Przeczytane, przemyślane, skomentowane

     O gwiazdach trochę inaczej

Gwiazdy – to pszczoły nieba.

W dzień śpią, w nocy zbierają miód dla słońca.

Może tam, wysoko, jest wielki ul gwiazd?

Może tam człowiek ma swoją jedną gwiazdę?

Czy może sam wybrać: o, ta albo ta moja gwiazda?

(Janusz Korczak)

Gwiazdy można opisywać  różnie: w sposób naukowy, literacki, malarski… Najmniej mnie – jako humanistkę -  pociąga  opis naukowy. Chcę  więc  opowiedzieć, jak są postrzegane gwiazdy w polskiej tradycji ludowej. Z ludowych przekazów pochodzą  na przykład urocze legendy o Plejadach i Drodze Mlecznej. Plejady grabią sianko niebieskie do żłóbka mającego się narodzić Jezusa, a   Droga Mleczna to gościniec, którym szła z aniołami do nieba Matka Boska Karmicielka Jezusa Chrystusa – Zbawiciela Świata.

W ujęciu tradycji ludowej gwiazdy są światłem Bożym  - szczelinami w niebie, przez które przedostaje się rajska światłość, są  migocącymi lampkami Pana Boga oraz  pochodniami aniołów. To również symbol przyjaznego ludziom światła, Matki Boskiej (nazywanej Gwiazdą Zaranną), świętych Pańskich, miłości, a także dobroci. Gwiazdy to  także dusze ludzi zbawionych, dusze dzieci, które mrugają z nieba do swoich rodziców.  

Są  jednocześnie światłem ludzkiego życia. Gwiazda pojawia się na niebie – zapalona przez anioła – w chwili narodzin człowieka i decyduje o jego losie. Każdy więc rodzi się pod jakąś gwiazdą – bardziej lub mniej szczęśliwą. Najjaśniej na niebie świecą gwiazdy dobrych ludzi, żyjących w myśl przykazań Bożych. W chwili śmierci człowieka jego gwiazda gaśnie i spada z nieba (meteor).

Literatura piękna  często czerpie z tradycji ludowej. Tak więc Juliusz Słowacki w Beniowskim pisze o głównym bohaterze: Tajemniczą miał gwiazdę przeznaczenia,//Co go broniła jako częstochowski//Szkaplerz - od dżumy, głodu, od płomienia//I od wszystkich plag - prócz śmierci i troski.

Z kolei spadająca gwiazda  z ogonem, wiechą, warkoczem, czyli kometa, zapowiada nadchodzący kataklizm: wojny, pożogi, zarazy, a nawet  koniec świata.

Nawiązując do wierzeń ludu, Henryk Sienkiewicz  w Ogniem i mieczem pisze: Rok 1647 był to dziwny rok, w którym rozmaite znaki na niebie i ziemi zwiastowały jakoweś klęski i nadzwyczajne zdarzenia.(…) z wiosny szarańcza w niesłychanej ilości wyroiła się z Dzikich pól i zniszczyła zasiewy i trawy, co było przepowiednią napadów tatarskich.  (…)  wkrótce potem kometa pojawiła się na niebie. (…)  niektórzy twierdzili, że zaraza spadnie na kraj i wygubi rodzaj ludzki.

Adam Mickiewicz w Panu Tadeuszu również  powołuje się na wyobrażenia ludowe: Był to k o m e t a pierwszej wielkości i mocy,// Zjawił się na zachodzie, leciał ku północy;//Krwawym okiem z ukosa na rydwan spoziera,//Jakby chciał zająć puste miejsce Lucypera,//Z niewymownym przeczuciem cały lud litewski//Poglądał każdej nocy na ten cud niebieski,//Biorąc  złą wróżbę z niego tudzież z innych znaków;(…)

Są jednak i tacy, którzy wierzą, że czerwona kometa wróży wielki urodzaj. Z kolei najważniejsze, wyraźnie widoczne  gwiazdozbiory  mają w tradycji ludowej swoje nazwy nawiązujące do zajęć gospodarskich oraz do zjawisk meteorologicznych. Pas Oriona to: Kosa, Kośnik, Kosiarz. Miecz Oriona – Odbieraczki, Grabarki, Żniwiarki, Pomocnicy, Kucharki ze Śniadaniem. Plejady to: Baby, Babki, Kwoka, Kura z Kurczętami, Gromadki, Wózek Dusz, Młodziki, Babie Bajki. Droga Mleczna – Droga Matki Boskiej, Droga do Jeruzalem, Betlejem, Droga na Kalwarię, Droga Gwiazdowa, Mgławica, Droga Mroźna, Droga Pogody, Gościniec.

Tradycja ludowa stworzyła też liczne wróżby związane z gwiazdami, a dotyczące pogody, urodzaju oraz  ludzkiego losu. One z kolei były impulsem do powstawania związków frazeologicznych  z wyrazem gwiazda: spod ciemnej gwiazdy; pod (nie)szczęśliwą gwiazdą urodzony; czytać w gwiazdach; gwiazda przewodnia; przez ciernie do gwiazd; tak kroczy się ku gwiazdom…

Zwracam uwagę, że wierzenia i wyobrażenia  ludowe są ważnym elementem kultury. Dotyczą nie tylko gwiazd, a pisaliśmy już o tym kilkakrotnie. Oto wcześniejsze posty: Księżyc naszych przodków (31.03.2015); Pod urokiem czarownic (23.07.2014); Krasnoludki są na świecie (6.08.2014); Magiczna moc roślin (13.08.2014); Ludowa symbolika drzew (20.08.2014); Mistrz Twardowski, polski Faust (26.12.2013).

Stella

Grafika:

http://zasoby.ekologia.pl/artykulyNew/12964/xxl/10238832015-54e3e8fd40-o_800x600.jpg

http://tylkoastronomia.pl/sites/default/files/styles/thumbnail/public/comet-twitter2.jpg?itok=hn2YU5Ys