (na wzór Chrystusa)  myją nogi dwunastu osobom. Dawniej  po wieczornym nabożeństwie w domach odbywały się postne wieczerze, na które były zapraszane również  dusze przodków, a  przybycie miał im ułatwiać blask ognia przy kapliczkach i na rozstajach dróg. Jeszcze na początku XX wieku  w Wielki Czwartek  (lub w Wielką Środę) palono kukłę Judasza, który zdradził Chrystusa. Towarzyszyły temu obrzędowe śpiewy oraz  klekot kołatek. Bywało też, że kukłę zrzucano z kościelnej wieży lub dzwonnicy. 

Wielki Piątek. Jest pamiątką Męki i Śmierci Chrystusa, więc w kościołach krzyże zakrywa się filetowym żałobnym materiałem, wygasza światła, usuwa kwiaty, a także zdejmuje obrus z ołtarza, otwiera puste tabernakula (hostie znajdują się w ciemnicy). Dawniej  w domach  również zachowywano żałobę: zasłaniano lustra, zatrzymywano zegary, cicho rozmawiano. Na Zachodzie Polski oraz na Śląsku był zwyczaj Wielkopiątkowej Wody. Wierzono w siłę wody, która w momencie przejścia z Wielkiego Czwartku na Wielki Piątek nabywała szczególnej mocy […]  należało iść do niej boso, przed świtem i w milczeniu. Ciała nie wycierano, woda miała wyschnąć na skórze.( Beata Kiszel) W zależności od regionu, wielkopiątkowa woda miała kontekst zdrowotny lub religijny.

Wielka Sobota. W  tym dniu są święcone pokarmy.  Tradycyjna święconka składała z potraw, które  miały zapewnić pomyślność - zdrowie i dostatek. Były to: jajka, chleb, chrzan, sól, wędlina, mięso, ser. Ponadto – baranek wielkanocny jako symbol ofiarności Chrystusa. Dawniej  święconce towarzyszyły różne wierzenia. Na przykład panny musiały  jak najprędzej wrócić z poświęconym pokarmem do domu,  aby  szybko wyjść za mąż. Sądzono też, że trzykrotne obejście domu ze święconką zapewni rodzinie powodzenie, zakopanie poświęconych jajek w ogrodzie i na polu – urodzaj, a pod węgłem – szczęście i bogactwo. W Wielką Sobotę w kościołach święci się też ogień (który spala wszystko co stare) i wodę (która daje życie).

Wielki Tydzień, poprzedzający Wielkanoc, jest wypełniony uroczystościami religijnymi, ale również tradycjami ludowymi oraz zwyczajami domowymi. Wprawdzie z czasem wiele tradycyjnych obrzędów poszło w zapomnienie, ale nadal to okres refleksji religijnej, wiosennych porządków, a także przygotowań świątecznych potraw. I tak jak niegdyś, w wielu domach  wieczór  wielkosobotni jest czasem odpoczynku oraz radosnego oczekiwania na święto Zmartwychwstania.

Rinn

 

Grafika:

https://i.pinimg.com/736x/6a/6e/15/6a6e15f4a87f1c10d3bfe7a37bb391c9.jpg

https://flowersbulbs.pl/wp-content/uploads/IMG_8598.jpeg

https://muzeumjaslo.pl/wp-content/uploads/2020/10/3065-Etnografia-Wielkanocna-kolatka-drewniana-czteromlotkowa-ok.-1945-r.-wys.-24-cm-szer.-17-cm-gl.-175-cm-min-scaled.jpg

https://www.muzeumrolnictwa.pl/user/pages/03.aktualnosci/aktualnosci-biezace/niecodziennik-muzealny-koszyczek-wielkanocny/03.jpg

27 komentarzy:

  1. Wielki Tydzień jest odpowiednim czasem na refleksje. Podpowiedź można znaleźć w „Wielkanocnym pacierzu” Jana Twardowskiego.

    […] tyle zmartwychwstań już przeszło –
    a serce mam byle jakie.
    Tyle procesji z dzwonami –
    tyle już Alleluja –
    a moja świętość dziurawa
    na ćwiartce włoska się buja

    [...] zrozumie mnie mały Baranek
    z najcichszej Wielkiej Nocy.
    Pyszczek położy na ręku –
    sumienia wywróci podszewkę –
    serca mego ocali
    czerwoną chorągiewkę.

    OdpowiedzUsuń

  2. Uważam, że Wielki Tydzień jest niezwykle bogaty w tradycje, które od pokoleń stanowią istotną część naszej tożsamości narodowej.

    OdpowiedzUsuń
  3. Ks. Jan Twardowski – dalszy ciąg refleksji:

    „Może wielu z nas wzdycha do takiej Wielkanocy, która składa się z dwóch niedziel: Palmowej i Zmartwychwstania Pańskiego, bez męczącego środka pomiędzy nimi, bez Judasza na Wieczerzy, Ogrodu Oliwnego, krzyża, który przeszkadza.

    Cieszymy się Niedzielą Palmową, procesją Alleluja, tymczasem ile lat trzeba nieraz wędrować na szarym i kiepskim osiołku swego życia, bez palm, dekoracji nie po płaszczach i dywanach, ale po błocie, grudzie, cierniach. Ile trzeba nieraz przeżyć bólu, samotności Jezusa pośród niepewnych przyjaciół, starości, umierania, by Wielkanoc była prawdziwą Wielkanocą z jej prawdami wiary i autentycznym zbliżeniem się do Jezusa”

    OdpowiedzUsuń
  4. NIEDZIELA PALMOWA - dawniej nosiła nazwę NIEDZIELI KWIETNEJ (najczęściej przypada w kwietniu, kiedy są już pierwsze kwiaty).

    Często używano też nazw NIEDZIELA WIERZBNA lub WIERZBOWA (ponieważ zamiast liści palmowych wykorzystywano gałązki wierzbowe).

    Pisownia - wielkie litery: Niedziela Palmowa.

    OdpowiedzUsuń
  5. „Za wszystkich umarł po to, aby ci, co żyją, już nie żyli dla siebie, lecz dla Tego, który za nich umarł i zmartwychwstał”.

    Św. Paweł (2 Kor 5, 15)

    OdpowiedzUsuń
  6. Po przeczytaniu tego artykułu stwierdzam, iż nasza kultura jest bardzo bogata w tradycje, które są kultywowane od wieków.

    OdpowiedzUsuń
  7. Nie przepadam za świętami wielkanocnymi, ale tradycje jakie wtedy się obchodzi są bardzo interesujące. Post przybliżył mi jaka symbolikę mają poszczególne tradycje i historię ich powstania.

    OdpowiedzUsuń
  8. Bardzo ciekawy post.Mam nadzieję że wpisy o takiej tematyce będą pojawiać się częściej.

    OdpowiedzUsuń
  9. Wielki Tydzień dla mnie to czas zadumy, refleksji i oczekiwania.
    "Jest to noc walki, jaką toczy w nas rozpacz z nadzieją:/ ta walka wciąż się nakłada na wszystkie walki dziejów,/ napełnia je wszystkie w głąb”. Karol Wojtyła, „Wigilia wielkanocna 1966”

    OdpowiedzUsuń
  10. Tradycje, nie tylko te wielkanocne, zawsze mnie interesowały. Są wypełnione obrzędami sięgającymi po bardzo dawne czasy. Obecnie tradycje pozwalają pielęgnować pamięć o ważnych wartościach, ale także zbliżają nas ku sobie. Sama symbolika świąt jest bardzo ciekawa do poznania.

    OdpowiedzUsuń
  11. Post jest bardzo ciekawy oraz można się z niego dowiedzieć, jak dawniej ludzie obchodzili święta wielkanocne i jakie tradycje przetrwały w naszej kulturze do tej pory.

    OdpowiedzUsuń
  12. Okres Wielkiego Tygodnia, a w szczególności Triduum Paschalne, to najważniejszy czas w roku, kiedy to wspominamy najważniejsze wydarzenia w historii zbawienia. To czas bogaty w piękne obrzędy liturgiczne Kościoła Katolickiego.

    OdpowiedzUsuń
  13. Uważam, że jest to bardzo ciekawy post. Mimo obchodzenia Wielkanocny nie znałam wielu tradycji, które zostały opisane w poście.

    OdpowiedzUsuń
  14. Świetny artykuł! Wielki Tydzień to dla mnie czas głębokiej refleksji nad tajemnicami wiary i miłością Boga. Cieszę się, że mogłem się zatrzymać i przeczytać te inspirujące słowa.

    OdpowiedzUsuń
  15. Bardzo lubię święta wielkanocne, więc post bardzo mnie zainteresował. Ciekawostki odnośnie Wielkiego Tygodnia warto poznać, by obchodzić go z większą świadomością.

    OdpowiedzUsuń
  16. Bardzo ciekawy post.Można się dużo z niego dowiedzieć o dawnych tradycjach wielkanocnych, o których ja na przykład nie miałam pojęcia. Niektóre tradycje są nadal kultywowane, a niektóre niestety zanikły. A wszystkim czytelnikom życzę Wesołych Świąt!

    OdpowiedzUsuń
  17. Ten tekst idealnie oddaje głębię i znaczenie Wielkiego Tygodnia. Czytając go, czuję, że bardziej rozumiem i doceniam tę wyjątkową okoliczność w życiu chrześcijan.

    OdpowiedzUsuń
  18. Bardzo ciekawy i wartościowy wpis. Przed przeczytaniem tego artykułu nie sądziłam, że niektóre tradycje przetrwały do dzisiaj.

    OdpowiedzUsuń
  19. Bardzo ciekawy wpis. Wiele się z niego dowiedziałam, dzięki temu będę bardziej świadomie obchodzić Święta Wielkanocne.

    OdpowiedzUsuń
  20. “Oto człowiek został odebrany śmierci – oddany życiu. Oto człowiek został odebrany grzechowi – oddany Miłości.” – Jan Paweł II

    OdpowiedzUsuń
  21. Wielki Tydzień to czas tradycji łączących elementy religijne i kulturowe, od Niedzieli Palmowej po Wielką Sobotę. Ludzie pielęgnują zwyczaje, wprowadzając ład moralny i refleksję religijną do życia codziennego. Podczas Wielkiego Tygodnia warto pomyśleć wtedy więcej i głębiej o Bogu, ponieważ oddał on za nas życie i nie warto tego lekceważyć.

    OdpowiedzUsuń
  22. Osobiście bardzo lubię nastrój panujący podczas Triduum Paschalnego. No o oczywiście jest to niewątpliwie okres, który przygotowuje mnie do najważniejszego dla katolika święta - Wielkanocy. A co do postu- jak zawsze bardzo ciekawy.

    OdpowiedzUsuń
  23. Komentarz:
    Artykuł stanowi fascynujący przegląd tradycji związanych z Wielkim Tygodniem w polskiej kulturze. Autor w przystępny sposób opisuje praktyki religijne i ludowe, ukazując ich znaczenie dla tożsamości narodowej. Artykuł skłania do refleksji nad wartością tradycji i zachęca do ich pielęgnowania.

    OdpowiedzUsuń
  24. Ja również doceniam bogactwo opisanych tradycji związanych z Wielkim Tygodniem w Polsce. Artykuł w przystępny sposób ukazuje ich znaczenie dla naszej kultury i tożsamości narodowej. Skłania do refleksji nad wartością tradycji oraz zachęca do ich kontynuacji i przekazywania kolejnym pokoleniom.

    OdpowiedzUsuń
  25. Szokujące, o niektórych tradycjach związanych z obchodzeniem Wielkanocy nie miałam pojęcia. Z miła chęcią opowiem rodzinie o nich, chcąc wdrążyć je w życie.

    OdpowiedzUsuń
  26. Podczas Wielkiego Tygodnia każdy może pochwalić się inną rodzinną tradycją, która jest od pokoleń pielęgnowana przez nasze rodziny.

    OdpowiedzUsuń
  27. Wielki Tydzień jest bez wątpienia ważnym okresem w moim życiu ze względu na to, że jestem osobą wierzącą. Razem z rodziną staramy się jak najlepiej przygotować do obchodzenia uroczystości z nim związanych. Również święta pozwalają spędzać czas w gronie rodzinnym i umacniać więzi.

    OdpowiedzUsuń