Przeczytane, przemyślane, skomentowane

    Jajko, pisanka, kraszanka

 

 

 

Wszystko, co żyje, powstaje z jaja.

(Johann Christian Poggendorff)

  

Jajko jest głównym elementem potraw i dekoracji wielkanocnych. Jajko  w święconce, w barszczu, w majonezie, w sałatce… Jako tradycyjny podarunek lub element świątecznych zabaw. Jajko naturalnie wyglądające lub malowane. To jeden z ważniejszych symboli Wielkanocy.    

Jajko od najdawniejszych czasów było czczone na całym świecie jako praźródło naturalnego życia oraz symbol wszelkiego początku: świata, każdego istnienia, siły, rozrodczości, miłości, rozkwitu, zdrowia, szczęścia i zmartwychwstania. W starożytnym Egipcie jajko było symbolem boga Ptaha – garncarza toczącego na swym kole ogromne jajo, które pękło podczas pracy  i w  ten sposób powstał świat. Według mitów filipińskich i indyjskich świat również  wyłonił się z ogromnego jaja. W wierzeniach wielu ludów świata, także w mitologii słowiańskiej i polskich mitach ludowych, jajko to symbol życia. Ma moc przekazywania ludziom, zwierzętom, roślinom i ziemi ukrytych w nim sił natury. Jajku przypisywano właściwości magiczne, życiodajne, ochronne i dobroczynne. Uznawano za amulet przeciw czarom i złym mocom.  

 

W polskiej tradycji ludowej jajka miały zastosowanie w wiosennych obrzędach  kultowych, wegetacyjnych, rolniczych, hodowlanych, miłosnych i zadusznych oraz w tradycyjnym lecznictwie. Wydmuszki z jajek powieszone na gaikach i maikach, miały przyśpieszać nadejście wiosny i wegetację roślin.  W  Wielką Niedzielę zakopywano jaja w skiby pól i w ogródkach, aby pobudzić ziemię do rodzenia. Skorupy rozrzucane w sadach lub wydmuszki wieszane na gałęziach drzew odstraszały szkodniki i powodowały urodzaj owoców. Na wiosnę toczono jaja po grzbietach  i bokach krów oraz koni, aby były  odporne na choroby i złe moce, a także były „okrągłe” jak jajko.  Skorupki pisanek dodawano do karmy kurom, aby dobrze się niosły. Pasterze przed pierwszym wyprowadzeniem  trzody i bydła na pastwisko jedli jajecznicę, a na drogę brali jaja na twardo, aby chronić się przed czarownicami, wilkami, złodziejami i złym urokiem. Wierzono, że jajko zakopane  pod węgieł budowanego domu  sprowadza na domowników  pomyślność.  Rzucone w płomień lub przerzucone nad płonącym dachem ugasi pożar. Umycie się w wodzie, w której była kraszanka, zapewnia zdrowie, urodę i powodzenie w miłości. W ludowych zabiegach leczniczych jajko wspomagało zamawianie chorób. Leczono nim zaziębienia, różne bóle, gorączkę, febrę i żółtaczkę.  W Żywotach świętych z XIII wieku jest zapis o cudownym  odzyskaniu władzy w nogach przez chłopca, który podniósł pisankę z grobu świętej Jadwigi. Do końca XIX wieku, a nawet w początkach XX wieku, na wiosnę zanoszono jajka na cmentarze, toczono je po grobach  i wkopywano w mogiły jako ofiarę i pokarm dla zmarłych.To tylko niektóre zwyczaje i wierzenia związane z symboliką jajka. 

Malowanie jaj ma bardzo starą tradycję. Wspominają  o nim Owidiusz  i  Pliniusz. W Polsce  zwyczaj barwienia jaj obecny od początku chrześcijaństwa.  Dlaczego  maluje się jaja, tworząc pisanki i kraszanki?  Według legendy, zwyczaj malowania jajek  zapoczątkowała Maria Magdalena. Pierwsze malowane jaja były czerwone jak przelana  za nas na krzyżu krew. W Kościele prawosławnym czerwień to tradycyjny kolor pisanki, a Rumuni mówią, że gdy zabraknie czerwonego jajka, nastąpi koniec świata. Oto legendy. Maria Magdalena odwiedziła cesarza Tyberiusza, aby opowiedzieć mu  o śmierci  i zmartwychwstaniu Zbawiciela. Cesarz drwił  mówiąc, że ożywienie zmarłego jest tak prawdopodobne jak to, że  jajko w ręku Marii Magdaleny stanie się czerwone. I stało się czerwone! Druga legenda mówi, że Maria Magdalena szła w niedzielę wielkanocną do grobu  Jezusa, niosąc jajka na posiłek dla apostołów. Spotkała zmartwychwstałego Chrystusa, ucieszyła się, a białe skorupki zmieniły się z radości w czerwone. Legenda grecka opowiada, że Maria Magdalena znalazła w swej spiżarni jajka, których skorupki zabarwiły się na czerwony  kolor, a po chwili wylęgły się z nich piękne ptaki i uleciały do nieba. Apostołowie uznali ten cud za znak zmartwychwstania Chrystusa i życia wiecznego.     

Jak się uzyskuje różne barwniki?  Wywar  z łusek cebuli daje kolor czerwono-żółty, z kory dzikiej jabłoni lub nasion wrotyczu – kolor żółty. Z buraka – czerwono-różowy. Z piołunu, bylicy, dzikiego bzu, widłaka, mchu, sasanki  lub pędów żyta – różne odcienie zieleni. Płatki kwiatków bławatka farbują na niebiesko, a malwy na fioletowo. Łupiny orzecha  włoskiego, kora dębowa  i olchowa dają kolor czarny. Do każdego barwnika dodaje się trochę octu, aby utrwalić kolor. 

Kraszanki  - w języku staropolskim krasa to barwa; krasić – barwić, zdobić. To jaja wielkanocne malowane gładko, bez wzorów, głównie na kolor czerwony, ale też i na inne. Pisanki – jaja wielkanocne pokryte wzorami, a wykonywane różnymi technikami: pisane roztopionym woskiem,  zdobione techniką rytowniczą, oklejane miękkim rdzeniem sitowia lub dzikiego bzu, skrawkami włóczki, kolorowym papierem. Wzory na pisankach również mają swoją tradycję,  ale to już historia na inne opowiadanie.  

Opowiedziałam tylko o niektórych tradycjach, a jest ich naprawdę wiele.  Towarzyszą ludziom od początków ich istnienia. Jeśli znacie jakieś zwyczaje  ze swoich okolic, napiszcie o nich.             

Kerstin

 

Grafika:

https://img.freepik.com/premium-zdjecie/tradycyjne-polskie-jajka-wielkanocne-pisanki-z-skomplikowanymi-wzorami-starannie-pomalowanymi-lub-wygrawerowanymi_1343445-3040.jpg?semt=ais_hybrid&w=740

https://t3.ftcdn.net/jpg/05/75/14/28/360_F_575142892_uihm0fzHyNaHvXpY0yZ0g1ZumhfP9G3H.jpg

https://us.123rf.com/450wm/ievavincer/ievavincer1106/ievavincer110600005/9681962-wosk-malowane-wielkanoc-ustawione-jaj-w-wektorowe.jpg?ver=6