Surrealistyczna wyobraźnia
Sztuka jest dla mnie stanem duszy.
A dusza jest święta!
(Marc Chagall)
Marc Chagall był
francuskim malarzem, awangardowym twórcą pochodzenia żydowsko-rosyjskiego. Zajmował
się również grafiką, scenografią, ceramiką oraz rzeźbą. Chagall wykorzystywał
zdobycze plastyczne kubizmu, które stały się dla niego nowym językiem wyobraźni.
Inspirował się też orfizmem z jego
ekspresją barw i liryzmem wypowiedzi. Jest uznawany za prekursora
surrealizmu. Jego obrazy to fantazje poetyckie o motywach zaczerpniętych z
folkloru żydowskiego i rosyjskiego. Chagall stał się olśnieniem dla Zachodu,
uosobieniem wschodniej nostalgii, świadectwem bogatej duchowo Prowincji.
Mieszkał w Paryżu, a wyobraźnią przebywał
wciąż w Witebsku, gdzie spędził dzieciństwo. Stał stopą zawsze na ziemi, która go narodziła. Zatrzymał na zawsze
grudki gleby rosyjskiej przyczepione do
swoich bucików - pisze Herbert Read. Sam Chagall powiedział: wybrałem malarstwo, gdyż było mi niezbędne
jak pożywienie. Wydawało mi się oknem, poprzez które mogę ulecieć w inny świat.Z czasem Marc Chagall wypracował
swój indywidualny styl, do którego cech charakterystycznych należą m.in.:
naruszanie proporcji, ekspresyjne kolory oraz zacieranie granic między światem
realnym a fantastycznym.
Zielony skrzypek to obraz z 1923 roku.
Został namalowany farbami olejnymi. Nie był to pierwszy obraz, na
którym Chagall przedstawił postać skrzypka. Już na obrazie Gody z
1909 roku, podkreślił rolę weselnego skrzypka. Także w roku 1913 powstał
obraz Skrzypek, który był ilustracją wspomnień malarza z Rosji. Motyw
ten był więc wciąż obecny w twórczości Chagalla. Miało to związek z jego
żydowskim pochodzeniem. W kulturze żydowskiej skrzypek był bowiem bardzo ważną
postacią (grał on podczas urodzin, wesel pogrzebów), a co ważniejsze - stanowił
on symbol trwania w tradycji. Skrzypek wiąże się też z osobistymi
wspomnieniami malarza. Wuj Neuch, brat matki artysty, był skrzypkiem. Należał
do odłamu chasydów, dla których mistyczne połączenie z Bogiem spełniało się
w muzyce i tańcu. Oczarowany jego grą Chagall kilkakrotnie upamiętnił go
w swoich obrazach. Sam też w dzieciństwie uczył się gry na skrzypcach. Na pierwszym planie znajduje się duża postać
skrzypka z zieloną twarzą. W tle, zza głowy głównego bohatera, unosi się anioł
na niebie spowitym nocnymi chmurami. W tle widzimy również domy oraz ludzi w
ruchu, pochłoniętych jakimiś czynnościami. Na dole obrazu widnieje ziemia,
jakby z lotu ptaka. Na niej znajduje się wieża kościoła, są dachy domów,
drzewa, zwierzę oraz człowiek. Postać znajdująca się na środku obrazu gra na skrzypcach.
Pozycja skrzypka sugeruje, że może być on istotą nadprzyrodzoną, ponieważ
góruje nad wszystkim, choć w delikatny sposób, a jego nogi nie przysłaniają
całkiem dachu, na którym stoi. Zielona twarz głównego bohatera może oznaczać
optymizm i nadzieję. Zielone są również ręce. Mimika twarzy skrzypka
wyraża raczej sprzeczne emocje. Oczy są skupione na czymś konkretnym, a
usta ułożone w charakterystyczny grymas. Skrzypek ubrany jest w fioletowy
płaszcz i fioletową czapkę. Pod płaszczem ma złoto – szare ubranie. Ma na
sobie ciemne spodnie we wzory geometryczne oraz ciemne buty.
Na obrazie dominują stonowane kolory - czerń,
brąz, biel oraz
odcienie szarości. Najbardziej
wyróżniającymi się barwami są fiolet, zieleń, złoto oraz czerwień? pomarańcz?
skrzypiec. Wyeksponowane kolory, choć na ogół nasuwają dobre skojarzenia, w
takich odcieniach wprowadzają do obrazu niepokój i zamęt. Podoba mi się
aura tajemniczości, w jaką wprowadza odbiorcę to dzieło. Nic nie jest na
nim oczywiste, a podkreślona dynamiczność, dodatkowo zaciekawia. Zaabsorbowały
mnie barwy użyte przez Chagalla. Wyraźnymi, pozornie niepasującymi do siebie
kolorami, zaznaczył postać skrzypka, wobec którego nie można pozostać
obojętnym.
Upadek Ikara powstał w 1975 roku. To
obraz olejny. Chagall nawiązuje do mitu o Dedalu i Ikarze. Dedal i jego syn
Ikar chcieli uciec z Krety (zostali tam uwięzieni przez króla). Do ucieczki
miały im posłużyć skrzydła wykonane z ptasich piór oraz z wosku. Ikar,
zafascynowany lotem, nie posłuchał rad ojca i wzbił się za wysoko. Słońce
roztopiło jego skrzydła, a on wpadł do morza.
Na pierwszym planie znajduje się upadający Ikar. Jego skrzydła topnieją w żarze słońca, przez co widać też wirujące w powietrzu pióra. Nie spada on do morza, ale do wioski. Z lewej i z prawej strony obrazu znajdują się ludzie, obserwujący upadek Ikara. Pomiędzy nimi jest droga. W tle widać domy i pasące się zwierzęta. Tłem są również niebo i słońce. Obok słońca można zaobserwować lecącego ptaka. Ikar spada głową w dół. Na jego twarzy nie widać żadnych emocji. Nie wykonuje on gwałtownych ruchów, lecz spada swobodnie. Być może spokój ten wynika z realizacji pragnienia, ze spełnionego marzenia o lataniu. Na obrazie widoczni są także ludzie - kobiety, mężczyźni oraz dzieci. Wszyscy z zaciekawieniem przyglądają się spadającemu Ikarowi. Powychodzili z domów i obserwują niecodzienną sytuację. Niektórzy weszli nawet na dachy, aby lepiej widzieć dziwne zjawisko.
Kolory są różne: od
jasnych (bieli, żółtego, pomarańczowego, zieleni) przez odcienie szarości, aż
po ciemne (czarny, granatowy, fioletowy). W tym obrazie Chagall zastosował
wyraźną grę światła. Postać Ikara przedstawiona jest w jasnych barwach, ma jednak ciemniejsze
skrzydła. Kontrastuje on z ponurą kolorystyką wsi. Także lewa strona oraz
środek obrazu są jaśniejsze (dzięki promieniom zachodzącego słońca). Elementem
rzucającym się w oczy jest także czerwona droga.
Upadek Ikara to obraz
ekspresjonistyczny oraz symboliczny. Ikar może być zarówno symbolem odwagi, jak
i naiwności. Jego postawa kontrastuje z życiem mieszkańców wsi, którzy wiodą
nudną i monotonną egzystencję. Ikar jest istotą inną niż oni, ryzykuje i
spełnia swoje marzenia, upaja się wolnością. Dosięgnął upragnionego ideału,
jednak zdobycz tę przypłacił życiem. Obraz Chagalla bardzo mnie intryguje. To,
w jaki sposób malarz przedstawił postawę Ikara i obserwujących go ludzi, zmusza
odbiorcę do głębszej refleksji. Kolorystyka zarówno zadziwia, jak i zastanawia.
Choć na pierwszy rzut oka wszystko na tym obrazie wydaje się niespójne i chaotyczne,
to po dokładnym przyjrzeniu się poszczególnym jego elementom, widać, że tworzą
one harmonijną całość.
Warto poznać twórczość Marca Chagalla, bardzo
silnie związanego z tradycją żydowską. Przypomina o tym piosenka napisana przez
Wojciecha Młynarskiego, a śpiewana przez Edytę Geppert pod tytułem Tak
jak malował pan Chagall. Muzykę do niej napisał Leopold Kozłowski, ostatni
klezmer Galicji. Jej fragment brzmi tak: Tych miasteczek nie ma już/Okrył
niepamięci kurz/Te uliczki, lisie czapy, kupców rój/Płotek z kozą
żywicielką/Krawca Szmula z brodą wielką/Co jak nikt umiał szyć ślubny strój/A
zakochane oczy lśnią/Otula się liliową mgłą/Zapomniany świat i płynie, płynie w
dal/Z kogucim i baranim łbem/Na białej chmurze ginie, hen/Tak, jak malował pan
Chagall
Starałam się przybliżyć twórczość Chagalla, z
którą po raz pierwszy zetknęłam się na lekcji języka polskiego. Zachęcam też do
obejrzenia innych obrazów tego malarza. A może teraz ktoś z Was zechciałby się
podzielić swoimi odczuciami po obejrzeniu Zielonego skrzypka oraz Upadku
Ikara?
Kamila
Grafika:
https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c0/Yury_Pen_-_Portrait_of_Marc_Chagall.jpg/170px-Yury_Pen_-_Portrait_of_Marc_Chagall.jpg
http://e-literaci.pl/upload/1380134623.jpg
https://pl-static.z-dn.net/files/d75/89173befd18bb5eb1af335a320c135d2.jpg