Słownik wyrazów „Babcinych”
Jak można nie cenić pięknej naszej mowy,
tak szlachetnej,
tak dźwięcznej, tak
bogatej w wyrazy…
(Elżbieta Jaraczewska)
Zawsze z zaciekawieniem
przysłuchuję się rozmowom moich dziadków, wujków, starszych sąsiadów, którzy
tak jak ja, pochodzą z Tomaszowa Lubelskiego lub okolic. Używają wielu
pięknych, gwarowych zwrotów, które występują tylko tu, na dawnym pograniczu
polsko-ruskim. Niektóre z nich są bardzo zabawne. Robią ogromne wrażenie,
zwłaszcza w połączeniu z charakterystycznym melodyjnym zaciąganiem, dźwięcznie
wymawianym „h” i przedniojęzykowym „ł”,
które można usłyszeć już bardzo rzadko. Spisałam niektóre z nich, aby nie
zostały zupełnie zapomniane. Oto pierwsza część słownika wyrazów, które
nazwałam „babcinymi”.
ale mu ździuchańców
nadała!
– ale go zbiła!
aż nu – wystarczająco, akurat
bajura lub badunia – kałuża
bakon – tytoń
bandować się – gromadzić się
baniak – garnek
belbas – fasola jasiek
berbelucha – mętny płyn
bęcnąć – upaść, uderzyć
bodak – oset
brajdocha – błoto, maź
budowarek – ganek
bulka – bańka powietrza
chabałęzie – byle jaki bukiet lub
wiązanka, gałązki
charaszać – kastrować
chechłać – przecinać tępym nożem
chmary – chmury
chmielina – pędy ziemniaków
chrobak – robak
ciupać – ciąć siekierą na małe kawałki
cybuch – papieros
czuchrać – drapać
czyrkać – zapalać zapałkę
drycki – doły i nierówności na
drodze
drygle – galareta
duki – dokąd
dziabać – przekopywać grządki
motyką
fafu – oznacza, że coś jest
niepotrzebne, należy to coś odrzucić
fujara – oferma
gamuła – kula
gnieciuch – byle jakie ciasto
gnycać – dusić np. ziemniaki
gnyp – człowiek skąpy
gwacać – gryźć bezzębnymi ustami
gzić się – zaczepiać kogoś,
łaskotać albo szaleć
hadra („h” dźwięcznie
wymawiane) – ktoś bardzo złośliwy, aspołeczny
handara – niepotrzebnie wielki
dom
harbuzy („h” dźwięcznie
wymawiane) – dynie
hawkać – szczekać
het i nazad – w tę i z powrotem
(pisownia zgodna z wymową: h często jest dźwięcznie wymawiane)
homonić się – męczyć się z czymś
huby – grzyby inne niż
prawdziwek lub maślak
hurkotać – huczeć
hurma („h” dźwięczne) – duża grupa ludzi
hyczka – nadziemna część
warzyw
hykać – mieć czkawkę
hysać – skakać
jak raz – naraz, w tym momencie
jamy – doły
jaropłam – samolot
kali proga – pod progiem
kapszuk – balon, pęcherz, a także
termofor, opuchlizna na powiekach
karakula – pokraka
kastamachy – kości
katulać – toczyć
kolasza – gęsta zupa
kołtuszka (kołotuszka) – pierwowzór miksera,
kijek z przyciętymi u dołu rozgałęzieniami, służący do mieszania
kuromesło – budka, barak
kury cywają na bancie – drzemią na grzędzie
kwaśnik – zupa szczawiowa
lapa – ktoś niedyskretny,
plotkarz
lapatocha – chlapa, błoto
lekkie – płuca
ligaj – idź spać
łupsko, pałuba, goniocha – nieporządna kobieta
marna jadaczka – ktoś, kto mało je
marymuch – muchomor
mieć harmonię pieniędzy – mieć dużo pieniędzy
moterka – nakrętka na śrubie
motuz – węzeł, powróz
muraszcz – mrówka (murachy – mrówki)
mutra – nakrętka na oś wozu
przytrzymująca koło
mykać
– wyciągać
słomę lub siano ze stogu
Królowa
Elżbieta
Grafika:
http://img.targeo.pl/i/cache/static/miasto/to/tomaszow_lubelski,gmina_tomaszow_lubelski,1118.png
http://m.wm.pl/2013/01/n/babcia-133218.jpg