Szlakiem Janusza Korczaka
Nie wolno zostawiać świata takim,
jakim jest.
(Janusz Korczak)
Wędrowaliśmy szlakiem tego lekarza, pedagoga,
pisarza, „Starego Doktora”. Od Pomnika Janusza Korczaka przy ul.
Świętokrzyskiej, przez Szpital dla dzieci im. Bersonów i Baumanów przy ul.
Śliskiej. Potem Domy Sierot przy Krochmalnej i Jaktorowskiej. Następnie
siedziba „Małego Przeglądu” przy ulicy Nowolipki. Cmentarz Żydowski z
symbolicznym grobem Janusza Korczaka. Pomnik Bohaterów Getta. Trakt
Pamięci Męczeństwa i Walki Żydów z kamieniem Janusza Korczaka. I Umschlagplatz,
gdzie 6 sierpnia 1942 roku Janusz Korczak wsiadł ze swoimi dziećmi do
pociągu i odjechał do Treblinki. Poniżej: Żydzi czekający na wagony na
Umschlagplatzu.
Władysław Szlengel w „Kartce z dziennika
„akcji” tak opisał ten moment: Janusz Korczak szedł prosto na przedzie/Z
gołą głową - z oczami bez lęku,/Za kieszeń trzymało go dziecko,/Dwoje małych
sam trzymał na ręku.// Ktoś doleciał - papier miał w dłoni,/Coś tłumaczył
i wrzeszczał nerwowo/- pan może wrócić…jest kartka od Branda,/ Korczak niemo
potrząsnął głową.
Ponad czterdzieści lat po wojnie odkryto utwór Janusza
Korczaka napisany zimą 1941/ 1942 roku. To krótki tekst: „Dwie trumny (na
Smoczej i na Śliskiej)” Nie znajdę odpowiednich słów, które mogłyby wyrazić
koszmar życia i śmierci w getcie. Śmierci, która różniła się od śmierci
po stronie aryjskiej. Władysław Szlengel w „Dwóch śmierciach” pisał:
Wasza śmierć – zwyczajna śmierć,/człowiecza i nietrudna,/nasza śmierć -
śmietnicza śmierć,/żydowska i – paskudna.
Utwór „Dwie trumny” przedstawia
„śmietniczą śmierć”. Niech mówi sam Janusz Korczak! Najpierw
pierwszy obrazek z ulicy Smoczej. Pierwsza
trumna. Znacie ulicę
Smoczą. Taka była jak zawsze. Tylu ludzi – tłoczą się –spieszą się - kłócą się
i targują –wykrzykują, co ma kto na sprzedaż: ten kartofle, ten
papierosy, ten garderobę, ten cukierki.
A piękny chłopiec cicho, bardzo cicho, najciszej – leżał na śniegu,
leżał na białym, leżał na czystym białym śniegu. Obok niego stała matka i powtarzała raz po raz:
- Ludzie, ratujcie.
To była z pewnością jego matka. – Tylko
te dwa słowa – i nie krzyczała - powtarzała wyraźnym szeptem tylko to i nic
więcej:
- Ludzie, ratujcie, ludzie, ratujcie.
A ludzie przechodzili, nikt go nie
ratował - nie robili nic złego, bo ratunek nie był mu potrzebny.
Leży cichy i taki pogodny, tak jasny na
białym śniegu.
Usta ma uchylone, jakby uśmiechał się – nie zauważyłem, jakiego koloru
wargi, ale chyba różowe. I zęby białe. I oczy ma uchylone, a w jednym
oku, w samej źrenicy - mała iskierka, chyba gwiazdka najmniejsza z małych -
świeci gwiazda.
- Ludzie, ratujcie, ludzie, ratujcie.
Drugi obrazek, też wstrząsający, z
ulicy Śliskiej. Druga trumna. Dziecko - małe dziecko - może
trzyletnie! Widziałem tylko małe jego stopy, małe paluszki nóg. Leżało pod murkiem
zawinięte w papier. Także na śniegu. Nie zauważyłem, nie pamiętam, czy papier
ten był szary, czy czarny. Wiem tylko, że ten papier szary czy czarny był
starannie, bardzo troskliwie, bardzo czule, bardzo dokładnie i równo - od dołu,
z boków i z góry - przywiązany był sznurkiem. Tylko te palce małej stopy. Ktoś,
zanim wyniósł i ułożył na śniegu – starannie przewiązywał mały tłumoczek, tę
dziecinną paczuszkę. Rozumie się, że matka. Rozumie się, że nie miała w domu
papieru ani sznurka. Wstąpiła do sklepu i kupiła. Tylko to wiem, nic więcej.
Później narrator próbuje zrozumieć, dlaczego z paczki wystawały stopy i
wyjaśnia czytelnikowi. To dlatego, że przechodzień w pośpiechu mógłby ten
papier kopnąć, by sprawdzić czy twardy, czy może jest coś do zabrania. I po
namyśle uzupełnia: Dlatego tak zrobiła ze swoim zmarłym dzieckiem, ze swoim
maleństwem. Bo
przykro, gdy ktoś kopnie to, co ty
kochasz. A ludzie teraz i niecierpliwi, i roztargnieni, i często mówią
wcale nie to, co chcą, i robią wcale nie to, co chcą, a ot tak, co zdarzy się
akurat.
Nie znajduję odpowiednich słów. Nie znajduję
żadnych słów.
Kris
Grafika:
http://bi.gazeta.pl/im/70/2c/fe/z16657520Q,Pomnik-Janusza-Korczaka.jpg
https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/e2/Umschlagplatz_Warsaw_Ghetto_01.jpg
http://www.dw.com/image/16729139_302.jpg