Spotkanie ze sztuką

                                          

            Vanitas vanitatum

Widziałem wszelkie dzieła

czynione pod słońcem.

A oto wszystko marność   i gonienie za wiatrem. (...)

(Księga Koheleta)

Barok to okres refleksji o przemijającym czasie, którym towarzyszyły idee: mors i vanitas. Były obecne w różnych dziedzinach kultury, również w malarstwie. Myśl o szybko przemijającym życiu i niszczącej  mocy czasu prowadziła do przekonania o znikomości wszystkiego, co ziemskie i doczesne. To z kolei,  wiodło do wniosku, że sens życia zawiera się w perspektywie nieuchronnego końca.

Post zawiera dwie  interpretacje obrazu Pietera Claesza, Martwa natura vanitas: Mileny i Kornelii. 

Najpierw propozycja   Mileny.

Pieter Claesz był holenderskim malarzem, który urodził się około 1597 roku, a zmarł w 1661roku. Malował martwe natury ukazujące zjawisko przemijania - vanitas. Jego obrazy są utrzymane w ciemnych kolorach z subtelną grą świateł.  Obraz "Martwa natura vanitas" powstał w 1630 roku, a więc we wczesnym okresie twórczości, kiedy artysta miał zaledwie 33 lata.

Dominantą kompozycyjną obrazu "Martwa natura vanitas" jest czaszka ludzka, leżąca na stosie kartek tworzących książkę.  Obok kart leży pióro. Ta kompozycja mówi o marności i krótkotrwałości życia ziemskiego oraz o tym, że sami jesteśmy pisarzami swojego losu i decydujemy o przebiegu naszego życia.  Przedmioty tworzące drugi plan, również mają sens symboliczny. Przewrócony kielich może symbolizować przeznaczenie. Kielich jest pusty, co  oznacza, że przeznaczenie już się wypełniło. Zegar jest symbolem upływającego czasu. Czas ucieka, a człowieka goni śmierć. Ponieważ  człowiek nie może zatrzymać jego biegu, musi mu się  poddać. Zegar otacza wstążka, na której jest zawieszony kluczyk. W chrześcijaństwie odnosi się on do wiary i odpuszczenia grzechów. Obecna na obrazie kość, podobnie jak czaszka, symbolizuje marność żywota ziemskiego, a także nietrwałość ludzkiego ciała. Pusty kaganek oznacza, że świeca, oznaczająca płomień ludzkiego życia, wypaliła się.

Kolorystyka ciemnych barw oddaje atmosferę śmierci - szarość może więc obrazować żałobę. Widoczna jest subtelna gra światła, padającego z lewej strony na przedmioty umieszczone na stole.

Jaki jest przekaz przedmiotów uwiecznionych na obrazie Claesza ? Otóż, mają one ukazywać marność i kruchość życia ziemskiego, a także bezsilność wobec  śmierci oraz upływu czasu. Mimo że autor w swoim dziele nawiązuje aż do dwóch motywów marności, zawartych w hasłach: memento mori (pamiętaj o śmierci)  oraz vanitas vanitatum et omnia vanitas ( marność nad marnościami i wszytko marność), to obraz zdaje się krzyczeć hasło  carpe diem !  Ciesz się życiem!  Każda bowiem  chwila jest wyjątkowa i nigdy się nie powtórzy. (Milena)

A teraz interpretacja Kornelii. 

Pieter Claesz jest holenderskim malarzem, urodzonym około 1567 roku w Burgsteinfurt, pochowany pierwszego stycznia 1661 roku w Haarlemie. Malował martwe natury ukazujące zjawisko przemijania, kruchości ludzkiego istnienia, tak zwane vanitas.

Jest też autorem obrazu Martwa natura vanitas z 1630 roku. Obraz jest utrzymany w ciemnych kolorach. Na pierwszym planie znajduje się ludzka czaszka, za nią kość – to  symbole kruchości ludzkiego życia, a także śmierci, która ciągle kroczy za człowiekiem i stale jest blisko niego. Pod czaszką leżą książka i pióro, symbole wiedzy, która jest podstawą poznania świata. Przedstawia w ten sposób wyższość rozumu i zakłada istnienie podmiotu rozumnego, czyli człowieka. Claesz pokazuje jednak, że wiedza człowieka jest znikoma w obliczu przemijającego czasu. W malarstwie zamknięta księga często wyobrażała również nieurzeczywistnione możliwości. Pióro natomiast, może oznaczać też rzecz bez wartości, błahość i zmartwienie. Po prawej stronie widzimy przewrócony kieliszek, co może świadczyć o dwojakiej naturze człowieka, który chce wierzyć w Boga, ale też ulega ziemskim przyjemnościom. Motyw pustego, przewróconego kieliszka mówi o końcu ziemskich przyjemności, które po śmierci nic nie znaczą. Obok stoi pusty świecznik z wypaloną świecą, co również jest symbolem przemijającego czasu, zbliżającej się śmierci, kruchości i marności ludzkiego życia, nieuchronności jego końca.  Najmniej widocznym punktem obrazu jest mały, złoty kluczyk na niebieskiej wstążce. Może być alegorią drogi do zbawienia, którą należy sobie otworzyć, otrzymać do niej klucz dzięki wierze na ziemi i walce  z własnymi namiętnościami. Błękit wstążki odnosi się do sfery duchowej, do wieczności. Ale złoty klucz to też emblemat wiedzy filozoficznej, władzy i pieniędzy. Co z nimi? Są marnością w obliczu czasu.

Obraz Pietera Claesza jest doskonałym odbiciem wizji barokowego świata, rozdwojenia człowieka, jego niepewności, przemijania i marności życia ludzkiego. Dzieło nie wywołuje w człowieku pozytywnych uczuć, lecz skłania do refleksji nad własnym życiem, nieuchronnością śmierci, a więc przemijaniem. Zresztą już sam tytuł mówi o  marności rzeczy ziemskich. Marności nad marnościami. 

Milena i Kornelia

Grafika: 

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/ad/Pieter_Claesz_002.jpg