Kącik młodego historyka

              

    Ślady przeszłości

Nasza wiedza o przeszłości  zawsze jest ułomna, 
nawet szczątkowa. 
Nigdy nie może być pełna, 
bo wśród dokumentów i zabytków 
wszechmocnie gospodarzył  los, ślepy traf.

                                                                                              (Paweł Jasienica)

Historia Żydów na ziemiach polskich liczy sobie ponad 1000 lat - od czasu pojawienia się pierwszych kupców, uchodźców i osadników żydowskich po dzień dzisiejszy. Były w niej długie okresy religijnej tolerancji ze strony państwa polskiego, ale również niemal całkowita eksterminacja, dokonana na ziemiach polskich przez nazistowskie państwo niemieckie podczas okupacji.  Na  niektórych obszarach Lubelszczyzny Żydzi stanowili większości etniczne. Jednym z takich ośrodków był Szczebrzeszyn.

 

Najstarsza wzmianka o osiedleniu się Żydów w Szczebrzeszynie pochodzi   z 1507 roku z rejestrów podatkowych. Tutejsi Żydzi zajmowali się głównie handlem, ale byli wśród nich również krawcy, szewcy czy rzemieślnicy. Społeczność żydowska dynamicznie rosła w 1564 roku, a gmina szczebrzeszyńska była jedną z największych obok chełmskiej. Podczas wielkiego pożaru miasta w 1583 roku  spłonął  zamek, a wraz z nim dokumenty i przywileje miasta dotyczące także Żydów. W tym samym czasie mogła spłonąć również pierwsza synagoga. W 1595 roku Szczebrzeszyn wszedł w skład Ordynacji Zamoyskiej, a właścicielem miasta został założyciel Zamościa - Jan Zamoyski, który dwa lata później potwierdził nadane przez poprzedników przywileje, zwalniając Żydów dodatkowo od czynszu za synagogę i kirkut. Później, w połowie XVII wieku,  nadeszły wojny, które doprowadziły do wyniszczenia Szczebrzeszyna i społeczności żydowskiej. W 1648 roku Szczebrzeszyn został zdobyty przez wojska kozackie Bogdana Chmielnickiego, które zniszczyły miasto i synagogę. Po najeździe Kozaków została gruntownie wyremontowana i przebudowana. W czasie II wojny znowu uległa zniszczenie, tym razem przez hitlerowców. Obecnie  została przekształcona na Miejski Dom  Kultury. Poniższe zdjęcie z 1963 roku przedstawia Synagogę w trakcie renowacji po II wojnie światowej.

Po renowacji  w latach  2009 – 2010  budek wygląda ładnie, a wnętrze zachowało charakter Synagogi. Ocalała  szafa ołtarzowa  w postaci ozdobnej drewnianej skrzynki służąca do przechowywania zwojów Tory. Nad nią  znajduje się hebrajski tekst psalmu Stawiam Pana przed sobą zawsze.  Cała sala główna posiada sklepienie klasztorne z lunetami. Na ścianie zachodniej i północnej zachowały się symbole lewitów (kapłanów), czyli dzban  i misa,  a na południowej -  menora oraz owoc granatu - symbol Ziemi Obiecanej.

Przed I wojną światową liczba Żydów szczebrzeszyńskich mogła sięgnąć 3000, a w powojennym spisie z 1921 roku  zanotowano 2644 Żydów  spośród 6350 mieszkańców. Przed 1939 rokiem  Szczebrzeszyn zamieszkiwało około  3200 Żydów. II wojna światowa przyniosła wielką eksterminację Żydów szczebrzeszyńskich, spalono synagogę i wymordowano lub wywieziono całkowicie Żydów ze Szczebrzeszyna. Podczas II wojny światowej hitlerowcy utworzyli w Szczebrzeszynie getto, w którym zgromadzili Żydów z miasta i okolic, a także z innych miejscowości. Od maja 1941 roku getto było wielokrotnie pacyfikowane. Niemcy rozstrzeliwali Żydów na ulicach miasta, dokonywali łapanek i aresztowań, które kończyły się transportem na roboty do Niemiec, a nierzadko w obozach koncentracyjnych, m.in. w Bełżcu, gdzie trafiło ponad 900 Żydów. Okupanci dokonywali także zbiorowych egzekucji na kirkucie, gdzie do dziś są dwie zbiorowe mogiły pomordowanych Żydów, w których tam spoczywa około  3000 osób. Ci którym udało się przeżyć, założyli Izraelskie Towarzystwo Żydów Szczebrzeskich. Podczas II wojny światowej W 1991 roku wmurowano tablicę pamiątkową na ścianie synagogi oraz wzniesiono pomnik ofiar II wojny światowej na cmentarzu żydowskim (zdjęcie niżej).

Śladem wielowiekowej obecności Żydów w Szczebrzeszynie jest cmentarz o powierzchni 1,8 ha położony jest na wzniesieniu przy ulicy  Cmentarnej.  Do dziś na jego terenie zachowało się około 1500 nagrobków. Część z nich jest przewrócona bądź zapadnięta w ziemię. Najstarsze z odkrytych kamieni nagrobnych pochodzą z XVI wieku.

Przy głównym wejściu znajduje się wrośnięty w stary dąb nagrobek Elimelecha Hurwicza - cadyka z Jaworowa, który zamieszkał w Szczebrzeszynie w XIX wieku, kiedy miejscowość stała się ważnym ośrodkiem chasydyzmu. Chasydzki cadyk to charyzmatyczny, otoczony swoistym kultem, przywódca religijny, pełniący rolę pośrednika między ludźmi i Bogiem. To także ktoś posiadający moc czynienia cudów, uzdrawiania  dzięki mistycznemu  zespoleniu z Bogiem. Pobożni Żydzi zostawiają przy nich karteczki, na których znajdują się prośby o błogosławieństwo. Wierzą bowiem, że dusza w rocznicę śmierci zstępuje tam, gdzie spoczywa ciało człowieka.  Grób cadyka na powyższym zdjęciu.

Żydzi po II wojnie światowej nie powrócili do Szczebrzeszyna, jednak na trwałe wpisali się w historię miasta i stworzyli odrębny element kultury tego regionu. 

Krzysztof

Grafika:

http://www.szczebrzeszyn.net/userfiles/images/szcz_1.jpg

http://fotopolska.eu/foto/429/429915.jpg

http://www.polskaniezwykla.pl/pictures/original/292713.jpg

https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi7WHJqrnqULXelAb4MvFoEkVjTtdVt-8ijz_iDYZ2F_67mj1_vyWzX0tkxXNn7-3uJICT-OUowS85x4d0t35f6iksnKWx41OosCV0GB-QmhXzNcRj2khuftmba2E2ZqEFiyFQ1VAIthbpP/s1600/szcz3.png

https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh_jePkYXMUeijxLXwIOt-xv1mdi7h2QtGQ0Sfnn-OiN7sVjrENxDO-2QdwBKxMJ9RxkdQuk6dlcLAQGqkLcdytGwFQkX2rHUlOZjuHAyhhbmdNE9Hxjp3Lnh2Ok_pBswTDYaYeqGS6XoTj/s1600/szcz4.png